Devletler Coğrafyası - Moğolistan

Devletler Coğrafyası - Moğolistan

Moğolistan

DEVLETİN ADI: Moğolistan

BAŞŞEHRİ: Ulan-Bator

YÜZÖLÇÜMÜ: 1565000 km2

NÜFUSU: 2182000

RESMİ DİLİ: Moğolca

DİNİ: Budizm

PARA BİRİMİ: Tugrik

Asya kıtasının doğusundaki memleketlerden Kuzeyinde Sibirya (Rusya), batısında Doğu Türkistan (Çin), güneyinde Kıta Çini, doğusunda Mançurya (Çin) vardır Moğolistan, Rusya Cumhuriyeti ve Çin Halk Cumhuriyeti ile çevrili olduğu gibi, siyasi bakımdan da bu iki devletin hakimiyetindedir Dış Moğolistan’da Rusya’ya bağlı, Moğolistan Halk Cumhuriyeti; İç Moğolistan’da Çin’e bağlı, İç Moğolistan Muhtar idaresi olup, siyasi istiklale sahip değildirler

Tarihi

Moğolistan’da yaşayan Proto-Moğolları ve Tunguzları; Türklerin kurduğu büyük Hun İmparatorluğu birleştirdi Miladdan önce 3 yüzyıldan itibaren bölge Türklerin hakimiyetine geçti On üçüncü yüzyılın başına kadar; Büyük Hun İmparatorluğu, Göktürk, Uygur, Karakutay devletleri hakim oldu Cengiz Hanın birleştirip teşkilatlandırdığı kabilelerle, 1205’te Moğolistan’da ilk Moğol Devleti kuruldu (Bkz Moğollar) Cengiz Han, 1227’de ölünce Moğol İmparatorluğu oğulları arasında bölüşüldü Moğolistan’a Ögedey ve Toluy’un neslinden hanlar, 1634yılına kadar hakim oldu 1634’te Mançu Hanedanının hakimiyetine geçti On yedinci yüzyılda Çarlık Rusyası, bölgeyi kontrolüne almak için teşebbüslere başladı On sekizinci yüzyılda Moğolistan’da Rus ve Çin yanlılarının mücadelesi başladı Moğol prenseslerinin Çinliler gibi yaşaması Moğolistan’da milliyetçilik akımının başlamasına sebep oldu Katolik misyonerlerinin faaliyetleriyle Moğolistan’da Hıristiyanlaşma başladı Misyonerler Uzak Doğu’da dayanak noktası elde etmek ümidiyle Moğolistan’ın istiklalini müdafaa ettiler İstiklal fikri yayıldı Yirminci yüzyılda 1912’de Çin’de Mançu hanedanının yıkılmasıyla Moğol prensleri Rusların da yardımıyla Moğolistan’ın istiklalini ilan ettiler Çinlilerle mücadeleye girişen Moğolistanlılar, 1915’te Çin’e de istiklallerini tanıttılar Çin-Japon Harbinde Moğolistan’da yeraltı faaliyetiyle komünist hareket başlatıldı Japonya’nın Kuzey Çin’e girmesiyle 1935-1937’de Moğolistan da işgale uğrayarak, mahalli muhtar bölgeler kuruldu 1945’te İkinci Dünya Harbinin bitmesiyle ülkedeki istiklal yanlısı teşkilatlar faaliyetlerini komünizm paralelinde devam ettirdiler Komünizme karşı mücadele eden teşkilatların zayıflatılmasıyla İç Moğolistan, Çin’in hakimiyetinde muhtar hale getirildi İkinci Dünya Harbinden sonra dış Moğolistan’da, ABD ve İngiltere’nin tavsiyesiyle, Moğolistan Halk Cumhuriyeti kuruldu 20 Ekim 1945’te referandumla istiklalini ilan eden Moğolistan, önce Milliyetçi Çin tarafından tanındı 1946’da Moğolistan Halk Cumhuriyeti ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği aralarında ittifak imzalandı 1961’de Birleşmiş Milletler Teşkilatına kabul edildi Sovyetler Birliğindeki ve Doğu Avrupa’daki komünist yönetimlerinin çöküşü komünizmle idare edilen Moğolistan’ı da etkiledi 1990’da çok partili sisteme geçilerek; ekonomik, sosyal ve siyasal reformlar yapıldı Temmuz 1990 ilk çok partili seçimler yapıldı Moğolistan’da bulunan Rus birlikleri yapılan anlaşma sonucu geri çekildi

Fiziki Yapı

Moğolistan Halk Cumhuriyetinin arazisinin büyük bölümü yayla görünümündedir Yalnız ülkenin güneydoğusunda Gobi Çölü yer alır Devletin doğudan batıya uzunluğu 2367 km, kuzeyden güneye ise 1258 kilometredir Ortalama yüksekliği 1580 m olan bu dağlık ülkenin kuzey batısı güneydoğuya nazaran daha yüksektir

