Reaktif Güç Kompanzasyonunun Genel Hatlari

İşletmelerde bulunan elektrik motorları ,transformatörler ve bobin gibi cihazlar mıknatıslanma akımlarından dolayı reaktif enerji harcarlarAncak işe dönüşmeyen bu enerji iletim hatlarını yüklerBuda iletim hatlarının daha az aktif enerji taşımasına neden olurBunu önlemek için tüketiciler kendi reaktif enerjilerini üretmelidirler
Tüketicilerin normal olarak şebekeden çektikleri endüktif gücün kapasitif yük çekmek suretiyle özel bir reaktif güç üreticisi tarafından dengelenmesine kompanzasyon denir

Şebekeye Sağladığı Yararlar :
· Şebekenin güç taşıma yeteneğini arttırır
· Şebekedeki ısı kayıplarını azaltır
· Gerilim düşümünü azaltır

Kullanıcıya Sağladığı Yararlar :
· Reaktif enerji sarfiyatı için bedel ödemekten kurtulunur

Kompanzasyon Şekilleri
Kompanzasyon tesislerinin en büyük yararlanmayı sağlamak ve en ekonomik çözümü elde etmek için tesisin yerinin ve bağlantı şeklinin doğru seçilmesinin büyük önemi vardır

RG-S Serisi Akıllı Reaktif Güç Kontrol Rölesi

Mikroişlemcili tabanlı kullanıcı dostu tasarım
Otomatik C/k ayarı
Otomatik enerji akış yönünü sezme
Alarm Durumları : Aşırı kompanzasyon uyarısı ,ek*** kompanzasyon uyarısı ,C/k hesaplanamadı uyarısı ,aşırı gerilim uyarısı
5 farklı kademe anahtarlama programı
Seçilebilir kademe sayısı
Rotasyonel anahtarlama sırası
Ayarlanabilir gecikme zamanı 8 - 50sn
Ayarlanabilir güç faktörü değeri 085 ind - 100
Cosj göstergeli
Manuel kademe alma / çıkarma
RG-S; 5, 6, 8, 12 kademe seçeneklerinde üretilmektedir

Adım Sayısının Belirlenmesi

Yüklerin büyük ve hızlı değiştiği yerlerde adım sayısının az ve adımların büyük olması uygun bir çözümdürYüklerin küçük ve yavaş değiştiği yerlerde adım sayısının çok ve birinci kademe gücünün küçük olması daha hassas bir kompanzasyon sağlar

Örnek Bir Tesise Ait Güç Değerlerinin Hesabı

İyi bir kompanzasyon yapabilmenin iki önemli koşulu gereken kondansatör gücünün dikkatli saptanması ve kondansatör adımları ile akım trafosunun doğru seçimidir Aşağıda bu değerlerin doğru seçimi için pratik bir yöntem bir örnek ile açıklanmıştır Uygulamada ise ENTES R-G 5A Kompanzasyon Rölesi kullanılmıştır

Gerekli Kondansatör Gücünün Seçimi : Gerekli kondansatör gücünün tayini için tesisin Cos j 'sinin ve kurulu aktif gücünün bilinmesi gerekmektedir Tesisin Cos j 'si pratik olarak faturalardan bulunur O dönemde harcanan aktif ve reaktif enerji bilindiğine göre

tan j = harcanan reaktif enerji / aktif enerji buradan Cos j bulunur

Tesisin kurulu aktif gücü ise , tesisteki tüm alıcıların (motorlar,aydınlatma elemanları,fırın rezistansları vb ) etiketleri üzerindeki güçler toplanarak belirlenir

Örnek olarak : Tesisimizin aktif gücü 60 kW Cos j = 068 olsun Hedefimiz Cos j yi 095 çıkartmaktır bunun için aşağıdaki Tablo 1'den yararlanarak K değerini bulup aktif güçle çarparak kVAR olarak kullanılacak kondansatör değerini buluruzBu ifadeyi formüle dökersek ;

Q c =PK

Tablodan K değeri 075 bulunur Q c= 600,75=45 kVAR bulunur

Kompanzasyon işlemi ,abonenin şebekeden çektiği zahiri gücü azalttığı için şebekenin yükünü azaltır ,sistemi aşırı yüklemeden daha fazla aktif güç çekilmesine olanak sağlarAyrıca abonenin şebekeden çektiği akım bileşenini küçülteceğinden şebeke kayıplarını ve şebekedeki gerilim düşümünü azaltır

