Abbasiler

Abbasiler

Abbasiler döneminde İslam İmparatorluğu


Hz Muhammed’in amcası Abbas’ın soyundan gelen Ebul Abbas’ın kurduğu halife hanedanı (750-1258)

Emeviler halifeliği, Hz Muhammed’in amcaoğlu ve damadı, dördüncü halife Ali’den zor ve hile kullanarak almışlar, bununla da yetinmeyerek peygamber ailesine karşı kanlı bir siyaset gütmüşlerdi Bu yüzden Emevilere karşı düşmanlık artmış, özellikle Hicaz, Irak ve İran’da büyük hoşnutsuzluklar baş göstermişti Abbasoğulları bu düşmanlıktan yararlanarak, halifeliğin peygamber ailesinden en lâyık olana geri verilmesi gerektiği yolunda propagandaya giriştiler

Emevilerin, özellikle çoğunluğu Türk olan bölgelerde (Horasan, Toharistan, Sogd) uyguladıkları vergi soygunculuğu ve Arap olmayanları aşağı görme siyaseti bu propagandayı daha da güçlendirdi Horasanlı Ebu Müslim adında bir Türk, Emevilere karşı ilk ayaklanmayı başlattı Önceden Türklerin Müslüman olanları ile olmayanlarını barıştırmış ve bunları İranlı Şiilerle birleştirerek güçlü bir birlik hazırlamış olan Ebu Müslim, Arap ordularını yenerek Emevi saltanatına son verdi

Peygamber sülâlesinden Ebul Abbas Seffah halifeliğe getirildi (750) İlk Abbasi halifesi olan Ebul Abbas, Emevileri acımadan yok ettiği için kendisine kan dökücü anlamına gelen el-Seffah adı verildi



BERMEKOĞULLARI

Abbasiler ilk dokuz halife zamanında (özellikle Harun Reşit [786809] ve Memun [813833]) bütün İslâm dünyasını kapsayan (Endülüs hariç) bir egemenlik kurdular Ancak Anadolu’ya ve Akdeniz Bölgesi’ne hiç bir zaman egemen olamadılar



Türkler ve İranlılar tarafından iktidara getirilen Abbasiler, Araplara güvenemediklerinden yönetim işlerinde Türklerden ve İranlılardan yararlandılar Yeni devletin maliye ve yönetim işleri, özellikle Toharistanlı Bermekoğullarınca düzenlendi Bağdat bu dönemde kuruldu ve başkent oldu (762); kısa sürede saraylar, resmi kurumlar ve askeri kışlalarla donatıldı
Daha sonra gelen halifeler döneminde Abbasi egemenliği zayıfladı, İslâm İmparatorluğu’nda bağımsız hükümetlerin sayısı çoğaldı (Samanoğulları, Karahanlılar, Büveyhoğulları, Fatımiler vd) Kuruluştan 150 yıl sonra, Bağdat’ın egemenliği sadece Irak ve İran bölgelerinde geçerliydi


Zamanla Abbasi halifelerinin yalnız manevi değeri kaldı Büveyhoğulları 945′te Bağdat’ı ele geçirdiler, siyasi çıkarlarını düşünerek, Abbasi hanedanını yıkmadılar, ama onların elinde halife unvanından başka bir yetki de bırakmadılar

1055′te Selçuklular, Bağdat’ı ele geçirerek Büveyhoğulları Devleti’ne son verdiler, ama yine halifeleri hoş tuttular Moğol istilâsı ile Abbasi hanedanı kesin olarak son buldu Hulâgu, Bağdat’ı alarak son Abbasi halifesi Mustasım’ı öldürdü (1258) Öldürülmekten kurtulup kaçan Abbasoğullarından biri, Mısır’da Memlûklere sığınarak orada halife oldu


Abbasiler döneminde İslam’ın Arap ve İran kesimi büyük ölçüde birliğe kavuştu Halifelik Arap özelliğini kaybederek, Sasani Krallığı’nın kurumlarını, saray geleneklerini ve uygarlık zenginliğini edindi

Samarra’da (Irak) Cafer El-Mütevekkil Camii’nin kalıntıları Irak Abbasileri sanatının belirgin örneklerinden olan bu cami,



