Dikkat Eksikligi,Hiperaktivite Sendromu

Dikkat Eksikligi ve Hiperaktivite Bozuklugu (DEHA)
Çogu zaman hareket halindedir ve bir motor tarafindan sürülüyormusçasina kosusturur durur, yükseklere tirmanir Oturmasi istendiginde, oturdugu yerde bir müddet kalmakta güçlük çeker Dikkati konu disi uyaranlarla çabuk dagilir Zihinsel çabayi gerektiren ders dinleme, ders çalisma, okuma ve yazma görevlerinden kaçar Ödevlerde ve sinavlarda dikkatsizce hatalar yapar Sabirsizdir, sirasini beklemekte güçlük geçer Kendisiyle konusuldugunda sanki dinlemiyormus izlemini verir Sakin ve gürültüsüz biçimde oynamakta zorluk çeker Verilen yönerge ve ödevleri yapmakta zorlanir, bu isi tamamlamadan digerine geçer Çok konusur, sik sik baskalarinin sözünü keser ve lafa girer Çabuk unutur, sik esya kaybeder Çogu zaman sonuçlarini düsünmeden tehlikeli islere girer
Son 25-30 yildir Çocuk Psikiyatrisi kliniklerinde dikkat eksikligi hiperaktivite bozuklugu (DEHB) tanisi popülaritesini korumaktadir
Tarihsel süreç içinde minimal beyin disfonksiyonu, hiperkinezi, hiperkinetik sendromu ve hiperaktiviteli dikkat eksikligi sendromu gibi farkli isimlerler ele alinmis, son siniflama sisteminde ise dikkat eksikligi hiperaktivite bozuklugu olarak tanimlanmistir DEHB tanimi ile yukarida sayilan tanimlar arasinda belirgin farkliliklarin oldugu bir gerçektir Günümüzde DEHB alt tipleri tarif edilerek tanisal yaklasim sinirlari genisletilmistir
DEHB çocuklu çaginin en önemli psikiyatrik sorunlarinin basinda gelir Aileyi, okulu ve toplumu ilgilendiren yönleriyle ve genis anlamiyla bir egitim ve ögretim sorunudur Sorunun erken teshisinde tedaviden elde edilen sonuçlarin yüz güldürücü olmasi hiperaktivitenin saglik ve egitim alaninda çalisanlar tarafindan mutlak bilinmesi gerekli konular arasinda yer almasi gerçegini göstermektedir
Dikkat eksikligi hiperaktivite bozuklugu, asiri hareketlilik, dikkat eksikligi ve impulsivite olarak siniflandirilabilen üç temel belirti kümesinden olusur
Asiri Hareket(Hiperaktivite)
Aslinda her çocugun hareketli olmasi beklenir Çocuk kosar, düser ve gürültü çikararak oynar Bunlarin hepsi dogal karsilanabilir Ancak DEHB’da ise çocugun hareketligi asiridir ve yasitlariyla kiyaslandiginda farklilik hemen anlasilir Genellikle bu çocuklar bir motor tarafindan sürülüyormus gibi sürekli hareket halindedirler Bitmek tükenmek bilmeyen bir enerjileri vardir Yükseklere tirmanir, koltuk tepelerinde gezer, ev içinde kosusturur ve dur sözünden anlamazlar Sakin bir seklide oynamayi beceremez, bir süre sakin bir sekilde oturamazlar Oturmalari gereken durumlarda ise elleri ayaklari kipir kipirdir Çok konusur, iki kisi konusurken sik sik lafa girerler Masanin basinda oturamaz, dolayisiyla derslerini uygun mekanlarda çalisamazlar
Dikkat Eksikligi
Çocukta dikkat kusuru özellikle egitim hayatinin baslamasiyla belirgin hale gelir Okul öncesi dönemde de her seyden çabuk sikilan ve bikan bu çocuklar, oyuncaklardan dahi sikilip kisa bir süre sonra onlari parçalamayi tercih ederler Okulun baslamasiyla birlikte ögrenmeye karsi ilgisizdirler Ödev yapmayi sevmez, anne/baba ve ögretmenin zoruyla ödev yaparlar Ödevleri yapmakta hayli zorlanirlar Masanin basina oturamaz, otursalar dahi çesitli bahaneler uydurarak (tuvalete gitme, su içme gibi) sik sik masa basindan kalkarlar Anne /babayi ders çalisirken sürekli yanlarinda isterler Üzerine aldiklari bir isi sürekli bitirmekte zorlanir, bir isi bitirmeden hemen digerine geçerler Kendileriyle konusuldugunda sanki konusani dinlemiyormus görüntüsü verirler Bir komutu birkaç defa söyledikten sonra yerine getirirler
