İs İliskileri Ve Problemler

Is Iliskileri ve Problemleri
Problemlerin olusmasindaki en önemli nedenleri Amerikali RET(Rasyonel Emosyon Terapi)terapistler Beck ve Ellis (1955), söyle açiklamislardir:
· Olaylardan degil, olaylara bakis açimizdan problemler olusur
· Tüm ruhsal problemler katilik, esnek olamamak, hos görüsüzlükten kaynaklanmaktadir
Ellis insan iliskilerinde problem yaratan 13 irrasyonel düsünce biçimi oldugunu ifade etmistir

1- FILTRELME
Tiyatroda bir oyun seyrederken tüm oyunculari degil tek bir oyuncuyu izliyor ve onun basarisina göre oyun degerlendiriliyorsa, filtreleme yapiliyor demektir Tek bir öge seçilerek oyun hakkinda karar verilmistir Ayni sekilde bir patron asistanindan "su" isi hizli yapmasini istediginde asistan "patron benim yavas oldugumu düsünüyor" düsüncesi onun filtreleme yaptigini gösterir çünkü patron asistanindan sikayet etmemis ve "su isi hizli" yapmasini istemistir
Bu sekilde bütünün tek bir parçasini alip degerlendirme yapmak bütünü görmeyi engeller ve körlük yaratir

2- ASIRI GENELLEME
Filtrelemenin tam tersi olan bir düsünce biçimidir Bir arkadasiniz sizinle sinemaya gelmemis ise "Beni sevmiyor" diye düsünmek asiri genelleme yapmak demektir Arkadasiniz sadece sinemaya gitmeyi kendi nedenlerine bagli olarak istememistir Ayni sekilde bir kisi tek bir hata yaptiginda " O kisi hep hatali davranir " tanimlamasi da asiri genellemedir
Kisi esinden ayrildiktan sonra yeni bir iliskide basarisiz olursa " Ben partnerimle anlasamiyorum, iliski kuramiyorum" genellemesi yapabilir Oysa milyonlarca erkekten sadece iki tanesinde iliskisi basarisiz olmustur Burada "Insanlarla anlasamiyor muyum ? " diyerek asiri genelleme yapmaktadir
Asiri genelleme de tek bir özellik bütünün tamamini olusturur Bu kisiler sürekli : sik sik - her zaman - asla - daima - hiç kimse - herkes - kesinlikle sözcüklerini çok sik kullanirlar

3- ETIKETLEME
Etiketleme, bir olayda hata yapan birini yada kendimizi hemen asiri genellemeden yola çikarak etiketlemekdir Kesirlerle ilgili bir problemi çözemeyen bir çocuga " Sen aptalsin, matematige kafan çalismiyor" Iki aksam eve geç gelen esine " Zaten hep geç gelirsin" genellemesi ile " Sorumsuzun Birisin" etiketlemesi gibi Veya bir yemegi yaktigi için kendine ben " beceriksizin biriyim " etiketlemesi gibi

4- KUTUPLASMIS DÜSÜNCE
Burada insanlari ya iyi - ya kötü - ya aptal - ya akilli gibi iki ayri kutupta kabul etme vardir Kisi kendini de, ya karamsar ya da Polyanna gibi asiri iyimser kabul eder Kendini vasat börek yapan, güzel pilav pisiren, ütü yapmayi sevmeyen, kitap okuyup kendini gelistiren biri olarak kabul etmek yerine " Ben çok kötü , ben çok harika yemek yaparim, çok iyi insanim, çok kötü biriyim " kabul etmeleri vardir Bir insan su alanda iyi, su alanda basarisiz olabilir Insan kendisini ve digerlerini iki ayri uçlarda, AKLA-KARA olarak kabul etmesi irasyonel düsünce biçimidir

5- ZIHIN OKUMA
Zihin okuma yansitma olarak tanimlanan bir süreçtir Insanlarin bizim gibi hissedecekleri inanciyla düsünerek, ya da sezgi ile karsimizdaki kisinin bir hareketini anlamlandirip sonuçlar çikartmaktir Insanlari yeterince dikkatli gözleme, dinlemek, anlamak ve hissetmek yerine, önyargi ve kendi ögretilerimizle yola çikarak kararlar almak, sonuçlara gitmek, irrasyonel bir düsünce biçimidir ve zarar verir Sabah asansöre binerken isiyle ilgili kafasi çok karisik bir komsunun bizi görmemesine "Benimle konusmak istemiyor" zihin okumasi bir ön yargidir ve sikça yapilan bir hatadir

