Pusula Hakkında

Pusula Hakkında

Psula, karada, denizde ya da havada yol alırken kuzey-güney doğrultusunu bulmak için kullanılan bir aygıttır Bulunulan yeri belirlemek için herhangi bir kara işaretinin bulunmadığı, Güneş'in ve yıldızların görünmediği durumlarda pusulanın yaşamsal bir önemi vardır

Pusula, en basit biçimiyle, ince bir milin ucuna serbestçe dönebilecek biçimde oturtulmuş magnetik (yani mıknatıs özelliği taşıyan) bir iğneden oluşur Bu iğne her zaman kuzey-güney doğrultusuna yönelir, yani bir ucu hep kuzeyi, öbür ucu hep güneyi gösterir

Magnetik çubuk ya da iğnelerin pusula olarak ilk kez ne zaman kullanıldığı pek belli değildir Çok eskilerde, doğal bir mıknatıs olan mıknatıstaşından (magnetit adıyla bilinen demir oksit minerali) yararlanılmıştır Bunun için bir mıknatıstaşı parçası iple bir yere asılır ya da bir mantar ya da tahta parçasının üzerinde suda yüzdürülürdü; bu durumda taş kendiliğinden Kutup Yıldızı'na doğru yönelirdi

Pusulayı Avrupa'ya Araplar' in getirdiği sanılmaktadır; Kristof Kolomb' un 1492-1502 arasında yaptığı seyahatlerden yaklaşık 200 yıl önce pusulanın kullanılmakta olduğu bilinmektedir Avrupa'da pusuladan söz edilen, günümüze kalmış en eski yapıt, İngiliz eğitimci ve bilgin AIexander Neckam' in 1187'de yayımladığı, aletler üzerine bir kitaptır Eskiden bir demir çubuğu mıknatıslamak için buna doğal mıknatıs taşı sürtülürdü (Siz de bir iğneyi bu taşa ya da başka bir mıknatısa birkaç kez, ama hep aynı yönde sürterek mıknatıslayabilirsiniz Bu iğne bir mantara saplanıp suda yüzdürülürse kuzey-güney doğrultusuna yönelir)



Pusula iğnesinin her zaman kuzeyi göstermesi, mıknatısların birbirlerini çekme özelliğinden kaynaklanır Dünya, merkezinde dev bir mıknatıs varmış gibi davranır ve pusula iğnesi olarak kullanılan küçük mıknatısları çeker (bak Magnetİzma) Ne var ki, mıknatısın gösterdiği kuzey-güney doğrultusu, Dün-ya'nın gerçek coğrafi kutuplarından, yani Kuzey ve Güney Kutup noktalarından geçen çizgiyle üst üste çakışmaz

Dünya'nın magne-tik çekim etkisi altındaki pusula iğnesi bu nedenle "gerçek", yani coğrafi kuzeyi değil, magnetik kuzeyi gösterir; benzer etki, Güney Kutbu için de geçerlidir (bak MAGNETİK Kutuplar) Coğrafi Kuzey Kutup Noktası ile magnetik kuzey kutup noktası arasındaki uzaklık 1600 kilometreden biraz daha fazladır Haritalann bir köşesinde genellikle magnetik kuzey ile gerçek ya da coğrafi kuzey doğrultularım gösteren işaretler bulunur Bu iki doğrultu arasındaki açıya magnetik sapma denir; bu açının değeri Dünya üzerinde bulunulan yere göre değişir Ayrıca magnetik sapma miktarı zamanla da değişir Bu açıyı bilmek isteyen seyir görevlileri bunu basılı seyir haritaları ve çizelgelerden bulabilirler Bu tür seyir haritalannı ilk kez 1701'de Edmond Halley hazırlamıştır


Karada olağan koşullarda seyahat ederken yön bulmak için genellikle el pusulaları kullanılır Bu pusulalarda sabit bir kadran bulunur; kadranın ortasından yukarı doğru ince bir pim çıkar Pimin sivri ucuna "mihver" denir Mihvere, kadranın üzerinde serbestçe dönebilen magnetik bir iğne oturtulmuştur Kadran, saydam bir plastik levhadır ve derecelendirilmiştir; üzerine ayrıca ölçek çevirme katsayıları gibi, harita okumaya yardımcı olacak bazı bilgiler de kazınmıştır Bu tür bir pusulayla yeterince doğru okumalar yapabilmek için, pusulanın yatay bir düzleme yerleştirilmiş olması ve iğnenin hareketsiz duruma gelene kadar serbestçe sahnabilmesi gerekir, iğnenin serbestçe hareket edebilmesi için mihverin ucuna bazen değerli taştan yapılmış bir başlık geçirilir


Bir yolcunun doğuya doğru gitmesi için, pusulasını, kadranın üzerindeki magnetik kuzey işareti iğne ucunun tam altına gelene kadar döndürmesi ve kadranın üzerindeki doğu işaretinin gösterdiği yöne doğru ilerlemesi gerekir Eğer yolcu pusulasını bir haritayla birlikte kullanıyorsa, o zaman, magnetik kuzey ile coğrafi kuzey arasındaki sapma açısını hesaba katarak doğrultusu üzerinde gerekli düzeltmeyi yapabilir
Çoğunlukla kullanılacak yere ya da amaca bağlı olarak değişik pusula türlerinden yararlanılır Örneğin, gemilerde denizci pusulası, havada seyirde ise uçak pusulası kullanılır

Bazen belli bir noktanın, gözlemcinin bulunduğu noktadan hangi yöne doğru uzandığını bilmek önem kazanır Bu durumda "priz-matik" pusula kullanılır; bu tür bir pusula da sıradan bir el pusulasıyla aynı ilkeye dayanır; ama bunun küçük bir cam bloğundan yapılmış bir vizörü vardır ve bu vizör gözlemcinin uzaktaki nesneyle ölçeğe aynı anda bakabilmesini sağlar