«ziggurat» (çok katlı kule) biçimi tuğla minaresiyle ünlüdür




ABBASİ SANATI

Abbasiler dönemi İslâm İmparatorluğu’nun en parlak dönemidir; öyle ki, bu dönemde hemen her bölge bağımsız bir sanat merkezi durumundadır Bu dönemde edebiyat (özellikle şiir), bilim, fen, müzik, kısaca bütün güzel sanatlar büyük bir gelişme gösterdi Yunan, Süryani, Fars ve Sanskrit dillerinde yazılmış bilim, fen ve felsefe kitapları Arapça’ya çevrildi IX yüzyılda halifelerin oturmuş olduğu Samarra’da bulunan kalıntılar, Abbasi sanatının başlıca özelliklerini yansıtan belgelerdir

Kayrevan Camii (Tunus) kubbeleriyle dikkati çeker Mimber ve mihrabın yarım kubbesi oymatik ağacındandır; mermer levhalar kakma çinilerle bezenmiştir Temeli 670 yılında atılan cami, XI yya kadar birçok kere onarılmıştır

ABBASİLER

'Emevilerin yıkılması ile İslam Devletinde Abbasiler dönemi başlamış oldu İlk Abbasi halifesi Ebul Abbas Abdullah oldu Ebul Abbas'ın ölümünden sonra halife olan Ebu Cafer El Mansur Bağdat şehrini kurarak Devletin merkezini buraya taşıdı ( Emeviler döneminde devletin merkezi Şam şehri idi) Ancak Abbasiler en güçlü dönemini halife Harun Reşid ve oğulları ( Emin, Me'mun, Mutasım ) döneminde yaşamıştır

Harun Reşid'den sonra halife olan Me'mun döneminde Türklerin İslam devletindeki etkinliğide yavaş yavaş artmaya başladı Türkler arasında İslam Dini hızla yayılmaya başladı Emevileri aksine Abbasilerin Türklere hoşgörü ile yaklaşmaları, ayrımcılık yapmamaları,Türk-Arap ilişkilerin düzeltmiş ve İslam Dini Türkler arasında yayılmaya başlamıştır Halife Mutasim döneminde Türklerin İslam Devletindeki etkinliği daha da arttı Türklerden ordular oluşturulmaya başlandı Türk ordusu için Bağdat yakınlarında Samerra şehri kuruldu

Abbasiler döneminde bilimsel alanda çalışmalar hızla devam etti Eski Yunan, Süryani, Hint, İran gibi medeniyetlere ait eserler Arapça'ya tercüme edilerek, bu medeniyetlere ait birikimler İslam Medeniyetine geçti Müslümanlar öğrendikleri bu bilgilere yenilerini ekleyerek daha da geliştirdiler

Halife Mutasım'ın ölümünden sonra Abbasi devleti giderek gücünü kaybetti, bir süre sonra da parçalandıAbbasi Devleti toprakları üzerinde Tavaif-i Muluk'' adı verilen devletler kuruldu Abbasi Devleti'nin yerine kurulan bu devletlerin isimleri ve kuruldukları yerler şunlardır
1Tolunoğulları: Mısır
2İhşitler(Akşitler): Mısır
3İdrisoğulları: Fas
4Aglebiler:Tunus,Cezayir
5Fatimiler:Mısır
6Tahiroğulları:İran,Horasan
7Saffariler:İran'ın Sistan bölgesi
8Samanoğulları:Horasan,Maverunnehir
9Büveyhoğulları:İran

Büyük Selçuklu Devleti döneminde Türk Hükümdarları Abbasi halifelerine sahip çıkmışlar ve özellikle Şii Büveyhoğullarına karşı korumuşlardı Büyük Selçuklu Devleti yıkılınca Abbasilerde en önemli destekçilerini kaybettiler 1258 yılında Moğol Hükümdarı Hülagu Han Bağdat'ı ele geçirip Abbasilere son verdi Moğolların elinden kurtulan Abbasi ailesine mensup kişiler Mısır'a kaçtılar ve orada Memlukların egemenliğinde halifeliklerini devam ettirdiler 1517 yılında Yavuz Sultan Selim Mısır' alınca halifelik Türklere geçmiş oldu Abbasi halifeliği de tamamen sona erdi

Yukarıdaki konulardan da anlaşıldığı gibi Emeviler döneminde çok kötü olan ve sürekli savaşlar yapılan Türk -Arap ilişkileri Abbasilerle birlikte düzelmeye başlamıştı Abbasilerin Arapçılık politikası yapmamaları, Türklere değer vermeleri bunda büyük bir etken olmuştur Özellikle Talas savaşı Türk-Arap ilişkilerinin düzelmesinde bir dönüm noktası olmuştur
TALAS SAVAŞI (751 )

