Irsaliyeli Fatura-sevk Irsaliyesfatura Hakkında Yasal Düzenlemeler

FATURA - SEVK İRSALİYESİ - İRSALİYELİ FATURA
HAKKINDAKİ YASAL DÜZENLEMELER VE UYGULAMA ESASLARI

Vergi Usul Kanunu’nda; belli şekil ve şartlara bağlanmış olarak düzenlenmesi gereken belgeler (vesikalar) arasında yer alan, fatura, sevk irsaliyesi ve irsaliyeli fatura düzenleme ve uygulamalarında yaşanan bazı sıkıntılar (hatalar, cezalar ve yargı) nedeniyle konu bu üç belgenin bağlantısı ve ekseninde değerlendirilecektir



İşletmeler, VUK’na göre tuttukları defterlerde yer alan ve üçüncü şahıslarla olan ticari işlemlerini belgelemek (tevsik etmek) zorundadırlar Vesikalar, mükellef açısından beyanın doğruluğunu gösteren bir ispat aracı olduğu gibi, vergi idaresi açısından da vergi denetimlerinde aranan belge olmaktadır VUK’da belli şekil ve şartlara bağlanmış olan bu belgelerin bir kısmının basım, dağıtım ve kullanımı da bazı esaslara bağlanmıştır (Noterlerce tasdik ettirilmesi veya anlaşmalı matbaalarca bastırılması)
Yukarıda da değinildiği gibi, VUK’da düzenlenmesi gereken vesikalar arasında bir çok belge sayılmış olmakla beraber yazı konumuz; en fazla tartışma konusu olan fatura, sevk irsaliyesi ve irsaliyeli fatura kapsamında olacaktır Bu tür belgelerin hatalı kullanılmaları, kullananlar adına vergi cezalarının kesilmesine ve pek çok ihtilafın yargıya intikal etmesine yol açmaktadır

VUK’nun “Vesikalar” kısmı ve “Kayıtların Tevsiki” bölümlerinde getirilen düzenlemeler kapsamında Vergi yasalarımıza ve ticari hayata önce FATURA kavramı, ardından İRSALİYE kavramı ve nihayet ihtiyaç sonucu İRSALİYELİ FATURA kavramı yerleşmiş ve bu belgeler bazı aksaklıklara rağmen mükellefler tarafından yasal belge olarak kullanılmakta ve ticari hayatımızda da genel kabul görmüş belgeler arasında yer almaktadırlar
Her gelişen ekonomide olduğu gibi ülkemizde de büyüyen ekonomi ile beraber ticari sahada mal ve hizmet hareketlerinin kayıt altına alınabilmesi için koşullar yaratılmakta ve tedbirler alınmaktadır Her türlü mal ve hizmet hareketlerinin izlenmesinin ön koşulu belge düzeninin sağlanmasıdır Belge düzeni ise; yasal düzenlemeye ve bu yasal düzenlemeye uyumun sağlanması için denetimin yapılmasını gerektirir



Fatura normal olarak malın teslimi sırasında düzenlenir Bazı hallerde teslimden bir süre önce, bazı hallerde de teslimden bir süre sonra düzenlenmesi de mümkündür Ancak faturanın malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren en geç 7 gün içinde düzenlenmesi gerekir Satılan malın teslim tarihinden sonra veya teslimi sırasında düzenlenmiş olsa dahi, faturada malın teslim (irsaliye) tarihi ve irsaliye numarası yer alacak ve ayrıca sevk irsaliyesi de düzenlenecektir



Öte yandan, Katma Değer Vergisi Kanunu’na göre, vergiye tabi muamelelerde bedel yabancı paraya endeksli olarak belirlenebilmektedir Yurt içinde yapılan mal teslimi ve hizmet ifaları dolayısıyla tanzim edilen faturaların, sadece döviz karşılıkları belirtilerek düzenlenmesi mümkün değildir Ancak bu faturanın uygun bir yerine fatura tarihindeki TCMB Döviz Alış Kurunun mal bedelinin ve Katma Değer Vergisinin Türk Lirası karşılıklarının da

yazılması gerekmektedir (10) Ayrıca, Maliye Bakanlığı, Gelirler Genel Müdürlüğü, B070GEL029/2921-229-229/37791 sayılı aşağıdaki müktezası da bu yöndedir;
“ fatura üzerindeki bedelin döviz cinsinden (yabancı para) düzenlenmesi halinde fatura üzerine o günki döviz alış kuru esas alınmak suretiyle Türk Lirası karşılığının yazılması, faturada belirtilen meblağın faturanın düzenlendiği tarihten sonraki bir tarihte ödenmesi halinde ortaya çıkan kur farkı için de fatura düzenlenmesi gerekmektedir”


Ayrıca, 31072004 tarihinde geçerli olmak üzere, 5228 sayılı Kanunu (11) yedinci maddesi ile değişen VUK’nun “Türkçe Tutma ve Türk Parası Kullanma Zorunluluğu” başlıklı 215’inci maddesinin fatura nizamını ilgilendiren yeni şekli aşağıdaki gibidir;



VUK Madde 215:


1 Bu kanuna göre tutulacak defter ve kayıtların Türkçe tutulması zorunludur Ancak, Türkçe kayıtlar bulunmak kaydıyla defterlerde başka dilden kayıt da yapılabilir Bu kayıtlar vergi matrahını değiştirmeyecek şekilde tasdik ettirilecek diğer defterlere de yapılabilir