Ülkenin içinde ve sınırlarında birçok dağ silsilesi yer alır Rusya ile kuzeybatı sınırı boyunca Tanno-Ola Sıradağları yükselir Kuzeydoğuda Kentei Dağları vardır Ülkenin batı iç kısmında Hangay Dağları yer alır Moğolistan ve Gobi Altayları batıdan güneydoğuya doğru Çin sınırı yakınlarına kadar uzanır Altayların en yüksek zirvesi olan 4653 m yüksekliğindeki Tabun Boğdo, kuzeybatıda ilk silsile üzerinde bulunur

Kuzeydeki nehir vadileri, bilhassa Selenga ve Orhon verimlidir Kerulen Vadisi, Doğu Moğolistan’a doğru geniş bir anayol meydana getirir Çok sayıda tuz gölleri ve denize çıkışı olmayan nehirleriyle ülke topraklarının üçte ikisi, İç Asya’da suyunu dışarı akıtmayan havzada yer alır Sadece Kerulen ve Onon nehirleri Pasifik Okyanusuna dökülür Ülkenin belli başlı gölleri: Ubas Nor, Hara Usu, Airik Nor, Kirgis Nor ve Hubsugul’dur

İklim

Moğolistan’ın büyük bölümünde, az yağış ve büyük sıcaklık değişikliklerine sahip, sert bir kara iklimi hüküm sürer Ekseriya yaz yağmurları şeklinde olan yağış, ülkenin değişik kısımlarında yılda 100 ila 300 mm arasında değişir Aşırı soğukla gelen hafif kar, ülkenin kuzey kısmında devamlı donmuş olarak kalan, önemli bir kuşağı meydana getirir Sıcaklık farkı oldukça büyüktür Ulan Bator’da ocak ayındaki sıcaklık ortalaması -28°C, temmuz ayındaki ise 18°C’dir En yüksek ve en düşük sıcaklıklar daha da büyüktür Kışın ırmaklar ve göller donar Kuvvetli toz ve kum fırtınaları görülür

Tabii Kaynakları

Gobi hariç, Moğolistan’ın büyük bölümü hayvancılığa imkan veren çimenlik ve çayır halindedir Dağlar, kuzey batıdaki hariç, genellikle çıplaktır (ağaçsızdır) Ülkenin çoğu bölgelerinde vahşi hayvanlar bulunur Bunlardan bol miktarda bulunan büyük memeli hayvanlar arasında koyun, geyik, ren geyiği (bilhassa Hubsugul Gölü çevresinde) bazı vahşi deve ve atlar sayılabilir Her yerde bulunan dağ sıçanı (marmota) sistemli olarak kürkü için avlanır Moğol Paleontolojistlerinin yaptığı keşifler, ülkede bol miktarda dinazor fosilleri bulunduğunu göstermektedir Maden kömürü, tungsten, bakır, molibden, altın, kalay ülkenin yeraltı zenginliklerini teşkil eder Moğolistan bakır bakımından Asya’da birinci, dünyada ilk on sırada yer alır

Nüfus ve Sosyal Hayat

2182000’lik Moğolistan nüfusunun % 76’sını Halha Moğolları, % 8’ini diğer Moğollar, % 5’ini Kazak Türkleri, kalanını diğer Türkler, Ruslar ve Çinliler meydana getirir

Moğollar sarı ırkın klasik tiplerindendir Bacakları kısa olup, boyları nadiren 168 cm’yi aşar Bunların belirgin özellikleri, yuvarlak baş (brekasefalik), kalın koyu saç, seyrek sakal, düz burun, çekik gözlerdir

En kalabalık Moğol azınlık grupları, batı eyaletlerinde yaşayan Oryatlar ve Ulan Bator’un kuzeyinden itibaren Sovyet sınırına kadar, esas olarak Selenga Vadisinde oturan Buryatlardır Güneydoğuda Dariganga Moğolları, kuzeybatıda Hubsugul Gölü yakınında Darhat Moğolları vardır

Müslüman Kazak Türkleri, Moğol olmayan en kalabalık azınlık grubu olup ülkenin batı kesiminde muhtar bir araziye sahiptirler Sınırlı sayıdaki Ruslar, Ulan Bator ve diğer yerleşim merkezlerinde bulunur 10000 civarındaki Çinli nüfus, ülkenin inşaat sektöründe önemli rol oynar

Hızla şehirleşmekte olan Moğolistan’ın nüfusunun günümüzde % 51,2’si şehirlerde yaşar Geri kalanın çoğunluğu, sürüleri için otlak arayarak mevsimden mevsime göç eden göçebeler halindedirler Göçebelerin yurt adı verilen çadırları bulunur

Moğollar arasında en yaygın spor güreştir Okçuluk ve at yarışlarının da yaygın olduğu ülkede, çocuklara küçük yaşta ata binmesini öğretirler