Tablo 1

Şimdiki Cos j Ulaşılmak İstenen Cos j
080
085
090
095
1

050
098
111
125
140
173

052
089
103
116
131
164

054
081
094
108
123
156

056
073
086
100
115
148

058
066
078
092
108
141

060
058
071
085
101
133

062
052
065
078
094
127

064
045
058
072
087
120

066
039
052
066
081
114

068
033
046
059
075
108

070
027
040
054
069
102

072
021
034
048
064
096

074
016
029
043
058
091

076
011
023
037
053
086

078
005
018
032
047
080

080
013
027
042
075

082
008
021
037
070

084
003
016
032
065

Kondansatör Adımının Tayini : Dikkat edilmesi gereken en önemli husus 1adımda seçilen kondansatör değeri diğer adımlardakilerden daha küçük seçilmelidirYukarıdaki örnekte 45 kVAR'lık kondansatör ile yapılacak kompanzasyon panosunda 5 kademeli röle kullanılması durumunda adımlar aşağıdaki gibi olmalıdır

1 kademe 5 kVAR
2 kademe 10 kVAR
3 kademe 10 kVAR
4 kademe 10 kVAR
5 kademe 10 kVAR

Akım Trafosunun Tayini : Akım trafolarından etiketlerinde yazılı akım değerlerinin

01 katından çok 12 katından az akım geçtiğinde hatasız çalışırlarBu nedenle akım trafoları ne çok büyük ne de çok küçük seçilmelidir Örnek tesiste güç 60 kW çalışma gerilimi 380V ise işletmenin nominal akımı I= P/173*U =60/173*380= 9126A

Bu formülden elde edilen akım değerlerine en yakın bir üst standart akım trafosu seçilir Örnekte 100:5 lik trafo kullanmak yeterlidir

Reaktif Rölenin Bağlanması :

1 Röleyi bağlamadan önce şema 1 'deki bağlantıyı dikkatle inceleyiniz

2 Akım trafosunu ana şalter çıkışına veya ana giriş sigortalarından birinin ayağına

bağlayınızEn çok karşılaşılan hata ,akım trafosunun kompanzasyon panosundan sonra bağlanmasıdırBu durumda röle çalışmazAkım trafosu daima kondansatörlerden önce ve işletmenin ilk girişine bağlanmalıdırAyrıca akım trafosundan çıkan telleri en kısa yoldan (panonun demir aks***** ve diğer kablolara sarmadan) tercihen 2x15MM TTR kablo kullanarak rölenin 1 ve 2 nolu uçlarına bağlayınız

3 Akım trafosunun bağlı olduğu faz R olsun Rölenin 4 ve 5 nolu klemenslerine mutlaka diğer iki fazı yani S ve T bağlayınız

Reaktif Rölenin İşletmeye Alınması

1 % ayar düğmesini 050 ye getiriniz (TEK 'in ön gördüğü değerdir)
2 röleyi otomatik konumuna alınız
3 c/k ayar düğmesini 005 e alınız Devreye indüktif bir yük (örneğin motor) alınız Röle üzerindeki ind ışığıyanmalıdır Kap yanıyorsa 4 ve 5 nolu uçları ters çeviriniz
4 Bundan sonra geriye kalan tek işlem c/k ayarının düzgün olarak yapılmasıdır

Buradaki oranda c: 1 adımdaki kondansatör gücünü k: akım trafosunun çevirme oranını göstermektedir Örneğimizde bu oran ; C/k=5/(100/5)=025 bulunur ve bu ayar 025 e getirilir Aşağıdaki tabloda c/k ayarı için seçim tablosu görünmektedir

Akım Trafosu
1 kademedeki kondansatör gücü

5
10
15
20
25
30
40
50
100

30/5
083

50/5
050
1

75/5
033
067
1

100/5
025
050
075
1

150/5
017
033
050
067
083
1

200/5
013
025
038
050
063
075
1

300/5
008
017
025
033
042
050
067
083

400/5
006
013
019
025
031
038
050
063

600/5
008
013
017
021
025
033
042
083

800/5
006
009
013
016
019
025
031
063

1000/5
005
008
010
013
015
020
025
050

1500/5
005
007
008
010
013
017
033

2000/5
005
006
008
010
013
025

Muhtemel Problemler :

