Tralleis – Aydın

Tralleis – Aydın

Aydın Kenti günümüzden yaklaşık 6500 yıl önceye uzanan bir geçmişe sahiptir Kentin ilk sakinleri, bugün Dedekuyusu denilen yerdeki Deştepe Höyüğünde oturmaya başlamışlardı Deştepe Höyüğündeki yerleşmenin bir şekilde sona ermesinden sonra; günümüzde kalıntıları görülen Klasik Kent Tralleis, yaklaşık 400 yıllık bir aradan sonra Topyatağı’nda kurulmuştur


Antik kaynaklarda Tralleis’in bazen Karya, bazen de Lydia bölgesi içinde yer aldığı belirtilmektedir Bunun sebebi; Menderes Nehrinin veya Mesogis Dağının doğal sınır kabul edilmesidir Strabon’a ve Kilise listelerine göre, Tralleis’in bir Karya kenti olması gerekir Fakat bugüne kadar ele geçen bir iki kısa yazıttan başka da Tralleis’de Karya Alfabesi ile yazılmış yazıt yoktur Tralleis adı, ilk kez Xenophon’un Anabasis ve Hellenika adlı yapıtlarında Tralli adı altında geçmektedir Antik Kent, tarih içinde Charax, Tralli, Tralleis, Selukeia, Antiochia ve Caisaria gibi adlar almakla birlikte asıl adı Tralleis’tir


Perslerin (İÖ 546) Lydia Krallığına son vermesinden sonra Kent ve çevresinin yönetimi Persli Satrapların idaresi altına girmiştir MÖ V yüzyılın sonu, IV yüzyılın başlarında Sparta Ordularına karşı koyacak kadar güçlü olan Tralleis, Aleksandros’a savaşmaksızın kapılarını açmış (İÖ 334), daha sonra da Antigonos tarafından ele geçirilmiştir (İÖ 313) Seleukoslar’ın yönetiminde Seleukeia adını alan Tralleis, İÖ III yüzyılda sınırlı bir özerkliğe kavuşmuş ve hatta bronzdan sikkeler basmıştır Roma ile Suriyeliler arasındaki savaşta Roma’ya karşı tavır alan bu Kent, sonuç olarak Bergama Krallığı’na bağlanmış ve Tralleis adını almıştır Attaloslar’dan büyük yardım alan Tralleis, gerek zenginliği, gerekse ünlü retorik (hitabet) hocaları sayesinde önemli bir ticaret ve kültür merkezi haline gelmiştir Bergama Kralları IAttalos devrinde Ephesos’da ve II Eumenes Devrinde Pergamon’da darp edilmeye başlanan Cistophoriler’in Tralleis ve Nysa kentlerinde de basılmasına izin verilmiştir

Kentin önemli anıtsal yapılarının tamamına yakını Bergama Krallığı’nın yönetiminde yapılmıştır
Tralleis’in Zeus Larasios, Asklepion, Nike ve Dionysos adına yapılmış tapınakları, Dor düzeninde sütunlara sahip koridor, Agora, Pergamon Krallarına ait Kiremit Saray, Alabandalı Apaturius tarafından yapılmış Tiyatro ve gymnasiumu başlıca ünlü yapılardır Ne yazık ki, adı geçen bu yapılardan bugün pek fazla bir şey görülmemektedir Ayakta kalabilen tek yapı gymnasiuma ait üç büyük kemerdir Tiyatro ve stadionun sadece doğal oyuklukları vardır Zaten antik kentin % 65’lik bir bölümünde de Jandarma Taburu oturmaktadır


Bergama Krallığı’nın vasiyet yolu ile Roma’ya intikalinden (İÖ 133) sonra Tralleis’de Roma’ya bırakılmıştır Bu vasiyetnameyi tanımayan IIEumenes’in oğlu Aristonikos’un (İÖ 129-126) tarafını tuttuğu gerekçesiyle kent Roma tarafından cezalandırılmış ve kentte cistophor basımı yasaklanmıştır Zamanla Anadolu krallarını savaş, baskı veya anlaşma ile kendine bağımlı hale getiren Roma yayılmacılığına karşı, Pontus Kralı VI Mithridates Eupatoria’un (İÖ 89) Roma’ya karşı isyanına Tralleis de katılmış ve kentteki Konkordia Tapınağı’na toplanan Roma yanlıları acımasızca katledilmiştir Sulla’nın (İÖ 85) Pontus Kralı VI Mithridates’i yenmesi sonucunda Batı ve Orta Anadolu Romalılara bırakılmıştır Aynı zamanda, Tralleis gibi öteki pek çok kent beş yıl süreyle ağır bir ceza ödemek zorunda kalmıştır İÖ 58 yılından sonra Tralleis’de tekrar cistophor basılmasına izin verilmiştir Aslen Nysa’lı olan ve Tralleis’de ikamet etmiş bulunan Pythodoros; Pompeius, Caesar ve M Antonius ile iyi ilişkiler kurmuş ve kentin yeniden eski ününe kavuşmasına yardım etmişlerdir


Cumhuriyet devrinde iyice gelişen ve ün yapan Tralleis, Cicero ve Strabon’unda belirttiği gibi zengin, kültürlü ve çok sayıda değerli insanın yaşadığı bir kent olmuştur İmparator Augustus döneminde İÖ 26 yılında meydana gelen büyük depremde, Batı Anadolu’daki diğer kentler gibi Tralleis de tahrip olmuştur Fakat Augustus’un, kente olan yakın ilgisi nedeniyle kent yeniden onarım görmüştür Buna izafeten Tralleis’in adı da Kaiseria olarak, İmparator Traianus zamanına kadar kullanılmıştır Hadrianus MS 129’da, ikinci doğu seyahatinde Tralleis’i ziyaret ederek bol miktarda Mısır’dan gelme tahıl bağışlamıştır Tralleis’in Flavianlar döneminden sonraki geçmişi hakkında sikkeler ve yazıtlar dışında pek fazla bilgi yoktur


Tralleis, Bizans İmparatorluğu Dönemi’nde Anadolu Patriği’ne bağlı olarak yönetilmiş ve 1282’de Andronikos Palaiologos II tarafından yeniden kurulmuştur Aydın ve çevresinde MS XI yüzyıldan itibaren Türklerin varlığı görülür XIII yüzyılda Aydın Oğulları Beyliği’nin yönetimine giren kent, Tralleis’in bulunduğu tepeden, güneyindeki az eğimli alanlara inmiş ve Güzelhisar olarak anılmaya başlamıştır Bu dönemde kent, verimli toprakları nedeniyle zengin ve bayındır bir yapıya kavuşmuştur XV yüzyıldan itibaren Osmanlı yönetimine giren kent, Aydın Vilayeti içinde bir subaşlıktır (ilçe) Tire bu dönemde vilayetin subaşılık merkezi olmuştur Kent, XV-XIIX yüzyıllar arasında büyük gelişme göstererek sancak merkezi olmuştur 1856-1866 yılları arasında inşa edilen Aydın-İzmir demiryolu bölgenin tarımsal ve ticaret ürünlerinin artmasına, İzmir ile olan bağlantının gelişmesine neden olmuştur Aydın 1867’de İzmir’e bağlı bir sancak merkezidir 1899’da kent önemli bir deprem ve yangın geçirdikten sonra küçülmeye başlamış, 1909’da ikinci bir deprem daha geçirmiş ve 1922’deki Yunan işgali sırasında büyük ölçüde tahrip olmuştur