Jeoloji/Jeofizik-Mohorovicic Süreksizliği

Yerkabuğu ile manto arasında sismik dalgaların uğradığı değişiklik sonucu o bölgede bir değişim olduğunun saptanması sonucunda, bu duruma verilmiş olan addır[*]Kısaca "moho" da denir Yugoslav bilim adamı, jeolog Mohorovicic yerin 35 km altındaki deprem dalgalarını izler ve bu dalgaların ortalama 35 km'den sonra geri döndüğünü keşfeder Yani manto tabakasının varlığını ortaya koyar[*] Burası Mohorovicic süreksizliği adı verilen sınır bölgesiyle üstündeki kabuk katmanından ayrılır Bu alandaki maddelerin yoğunluğu birden bire 2,9 gr/cm3’ten 3,3 gr/cm3’e çıkar[*]700 km kadar derine inildiğinde ise yoğunluk 3,3 gr/cm3’ten 4,5 gr/cm3’e yükselir 2000 km derinlikte bu değer 5,7 gr/cm3 olur Bu bölge yaklaşık 900 milyar km3’lük hacmiyle yerkürenin toplam hacminin yüzde 83’ünü oluşturur[*]Mantoda bulunan kayaçların daha az silisyum oksit içerdiği, buna karşılık daha ağır olan metal oksitlere, özellikle de magnezyim (% 37) ve demire (% 12) sahip olduğu bilinir; bu da onun renginin daha koyu olmasına yol açar Kayaç yapılı meteorların kimyasal bileşimi bu mantonun yapısıyla uyuşur Deprem dalgalarının yayılış biçimine bakılırsa burası sıvı değil katı, daha doğrusu plastik bir durumdadır Sıcaklık kabuktaki kadar çok artmaz, en çok 2500 dereceye çıkar Kayaçların sıvıya dönüşmelerini engelleyen etken, üstlerindeki yüksek basınçtır Yalnız tektonik tedirginlikler sonucu yerel sıvılaşmalar olabilir Kabukta ortaya çıkan bütün hareketlerin nedeni mantonun astenosfer adı verilen üst katmanlarından kaynaklanır[*]Katmanlar arasındaki ısı farklarından dolayı plastik haldeki kayaçlar da durumları elverdiğince hareket ederler Deprem bölgelerinin gösterdiğine göre 600 km derinliklerde kırılmalar olabilmektedir



Manto, Litosfer ile çekirdek arasında yer alan sıcak ve plastik bir kattır Kalınlığı 2860 kilometreye yakındır Ultrabazik veya Ultramafik kayaçlardan oluşur Ağırdır; yoğunluğu 3,5 - 6 gr/cm3 arasında bulunur Üç kısma ayrılır:

Üst manto veya astenosfer,
Orta manto
Alt manto
Litosferin altından 700 km derinliğe kadar uzanan kuşağa üst manto veya astenosfer denilir Bu kuşağın yoğunluğu 33-43 gr/cm3 arasında değişmekte olup, bileşiminde ultrabazik ve ultramafik (olivinli ve piroksenli), yani fazla miktarda alkali madde ve mineral içeren magma veya ergimiş malzeme bulunur, üst mantonun alt kısmında P dalga hızı yoğunluk artışından dolayı 107-11 km/sn'yi bulur Yerkabuğu parçaları veya plakalar, üst mantonun üzerinde yüzerler Çünkü bu seviyelerde mantonun bir kısmı ergiyebilir Bunun için de, belli bir sıcaklıkta mantonun bir miktar su içermesi yeterlidir Bu durum gerçekleşince, kısmen eriyen astenosfer hemen hiçbir direnç göstermeden biçim değiştirir

700-2900 km derinlikleri arasında uzanan kısmında ise alt manto başlar; bu kuşakta demir ve magnezyum silikatları egemen durumdadır Bundan dolayı alt mantonun alt kısmında yoğunluk 55'e kadar çıkmakta ve P dalga hızı ise 136 km/sn'ye ulaşır

Orta manto kısmı Üst ve Alt manto arasında bir geçiş zonu oluşturur Manto yerkürenin toplam hacminin %80 den fazlasını meydana getirir ve yerkabuğu hareketleri (deniz dibi yayılması, kıtaların kayması, epirojenez, orojenez, derin depremler) ile volkanizma için gerekli enerjiyle iç kuvvetlerin kaynağım teşkil eder

Mantodan Wiechert - Gutenberg kesintisiyle ayrılır 2890 kilometre derinlikten dünyanın merkezine (6370 km) kadar uzanır; yani 3480 kilometre kalınlıktadır Yoğunluğu dış sınırında 10, dünyanın merkezi kısmında ise 13 kadardır Esas olarak demir ve nikelden oluştuğu sanılmaktadır Çekirdek, eski literatürde Nife terimiyle açıklanan kısma karşılık gelir Deprem dalgalarının yayılışına bakılarak yapılan araştırmalar, çekirdeğin iki kısımdan meydana geldiğini göstermektedir:

Çekirdek, dış çekirdek ve iç çekirdek olmak üzere iki kısma ayrılır Dış çekirdek 2890-5000 kilometre arasında yer alır (kalınlığı 2110 km) Burada yoğunluk 55'den 10'a kadar çıkar ve P dalga hızı ise 136 km/sn'den 81 km/sn'ye düşer Enine deprem dalgaları (S dalgaları) bu kısma sokulmadıklarından, dış çekirdeğin sıvı olduğu sonucuna varılmıştır İç çekirdek ise 5000-6370 kilometreler arasında, yani dünyamızın tam merkezinde yer alır ve katıdır Kalınlığı 1370 kilometredir

Dış ve iç çekirdek arasındaki yoğunluk 123, sıcaklık ise 4300°C'yi bulur Dış ve iç çekirdek arasındaki en önemli fark, dış çekirdekte demir/nikel karışımı magma ergimiş hâlde, iç kısımda ise çok yüksek basınç etkisiyle kristal hâlinde olmasıdır, iç çekirdekte yoğunluk 136, sıcaklık ise 4500°C'yi aşar (6300°C)

Yukarıda da görüldüğü gibi, yerkürenin yoğunluğu yeryüzünden mantoya doğru artmaktadır Granitik yerkabuğunda 27 - 28 gr/cm3 civarında olan yoğunluk merkezde 13 gr/cm3 ü bulmaktadır

Yoğunluk artışı sürekli ve tedrici değildir; belirli derinliklerde ani yoğunluk artışları görülür Bu derinliklerden biri Mohorovicic kesintisi veya kısaca Moho kesintisi olarak adlandıran ve yerkabuğu ile manto arasındaki sınıra tekabül eden derinliktir

*
Alıntı