Sinifta dersi takip etmedikleri gözlenir Disaridan gelen uyarilarla hemen dikkatleri dagilir Ders disi islerle fazlaca ilgilenir, elindeki kalem, defter ve oyuncak gibi malzemeyle ugrasir, dersi takip edemezler Derste sikilmalari nedeniyle sinifin dikkatini ve huzurunu bozacak davranislar sergileyebilirler (derste konusma, arkadaslarina laf atma ve garip asker çikarma gibi)
Okuma ve yazma kaliteleri yasitlarindan kötü, defter düzeni ve yazilari bozuk olabilir Okurken sik hata yapabilir ve cümlenin sonunda kelime uydurmalarina rastlanabilir Unutkandirlar Sinifta sik esya kaybetme yaninda, iyi ögrendiklerini düsündügünüz bir bilgiyi de çabuk unutabilirler Kendilerine uygun bir çalisma düzeni ve sistemi gelistiremezler Okuma ve yazmayi genellikle sevmezler Ders kitabi okumanin yaninda hikaye ve roman türü kitaplari okumaya karsi da isteksizdirler
Yasanan tüm bu ögrenme zorluklarina sinavlarda dikkatsizce yapilan hatalar eklenir Sabirsizliklari nedeniyle sorulari hizlica okuma, tam okumama ve yanlis okumalara sik rastlanir Bu nedenle çok iyi bildikleri bir soruyu dahi yanlis cevaplayabilirler Test sinavlarinda çeldiricilere kolaylikla kanarlar Özellikle ilkokula basladigi yillarda sinav kagidini öncelikle vermeyi marifet sayarlar Sonunda bilgileri ve bildiklerinden daha azi oraninda not alirlar
Dikkat eksikligi okul öncesi dönemde pek fark edilmeyebilir Ancak bu çocuklarin bir kismi ders disi islerde de çabuk sikilma belirtileri gösterirler Zeka düzeyi iyi olan ve ek olarak özel ögrenme güçlügü olmayan çocuklar ilkokulun 3ve 4siniflarina kadar derslerde sorun yasamayabilirler Çalismadiklari ve dersi iyi takip etmedikleri halde notlari kötü olmayabilir Derslerin agirlasmasiyla birlikte basarida ciddi düsüsler yasanmaya baslanir
Ev içinde günlük yapmalari gereken isler konusunda sorumluluk almak istemezler Genellikle daginiktirlar ve kurallardan hoslanmazlar
Dürtüsellik(Impulsivite)
Sonunu düsünmeden eyleme geçme olarak tarif edilebilecek olan impulsivite, bu çocuklarin uyumlarini bozan en ciddi belirti kümesidir Sabirsizliklari, sirasini beklemekte güçlük çekmeleri ve yönergeleri dinlemeleri tipik özellikleridir Sonuçta kendisi ve çevresindekiler için zararli olabilecek fevri hareketleri ve sinir tanimadaki zorluklari davranis sorunlarinin ilk habercileri gibidir Yasitlariyla birlikte olduklarinda olaylara asiri tepki vermeleri ve fiil ve sözle arkadaslarini rahatsiz etmeleri nedeniyle toplum içinde istenmeyen adam ilan edilirler

Dikkat Eksikligi ve Hiperaktivite Bozuklugu
Alt Tipler
Önceleri dikkat eksikligi hiperaktivite tablosunun ayni yogunlukta bulunduklari düsünülürdü Oysa simdi DEHB’nun farkli alt tipleri tariflenerek tanisal yaklasimlar yeniden düzenlenmistir
Dikkat eksikligi hiperaktivite BILESIK TIP