· Röle sürekli kondansatör alıyor Cos j metre kapasitif gösterdiği halde çıkarmıyor

1 Kondansatör panosunu besleyen güç kablosu akım trafosundan önce alınmıştır
2 Rölenin 4 ve 5 nolu klemenslerine akım trafosunun bağlı olmadığı diğer iki faz yerine(S T) akım trafosunun bağlı bulunduğu faz (R) bağlanmıştır Bu durumda ind veya kap ledlerinden biri sürekli yanar ve röle devreye sürekli kondansatör alır veya çıkarır Röle çalışıyorKademelerin devreye girdiği röle üzerindeki ışıklardan belli oluyor

Kontaktörler çekiyor fakat Cos j yükselmiyor ve röle kondansatör almak istiyor

1 Kondansatör sigortaları atmıştır
2 Kontaktör kontakları kirlenmiştir
3 Kondansatörler değer kaybetmiştir
4 Kurulu kondansatör gücü ,tesisin kompanzasyonuna yetmemiştirKondansatör ilavesi gerekmektedir

· Motorlar çalışıyorDevrede kondansatör olmadığı halde kap ışığı yanıyor

1 Rölenin 4 ve 5 nolu uçlarını değiştiriniz ·

Aynı akım trafosundan hem röle hem de Cos j metre besleniyor ancak her iki cihazda düzgün çalışmıyor

1 Bağlantı hatası vardır(Röle ve Cos j metre akım devreleri şemadaki gibi seri bağlanmalıdır)
2 Akım trafosu büyük seçilmiştir
3 Cos j metre gerilim devresi bağlantısı R fazından alınmıştır(Reaktif güç kontrol rölesinin tersine Cos j metrenin gerilim devresi akım trafosu ile aynı faza bağlanmalıdır)

Yeni Yönetmelikle Tesislere Getirilen Yükümlülükler

1 Abonenin çektiği aktif enerjinin %33 'ü kadar reaktif enerjiyi sistemden çekmesine izin veriliyor
( Cos j =095 ind)

2 Abonenin çektiği aktif enerjinin %20 'si kadar reaktif enerjiyi sisteme vermesine izin veriliyor
( Cos j =098 kap)

3 Kurulu gücü 50 kVA'nın üzerinde olan abonelere kapasitif sayaç takma zorunluluğu getirilmiştir

4 Kompanzasyon tesisinin projesi ,tüketicinin güç katsayısını 095 ile 100 arasında bir değere getirecekşekilde düzenlenmesi

5 Daha önce onaylanmış elektrik projeleri ile daha önce yapılmış olan elektrik tesislerine ait kompanzasyonprojeleri ,tebliğin yayınlandığı tarihten itibaren 6 ay içerisinde yeniden onaylatılarak tesislerin yapılması vegeçici kabul işlemleri bir yıl içerisinde tamamlanmış olmalıdır

Reaktif Ne Demektir

bir tepkimede tepkimeye giren moleküllere verilen genel isim

daha cok sirket yonetiminde kullanilan kavramlardan biridir

en cok istenilen ve talep edilen yonetici tipi proaktiftir kokuyu hisseden, sinyalleri bilen ve devamli takip eden bir seyle bozulmaya basladi mi olay daha kotuye gitmeden onlemini alan kriz surecinin baslangicinda ya da kriz surecinin baslamasina neden olan durumlari farkina varip yerinde onlemler alarak krizi durdurmayi basarabilen yonetim tipidir

burada elbette yoneticinin tecrubeleri, neden-sonuc iliskisini dogru kurabilmesi, altindaki birimleri dogru zamanda dogru sekilde kanalize edebilmesi yatar

ancak bizim memleketimizde daha cok reaktif yonetim soz konusudur kriz basladiktan sonra onu en iyi sekilde idare eden adam onplana cikar burada onemli olan en az zararla durumu kurtarmaktir bu yoneticilerin burunlari yeterince koku almaz, alsalar da sonuclarini tahmin edemezler ya da koku alan calisanlari dinlemekten uzaktirlar ancak kriz durumunda isi iyi kotarirlar