Moğolların çoğunluğu Lama Budistdir Türklerin çoğunluğu ise Müslümandır

Moğolca çeşitli lehçelere ayrılır En önemlisi Halhaların konuştuğu ve diğer bütün Moğollar tarafından anlaşılan lehçedir Bu lehçe resmi lisan olarak kullanılır ve Rus alfabesiyle yazılır Okullarda Rusça öğretilir ve iki ülke arasında yüksek hükumet çevrelerinde haberleşme vasıtası olarak kullanılır Okuma-yazma oranı % 95’tir

Siyasi Hayat

Ülke yönetiminde komünizm hakim ise de Sovyetler Birliğinde başlayan Glasnost hareketi bu ülkeye de yansıdı Tek partili düzene son verilmesi için Aralık 1988’de başlayan mitingler Ocak 1990’a kadar sürdü Birçok siyasi parti kuruldu Şimdiye kadar iktidarda olan Moğolistan Devrimci Halk Partisi, kendi bünyesinde büyük değişiklikler yaptı Anayasa değiştirilerek başkanlık sistemi kabul edildi ve bir bölümü nispi temsille seçilen 50 üyeli sürekli yasama organı niteliğindeki Küçük Hural kuruldu Büyük Hural ise 430 sandalyeden meydana geliyordu Temmuz 1990’da yapılan seçimleri iç bünyesinde büyük değişiklik yapan MDHP, büyük çoğunlukla kazandı Devlet Başkanı Büyük Hural üyeleri tarafından seçilir

Moğolistan 18 eyalete ve iki muhtar belediyeye ayrılır Seçimler üç senede bir yapılır Seçmen yaşı 18’dir Adli işler, üyeleri dört yıllık süreyle Büyük Halk Meclisince seçilen, Anayasa Mahkemesince yürütülür

Bütün erkek vatandaşlar, günümüzde 90000 kişilik kuvvete ulaşan İhtilalci Halk Ordusunda askerlik yapmaya mecburdur

Ekonomi

Eski Sovyetler Birliğine bağlı bir ekonomik yapı gösteren Moğolistan’da 1990’dan sonra ekonomik yapıda büyük değişiklik yapılan Moğolistan’da devlet işletmeleri aşamalı olarak özelleştirilmeye başlandı ve serbest pazar ekonomisine geçildi

Moğolistan ekonomisi esas itibariyle hayvancılığa dayanır Sayısız kampanya ve teşviklere rağmen, çiftlik hayvanlarının toplam sayısı 40 yıldır artırılamamıştır 1931’de başarısız olarak kolektivizasyona girişilmiş ancak, 1950’de tamamlanmıştır Bununla beraber çiftlik hayvanlarının % 20’si hala özel teşebbüsün elindedir Buğdayın çoğu kolkhoz adı verilen devlet çiftliklerinde yetiştirilmekte, fakat hayvan yemi, şimdi solhoz adı verilen kollektif çiftliklerde üretilmektedir

Moğolistan’da hafif sanayi, ülkenin her tarafında mevcuttur Sanayisi esas itibariyle gıda, tekstil, kimya ve çimentoya dayanır Yeni kurulan Darhan şehri, un fabrikası, depolama ve önemli ölçüde hafif sanayiye sahiptir Ulan Bator’da, et paketleme ve hafif imalat sanayi mevcuttur Erdenet şehrinde Asya’da birinci, dünyada ilk on sırada yer alan bakır madenleri işletilmektedir Maden kömürü ülke ihtiyaçlarını karşılamada kullanılmaktadır

Et ürünleri ve yün, esas itibariyle Rusya’ya giden önemli ihraç ürünleridir Erdenet şehrindeki bütün bakır ve molibden üretimi Moğol-Rus ticaretini dengelemeyi amaçlamıştır Moğolistan Rusya’ya ayrıca kalsiyum flörür satmaktadır İthalatın büyük çoğunluğu (% 91) Rusya’dan yapılmaktadır İhraç ürünlerinin % 75’i de Rusya’ya gitmektedir

1956’da açılan ve Moğolistan ötesine giden demiryolu, ülkenin modern nakliyat anayoludur Ulan Bator’u Sibirya ötesine giden anahatta bağlayan kuzey kısmı, yükün büyük kısmını taşır Doğu Moğolistan’da 1930’larda askeri maksatlarla inşa edilmiş kısa demiryolları vardır Az miktarda karayolları mevcuttur Fakat Moğolistan arazisi ulaşıma imkan vermemektedir

Rusya Cumhuriyeti Havayolları Moskova ile Ulan Bator arasında direk uçuşlar yapmaktadır Ülkenin iç havayolları başşehirle bütün eyaletler arasında bağlantı sağlar Selenga Nehri ile Hubsugul Gölünde gemi ve mavnalar işlemektedir