Klasik anlamda DEHB dendiginde anlasilan bilesik tiptir Dikkat eksikligi belirtilerinin yaninda hiperaktivite belirtileri de bulunmaktadir
Dikkat eksikligi hiperaktivite HIPERAKTIVITE ve IMPULSIVITENIN ÖNDE GELDIGI TIP
Hiperaktivite ve impulsivite belirtileri belirgin iken eksikligi belirtileri daha az gözlenir Genellikle ders basarilari kötü degildir, ancak bulunduklari ortamda hiperakitvite ve impulsiviteleri nedeniyle uyum sorunu yasarlar
Dikkat eksikligi hiperaktivite DIKKATSIZLIGIN ÖNDE GELDIGI TIP
Dikkat eksikligi belirtileri belirgin iken hiperakitvite ve impulsivite belirtileri daha az gözlenir Genellikle ders basarilari iyi degildir, ancak hiperakitvite ve impulsiviteleri belirgin olmadigindan uyum sorunu yasamazlar
Görülme Yasi, Cinsler Arasi Fark ve Görülme Sikligi
Belirtilerin 7 yasindan önce baslamasi gerekir Genellikle 4-5 yaslarinda belirtiler belirgin hale gelir Ancak bir kismi bebekliklerinden itibaren huysuzluklari az uyumalari ve az yemeleri ile dikkat çekerler Okul döneminin baslamasiyla dikkat eksikligine bagli ögrenme sorunlarinin gündeme gelmesi ve arkadaslarla olan sorunlari aileyi tedirgin etmeye baslar Ergenlik döneminde ise okul basarisizligi yaninda davranis sorunlari ve aileye karsi gelisen tutumlar gözlenir Ergenlikte asiri hareketsizlik azalir ve yerine çabuk sikilma ve dikkat kusuru belirgin olur
Erkek çocuklarda kizlara oranla daha sik rastlanir Erkek çocuklarda genellikle hiperaktivite ve impulsivite belirtileri ön planda iken, kiz çocuklarinda daha çok dikkat eksikligi belirgindir DEHB her kültür ve toplumda görülen bir bozukluktur Toplumda görülme sikligi farkli arastirmalarda farkli sonuçlar elde edilmesine karsin yaklasik %5-6 gibidir
DEHB'na Eslik Eden Diger Psikiyatrik Sorunlar
DEHB çocuklarda karsi gelme bozuklugu ve davranim bozuklugu ile birlikte görülebilir Ayrica, özel ögrenme güçlügü sikligi bu çocuklarda daha fazladir Özel ögrenme güçlügü ile birlikte görüldügünde ders basarisizligi çok daha belirgin hale gelir
DEHB'na Eslik Eden Diger Psikiyatrik Sorunlar ve Nedenleri
Son 15-20 yilda yapilan arastirmalar DEHB’nun organik kökenli oldugu görüsünü hakim kilmistir Yeni arastirmalar beyin glikoz metabolizmasindaki bozukluklar üzerinde yogunlasmistir Bu çocuklarin özgeçmislerinde hamilelikte ilaca maruz kalma ve intra uterin infeksiyonlar, zor dogum, düsük dogum agirligi,geçirilmis MSS infeksiyonlari dikkat çekmistir Bozuklugun genetik geçisi üzerinde durulmus ve bu çocuklarin 1dereceden akrabalarinda DEHB orani daha yüksek bulunmustur Kaotik alie yapisinda yetisen ve agir ihmal ve tacize maruz kalan çocuklarda da DEHB belirtileri gözlenebilmektedir
Ülkemizde Hiperaktivite
Bati toplumlarinda ve özellikle ABD’de DEHB tanisinin fazlaca kondugu tartismalari sürerken, maalesef ülkemizde Çocuk Psikiyatristi sayindaki yetersizlik bu çocuklardan önemli bir kisminin zamaninda gerekli tedavi progr----- alinmasini engellemektedir Toplumumuzdaki hiperaktivite konusunda yanlis ve eksik bilgilerin tedaviyi engelleyici veya geciktirici bir yani vardir Halk arasinda DEHB belirtileri yanlis bir sekildi üstün zekali olma, simariklik, terbiyesizlik, tembellik ve huysuzluk gibi terimlerle izah edilmeye çalisilir Dolasiyla belirtileri görmezlikten gelmeden, siddet uygulamaya kadar genis bir yelpazede çözüm aranir Belirtileri bu sorunun yansimalari olarak görmek yerine suçlu aramak ve sonunda çocugu cezalandirmak aslinda en büyük çözümsüzlügü üretmek demektir