6- FACIALASTIRMA - FELAKET TELLALLIGI
Bas agrisi yüzünden felç olduguna inanmak, patronun " Bu yaziyi tekrar yaz " demesinden isten atilacagi sonucunu çikarmak, ya da sevgilisiyle o gün bulusamayacak birisinin "Zaten beni sevmiyor" sonucuna ulasmasi Hata yapmaktan çok korkan kisilerin irrasyonel aksak düsünce biçimidir Hata yapilabilir ve hayat devam eder esnekligi yoktur Hatalari yasam deneyimine çevirmek yerine " ben berbat, beceriksiz biriyim, feci oldu bu durum " abartmasi vardir

7- KONTOL YANILGISI
Burada çevreyi sürekli kontrol etme yanilgisi vardir Çevremizdeki kisilerin basarisizligindan ve basarisindan kendini sorumlu tutma düsüncesi irrasyonel bir düsünce biçimidir Bunun karsiti olarak çevremizdeki insanlarin duygu, düsünce ve davranislarindan da bireyin kendini sorumlu tutmasi irrasyonel bir davranistir Birey çevresindekileri memnun etmek için asiri yüklenme ve ugrasiya girerek kendi potansiyellerini ve enerjisini kendine harcamak yerine baskalari için didinir durur

8- MELI - MALI
Meli mali lar bireye aile ve toplum tarafindan ögretilirler Her sey kanunlara baglanmistir hem birey hem de baskalari nasil olacak tanimlanmistir Bunlar gerçeklesmediginde birey benlik saygisini kaybedebilir
· DÜRÜST OLMALIYIM
· MÜKEMMEL OLMALIYIM (ögrenci,evlat,es vs)
· SAKIN OLMALI- KIZMAMALIYIM
· HERSEYI ÖNCEDEN GÖREBILMELIYIM
· HATA YAPMAMALIYIM
· ACELE ETMELIYIM
· BIRINI SEVDIYSEM SÜREKLI SEVMELIYIM
· HEP MUTLU OLMALI, ACI ÇEKMEMELIYIM
· ALTTAN ALMALI, KENDIMI SEVDIRMELIYIM
· ADIL OLMALIYIM
Tüm aile içi ögretilerden ögrenilen meli mali larla davranmak yaraticiligi yok eder ve diger insanlar bireyin meli mali'larina uymadiginda sert tartismalar çikabilir Örnegin "Adil olmak" konusunda neyin adil, neyin degil oldugunu herkesten iyi bildigini ifade etmek, kisiler arasi iliskilerde körlüge neden olmaktadir

9- DEGISTIRME YANILGISI
Baska insanlarin kendi isteklerimiz dogrultusunda degismelerini istemek aksak bir düsünce sistemidir ve bizi mutsuzluga götürür Herkesin kendi anayasasina göre karsisindakinden davranis beklemesi, çatismalar dogurur Her birey, iliskide oldugu digerinin farkliligini kabul edip, iliskiyi yapilandirirken orta noktayi bulabilme becerisine sahip olmayi ögrenebilmedir

10- SUÇLAMA
Karsisindakini suçlama ve kendini rahatlatma ya da kendini suçlama seklinde ortaya çikan bu aksak düsünce sekli bireyin gelisimini engeller Bireyi etiketlemelere götürür

11-FEDAKARLIK SEFERBERLIGI
Degistirme yanilgisi yerine, yani baskalarinin bizim dogrularimizi yapmalarinin tersine baskalarinin istekleri ve dogrulari yönünde davranmamiz gerektigi ile yüklenmelidir Kimseye hayir demeden, büyük bir fedakarlik göstererek yasamak demek, baskalarinin onayina ve ödülüne asiri ihtiyaç duymak demektir Ödül gelmediginde öfke, kizginlik ve hayal kirikligi duyularak, nankörlükle karsilastigina inanan bireyde depresyon ve somatik hastaliklar olusabilir

* Kisiler arasi iliskilerde güçlükler yasiyorsaniz yukarda sayilan 11 maddeyi kendinizde ne kadar uyguladiginizi gözden geçirebilirsiniz

Dr Tülay ARSU