2 a) Kayıt ve belgelerde Türk para birimi kullanılır Belgeler, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebilir Şu kadar ki yurt dışındaki müşteriler adına düzenlenen belgelerde Türk parası karşılığı gösterilme şartı aranmaz



İrsaliye ve İrsaliyeli fatura kavramlarında gerek yasal düzenlemenin iyi kavranmaması ve gerekse bu belgelerin bilerek amaç dışı kullanılması gibi sorunlar mükellefler ile idareyi çoğu zaman karşı karşıya getirmektedir Esas olan; sevk irsaliyesinin ancak alım satıma konu olan ve ticari bir nitelik taşıyan malların sevkinde düzenlenmesi gereken bir belge olduğudur Burada amaç ticari bir teslimin nihai olarak faturaya bağlanmasını sağlamaktır Hiçbir ticari niteliği olmayan teslimlerde sevk irsaliyesi düzenlenmez Örneğin; ticari hiçbir niteliği olmayan “evden eve ev eşyasının nakli” nde sevk irsaliyesi aranmaz Ancak özellik taşıyan bazı teslimlerde; teslime konu mal ticari nitelik taşımasına rağmen sevk irsaliyesi düzenlenmemektedir Örneğin; gayrimenkul satışı, ticari bir nitelik taşıdığı halde bu tür teslimlerde sevk irsaliyesi aranmaz
Uygulamada, faturanın üst kısmına veya alt kısmına kaşe basılarak imza atılması farklı algılanmakta ve tartışılmaktadır Faturanın üst kısmına kaşe basılarak imzalanması AÇIK FATURA, alt kısmına kaşe basılarak imzalanması KAPALI FATURA olarak uygulaması bir teamül olarak ticari hayatımıza yerleştiği görülmektedir Fatura bedeli karşılığı yapılan ödeme için makbuz alınmadıkça fatura tutarı ödenmiş veya tahsil edilmiş sayılmaz Diğer bir ifade ile, kaşenin faturanın alt kısmına basılarak imzalanması o fatura bedellinin tahsil-tediye edildiği anlamına gelmez Nitekim bu konuda değişik zamanlarda ticari ihtilaflara düşüldüğü ve konu yargı tarafından farklı şekillerde yorumlanarak sonuçlandırılmaktadır Bu konuda, Yargıtay Ondokuzuncu Hukuk Dairesinin, 18012001 tarih, E2000/6236, K2001/300 sayılı kararının özeti aşağıdaki gibidir



“Borçlar Kanunu'nun182/2 maddesinde, aksine sözleşme ve adet bulunmadığı takdirde, satıcı ile alıcının borçlarını aynı zamanda ifa ile yükümlü olduğu belirtilmiştir Ayrıca faturanın kapalı olarak düzenlenmiş olması mal bedelinin peşin olarak ödendiğine karine teşkil edeceği kabul edilmektedir Bu nedenle kapalı faturanın ödemeye karine teşkil ettiği ve bu karinenin aksinin davacı tarafından kanıtlanamadığı gözetilerek bir hüküm kurulması gerekirken yazılı şekilde karar tesisinde isabet görülmemiştir”

Öte yandan, günümüzün gelişmiş ekonomilerinde hizmet sektörü de en az fiziki mal üreten sanayi ve tarım sektörü kadar önem kazanmış olup, bu sektörde de sevk irsaliyesi düzenlenemez Bu nedenle sevk irsaliyesine dayalı bir denetim anlayışı çok başarılı uygulansa dahi ancak ekonominin dar bir alanını kontrol edebilir ve vergi denetiminde ana unsur olarak kullanılması anlamsızdır Bu nedenle Türk vergi denetiminde yer alan fiziki denetimlerin yerini büyük ölçüde parasal hareketleri takip eden bir denetim anlayışı almalıdır



Bilindiği gibi her türlü mal ve hizmet hareketleri sonucu fatura düzenlenmekte ve faturalar mükelleflerin kayıt ve beyanları için en önemli belge olarak işlem görmektedir Günümüzde kayıt dışı ile mücadelede fatura dışında “İrsaliye” de önemli bir belge olarak değerlendirilmektedir Özellikle “İrsaliyeli Fatura” kavramından sonra da bu belgelerin daha da dikkatli kullanılması gerekmektedir


Zira, irsaliyeli fatura kullanmak isteyen mükelleflerin bu belgenin avantaj ve dezavantajlarını da bilmelidirler Şöyleki; teslim edilecek mal ile birlikte düzenlendiğinden, irsaliyeli fatura kullanan mükelleflerin ayrıca fatura düzenleme ve bunu takip etme gibi bir sorunları olmayacağı gibi, usul ve zaman açısından da cezalar ile muhatap olmazlar Teslim edilecek mal ile birlikte düzenlenen sevk irsaliyesi haricinde, en geç 7 günlük süre içerisinde fatura düzenlemek zorunluluğu mükellefleri zaman ve usul yönünden cezalar ile karşı karşıya bıraktığı gibi, takip ve belge düzeni açısından iş yükü yaratmaktadır


Özellikle yoğun mal teslimleri olan işletmelerde usulüne göre kullanılması halinde, “İrsaliyeli Fatura” kullanımının daha avantajlı olduğu görülmektedir Ancak, irsaliyeli fatura’da esas kural; taşıttırılan malların, satışa konu olan mallar olduğudur Dolayısı ile, satışa konu olmayan mal teslimlerinde (işlenmek üzere gelen ve işlenmiş olarak işçilik faturası ile malın sahibine gönderilen malın kendisi ve işçilik faturası) irsaliyeli fatura ile tesliminin mümkün olmaması gerektiği görüşündeyiz