7 Yüzyılda Türklerin Orta Asya' da ki etkinlikleri azalmıştıGöktürk Devleti Çinliler tarafından yıkılmış ve Çinliler bütün Orta Asya'ya hakim olmuşlardı Doğudan gelen Çinliler ile Batıdan gelen Müslüman Araplar Orta Asya da karşı karşıya geldiler Çinliler ve Araplar arasındaki bu mücadele Türklerin de kaderini etkiliyordu Türkler bu savaşta Araplara destek verdiler ve Talas savaşını Arapların kazanmasını sağladılar Talas savaşı sonucunda,

aTürk-Arap ilişkileri düzeldi
bİslam Dini Türkler arasında hızla yayılmaya başladı (İlk Müslüman olan Türk boyları, Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleridir)
cÇinlilerin orta Asya da ki Egemenlikleri sona erdi
'''

Muhammed’in vefatından (632) sonra, İslam dünyasını Hulefa-yı Raşidin denilen dört halife ve ardından da Emeviler (661-750) yönetti Emeviler, Ali’nin öldürülmesiyle yönetimi ele geçirmişlerdi Emevilerin iktidardan düşüşleri de aynı biçimde kanlı oldu Muhammed’in amcası Abbas Bin Abdülmuttalip’ın soyundan gelen Abbasiler, Emevi yönetimine karşı ayaklanarak 750′de halifeliği ve iktidarı ele geçirdiler Bu tarihten başlayarak Abbasiler 1258′e kadar İslam dünyasının büyük bölümüne egemen oldular
İlk Abbasi halifesi Ebu’l-Abbas’tı 754′te oğlu Mansur onun yerine geçti Bu iki halife döneminde orduda Türk ve İran kökenliler önemli görevler üstlendiler[kaynak belirtilmeli] Mansur, 762’de Bağdat kentini kurdurarak başkenti Şam’dan buraya taşıdı Abbasi Devleti Mansur’un torunu Harun Reşid döneminde en geniş sınırlarına ulaştı[kaynak belirtilmeli] Harun Reşid, Binbir Gece Masalları’na konu olan görkemli saltanatını Bermeki ailesine borçluydu Bu aileden Yahya Bermeki ve iki oğlu, vezir olarak Abbasi Devleti’ni 17 yıl boyunca fiilen yönettiler


750-1258 arasında AbbasilerHarun Reşid’in oğulları Emin (809-813), Memun (813-833) ve Mutasım (833-842) babalarının politikalarını sürdürdüler Annesi Türk olan Mutasım[kaynak belirtilmeli], Türklerden özel bir askeri güç kurmuştur[kaynak belirtilmeli], Türk unsurları yönetimde önemli görevlere getirmiştir Daha sonra bu askeri gücün Bağdat’taki varlığı bazı huzursuzluklara neden olduğundan Samarra adıyla yeni bir kent kurdurarak devlet merkezini oraya taşıdı 838 yılında Bizans üzerine bir sefer düzenleyen Mutasım, sınırları İznik kentinin yakınlarına kadar ilerletmiştir

Yerine geçen oğlu Vâsık döneminde Türk emirleri askeri işlerin yanı sıra yönetsel konularda daha etkili oldular Vâsık’ın ölümünden sonra Abbasi Devleti parçalanma sürecine girdi Abbasi toprakları üzerinde Samaniler, Karahanlılar, Fatımiler, Tolunoğulları ve Hamdaniler gibi bağımsız devletler kuruldu
İran’da hüküm süren Büveyhiler, 945′te Bağdat’a egemen oldular Bundan sonra Abbasi halifeleri Büveyhilerin izniyle başta kalabildiler Halife Kâim’in (1031-1075) çağrısı üzerine Büyük Selçuklu Devleti Hükümdarı Tuğrul, 1031 yılında Büveyhileri Bağdat’tan çıkardı ve Abbasilere yeniden saygınlık kazandırdı


Ne var ki Abbasiler eski askarı güçlerine ulaşamadılar ve Mustazhir dönemindeki Haçlı Seferleri karşı başarılı olamadılar Büyük Selçuklu Devleti’nin parçalanmasıyla birlikte Abbasiler yeniden gücünü yitirdi Cengiz Han’ın torunu Hulagu’nun yönetimindeki İlhanlılar 1258′de Bağdat’ı yakıp yıktılar, Halife Mustasım’ı ve yakaladıkları hanedan üyelerini öldürdüler Böylece 508 yıllık Abbasi Devleti son buldu
Halife Zâhir’in oğlu Ahmed Mısır’a kaçtı ve orada Memluk Sultanı Baybars’ın koruması altında halife ilan edildi (1261) Mısır Abbasi halifeliği, siyasal ve askeri yetkiden yoksun, yalnız dinsel otoritesi olan bir kurumdu Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim 1517′de Mısır topraklarına girerek, halifenin yetkileri ile Kutsal Emanetler’i devraldı ve Mısır Abbasi halifeliğine son verdi


