Teos – İzmir

Teos – İzmir

Küçük Asya Tarihi adlı eserin yazarı Sari Teksiye Teosu MÖ 2000 yıllarında Akalardan kaçan Giritliler tarafından kurulmuş olan Karya’lıların bir şehri olarak gösterirMÖ 1190 yıllarında Darların önünden kaçan Akalar ve bazı Yunan kavimleri Batı Anadolu sahillerine göçmeye başladılar İlk kafile Atamas’ın başkanlığında Teos‘a çıktı ve çok iyi karşılandı Bu iyi kabul duyulunca Apeküs komutasında ikinci büyük kafile geldiYerlileri azınlıkta kalan Teos böylece bir karya şehri olmaktan çıktı ve İYON şehri oldu
Büyük dünya tarihi adlı eseri yazan Jak Pirenni’ye göre Teos en parlak devrini MÖ900 yıllarında Asurluların tesis ettiği barış döneminde yaşadı Bu dönemde Teos, Millet, Piriyene, Efes, Sisam, Kolofon, Kalaomen, Eritre, birleşerek bir İyon fedarasyonu kurdular Bu federasyon maden işlemede, Deniz ve kara ticaretinde ve bankacılıkta dünyaca ün aldı

Heredot Tarihine göre MÖ546 da Persler, Lidya’yı yıkınca lyonya, Persler’e karşı savunma durumunda kaldı, iyon ittifakına Teos 17 gemi ve asker vererek katıldı O vakit bu birliğe Paçalıların 3 gemi verebildiği düşünülürse, Teos‘un gücü daha iyi anlaşılır Pers savaşlarından sonra Atina safında Attik-Delos Deniz Birliğine katılan Teos, ikinci Peleponnes savaşlarında Atina’nın Sicilya felaketi üzerine Ispartalıların Zoru ve Tsaferin (Seferihisar) papası Takes’in aracılığıyla İsparta hakimiyetini tanımış ve Atinalıların kara tarafına yaptırmış olduğu surların yıkılmasına ses çıkarmamıştır Bu surlar, 4 Aşırın sonlarında şehri süsleyen mabetlerle birlikte tekrar Atinanın yardımıyla yaptırılmıştır Bu günkü kalıntıların çoğu ve sur izleri bu asra aittir

Teos Tarihini araştıran Ahmet Ersoy Derlemesinde MÖ2yüzyılda, Suriye Selefkoslar Kralı Antokyüs ile Romalıların savaşında, Teos‘un Selefkoslara yardımının önlenmesi için Romalılar tarafından sıkıştırıldığını, bu sırada Teos limanı açıklarında cerayan eden deniz savaşlarında Roma ya büyük yardımlarda bulunarak muftelif bir yenilgiyi önlediklerinden bahsederNitekim Romalıların Anadolu’ya hakimiyetinden sonra Teos bir süre Bergama Krallarına bağlı kalmıştır Teos Hıristiyanlığı ilk kabul eden şehirlerdendirİzmir’e bağlı olarak bir ara Teos‘a Beş Aziz birden oturmuş ve burası etkin bir din merkezi haline getirmişlerdir
MÖ17yılında Roma İmparatoru Tiberyus’un devrinde Ege’de şiddetli depremler başladı Bu depremler aralıklı olarak iki yüzyıl kadar sürdü Bütün Ege şehirleri yardımlaşarak yıkılanları tamiri, yaralıları sarmaya çalıştılar ise de deprem üstün geldiŞehirler yıkıldı,ahali deprem bölgesini terke mecbur kaldıişte Teos bu suretle harabe haline geldi



Teos ilk 12 lon kentinden biridir Burada denizcilik, ticaret, şarapçılık zeytinyağı üretimi ve yünlü dokumacılık gelişmiştir Teos‘un içki kapları (seramik endüstrisi) arkaik çağda da ünlüydü

Ticaret ve denizcilikle zengin olan Teos‘u önce Lidyalı’lar, daha sonra MÖ545 yılnda Mardonius komutasındaki Persler toprak tepeleri yürüterek yaptıkları kuşatmayla bölgeyi ele geçirmişler, Teos‘lular bunun üzerine gemilerine binerek kolonileri Abdera’ya kaçmışlardır Pers istilası sırasında geometrici ve filozof Thales burayı lon’lularm Perslere karşı kuracakları konfedarasyonun merkezi olrak önermiştir
Şehir 6yüzyılda meşhur lirik şair Anekreon’u yetiştirmiştir P ers işgali sırasında bu şair Atina ve Sisam saraylarında yaşamış, daha sonra yine Teos‘da ölmüştür
5yüzyılda Teos ilk atom teorisini kuran Demokritos ve Petrikles’in danışmanı sofist Protogarast’ın yurdu olmuştur

Anadolu lon mimarisini yeniden doğuşunda Pytheos’un katkıları Hermoneges’in yazdığı kitapla kural haline gelmiş, önce Roma daha sonra Rönasans mimarisini etkilemiştir
Ziyarete açık olan Teos‘ta en önemli antik eser olarak bilinen, antik dünyanın en büyük Dionysos Tapınağıdır Tapınakta ibadet gören Dianisos Setaminios (Baharın ilk meyvesi ) lakabı ile tanınmaktadır, aynı zamanda bu tanrının yalnız tiyatro ve şarap tanrısı değil verimlilikle ilgili bir tabiat tanrısı olduğunu da belirtmektedir Tapınaktaki Kült heykeli ayakta duran vücudu S şeklinde kıvrım yapan Dianisos’un bir elinde Tyhros (Asa) dayalı, bir elinde Kantharos (içki kabı) tutan bir heykeli vardır

Tapmağın yapıldığı gri yoğun kireç taşı karagöl diye bilinen taş ocaklarından çıkarılmıştır MÖ 6 yüzyıldan itibaren işletilen bu ocaklardan elde edilen gri taş Roma devrinde Roma ya kadar ihraç edilmiştir Piri Reisin haritasında Sığacık kalesini gösterememekteyiz Ancak , büyük olasılıkla Piri Reis’in önerilerine uyularak Palak Mustafa Paşa tarafından Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos seferi sırasında Teos Örenyeri taşocağı olarak kullanılarak Sığla Kalesi yapılmıştır

Roma devri sonunda, bizans devri başlarında Teos Piskoposu, Efes Metropollüğüne bağlı olarak , hrıstiyan konsülüne katılmıştır Yine tarihi kaynaklara göre Teos içinden geçen mermer yol, bir ucundan kilizyum denilen Urla iskelesine ve devlet hastanesinin bulunduğu adaya, oradan da Eritre adı verilen büyük şehir bugünkü Çeşme’nin ildir Köyüne bağlanmakta Diğer ucundan ise Lebedos’a , Efes’e, oradan da Lidyanın başkenti olan Şart şehrine uzanarak, Ninova ile bağlantı kurulmaktadır

Teos daki önemli kalıntılar Dionysos Tapınağı Agora, tiyatro, odeon, surlar ve liman kalıntılarıdırMÖ 2 yüzyıla ait pekçok Teos eseri Paris Müzesinden İzmir Arkeoloji Müzesine getirilmiştir Daha sonraki yıllara ait Roma, Bizans devri tarihi eserleri de Fransız Profesör Robert ve Meboron tarafından incelenerek çok kıymetli seramik parçalar , kabartmalar ve heykeller bulunmuşturBunların bir kısmı yurt dışına kaçırılmış,bir kısmı da İzmir Arkeoloji müzesine alınmıştır