Anne/babalarin sürekli birbirlerini suçlayarak, ‘adeta sorunun nedeni ben degilim’ mesajini vermeye çalismalari, ev içindeki huzuru bozarak çocuga ulasmamizi daha da güçlestirir Basta egitimciler olmak üzere çocukla ilgili her kesimin DEHB hakkinda temel bilgilere sahip olmasi gerekir Toplumda yayginligi hiç de azimsanmayacak oranda olan bu saglik ve egitim sorunun erken teshisi anne-baba-çocuk üçgeninde olusacak yanlis tutumlarin en aza indirilmesini saglar
Tedavi
Tedavinin ilk sarti, aile okul ve hekim arasinda siki isbirligidir Çünkü DEHB evde oldugu kadar okulda da sorun yasanmasina neden olur Ögrenmeyle ilgili sorunlar yaninda arkadas iliskilerinde yasanan sorunlar ve kurallara uyma güçlügü aile ve okulun ortak ve saglikli yaklasimlariyla asilabilir
Öncelikle ailenin hiperaktivite hakkinda bilgi sahibi olmasi gerekir Çünkü çocukta var olan sorunlarin nedenlerini baska yerlerde aramak, çözüm üretmeyi engelledigi gibi, telafisi mümkün olmayan yanlis yaklasimlar sergilenmesine neden olacaktir Çocukla olan iliskimizi düzenleyebilmek için DEHB belirtilerini yanlis yorumlamamak gerekir Çocugun davranislarini ya da derslerle ilgili zorlugunu yaramazlik ya da tembellik olarak yorumlayan anne-babalar çocukla iliskilerinin bozacak derecede sürekli ceza verme egilimindedirler Oysa bu çocuklarin cezalardan pek anlamadiklari kisa süre içinde görülecektir Tedavide çocukla yeniden saglikli iliski kurabilmenin yollari aranir Ailenin çocuga yönelik tutumlari gözden geçirilerek yanlislar ayiklanmaya çalisilir
DEHB’nun tedavisinde ilaçlar önemli yer tutarlar Dikkat arttirmaya ve davranislarin kontrol edilmesine yönelik ilaç tedavisi uzun yillardir kullanilmaktadir Stimülanlarin bulunmasiyla ilaç tedavisinde ciddi gelismeler olmustur Günümüzde DEHB’nun tedavisinde Metylfenidat, dextroamfetamin ve pemolin gibi stimülanlarin yaninda bazi antidepresan ve karbamezapin’den yarar görüldügü bilinmektedir Medikal tedaviden elde edilen sonuçlar çocugun yasi, zeka düzeyi, ailenin tedaviye uyumu ve sebati gibi faktörlerden etkilenmektedir Stimülanlarin devreye girmesiyle tedaviden elde edilen basari orani oldukça artmistir Stimülanlar; tedavideki basarilari yanindi, güvenilir ilaç olmalari, çocuklarda bagimlilik yapmamalari ve yan etkilerinin az olmasi nedeniyle tercih edilirler
Ülkemizde psikiyatrik ilaç kullanimi konusundaki yanlis bilgilenmeler DEHB olan çocuklarin gerektiginde ilaç kullanmalarini da engellemektedir Ailenin yan etkilerden korkarak ilaç reddetmesi, tedaviyi geciktirmekte ve sonradan geri dönüsümü olmayan sonuçlar dogurabilmektedir
Ögrenme güçlügü çeken çocuklarda özel egitim programlarinin uygulanmasi gerekebilir Kalabalik siniflarda dikkatlerinin dagilmasi nedeniyle ögrenemeyen çocuklara bireysel egitim ögrenemeyen çocuklara bireysel egitim destegi verilmelidir Olumsuz davranislarin düzeltilmesi ve yerine olumlu davranislarin konulmasi için çesitli destekleyici ve davranisçi tedavi teknikleri uygulanabilir

kaynak: psikoturk