Devlet yönetimi [değiştir]Abbasilerde devlet örgütlenmesi, “Divan” adı verilen ve değişik alanlarda görevler üstlenen resmi kurullara dayanıyordu Devlet maliyesinin ana gelir kaynağı ise toprak vergisiydi Halktan toplanan zekât da önemli bir gelir kaynağıydı Vergi gelirlerinin büyük bölümü orduya ve bayındırlık işlerine ayrılırdı Halife Ömer döneminde kurulan divanı geliştirdiler Divanı, devlet yönetiminde en etkili kurum haline getirdilerDevlet ve memleket sorunları, önce divanda görüşülerek divanın önerdiği çözümleri uygularlardı


Abbasi Sanatı [değiştir]İslam dininin sanata getirdiği en büyük yenilik cami mimarisidir İslamlıkta her sınıf halkın ayrım gözetilmeden ön saflarda namaz kılabilmesi safların geniş tutulması istediği uyandırmış, bu nedenle kiliselerin aksine camilerde enine mekan tercih edilmiştir Plan formunun ihtiyaçtan doğması gibi, mihrap, minber, minare türünden mimari ögeler de İslamlığın gelişmesine paralel olarak zamanla ihtiyaçtan doğmuşlardır


Abbasilerden önceki İslam şehirciliği konusundaki bilgilerimiz çok kısıtlıdır Bu konuda bilinen ilk örnek, 762-765 yıllarında Abbasi halifesi Mansur’un kurdurduğu Bağdad şehridir Kaynaklardan edinilen bilgilere göre ilk Bağdad şehiri daire planlıydı ve iç içe iki sur duvarı dıştan bir hendekle çevrelenmişti[kaynak belirtilmeli] Şehrin dört kapısına bulundukları yöndeki komşu şehirlerin adı verilmişti Haç planlı saray ve yanındaki cami şehrin merkezinde yer alıyordu 766 yılında yapılan Bağdad Ulu Camii kerpiç duvarlı, ahşap sütunlu ve düz damlı basit bir yapıydı Halife Harun Reşid, 808’de yapıyı planını değiştirtmeden tuğla duvarlı olarak yeniden yaptırmıştır Bağdat 892’de Abbasilerin başkenti olunca, artan nüfus nedeniyle camiye aynı planda ikinci bir bölüm eklenmiştir Ancak, Bağdad şehrinin bu dönem yapılarından günümüze, ilk camiye ait basit bir mihraptan başka hiçbir şey gelmemiştir


Abbasi şehirleri arasında Samarra’nın ayrı bir önemi vardır Abbasilerden sonra hiç oturulmadığından üzerinde başka dönem ve kültürün izine rastlanmadığı için Abbasi şehirciliğini en katıksız biçimde yansıtır Samarra, Dicle kenarında Bağdad’ın yakınındadır Bağdad’ın dairesel ve düzenli planı burada yerini araziye uydurulmuş, uzun bir plana bırakmıştır[kaynak belirtilmeli] Dicle kıvrımlarına paralel olarak uzanan şehrin büyük bölümü kazılarla ortaya çıkarılmıştır Buluntular, Abbasi cami, saray, türbe ve ev mimarisi ile zengin süsleme sanatı hakkında bilgi vermektedir Samarra, 836 yılında Halife Mutasım tarafından abbasi hizmetindeki Türk birlikleri için “ordugah şehri” olarak kurdurulmuş, 883 yılında terkedilmiştir[kaynak belirtilmeli]


Samara Ulu Camii, öteki adıyla Mütevekkiliye Camii, İslam dünyasının en büyük cami yapılarından biridir 150000 kişi burada bir arada namaz kılabiliyordu Basit mimarisi, ilk İslam cami planının anıtsal ölçüler içinde tekrarından ibarettir Yapımında tuğla ve kerpiç kullanılan caminin ilginç bir minaresi vardır Kare tabana oturan dev boyutlu bu anıtsal minareye geniş bir rampa ile çıkılır Bu minare formu, yine Samarra’da Ebu Dulaf Camii’nde tekrarlanmış ve bir daha kullanılmamıştır


Samarra’ın ikinci büyük camii olan Ebu Dulaf Camii, 860 yılında yapılmıştır[kaynak belirtilmeli] Kalıntılar daha gelişmiş bir mimarinin varlığını ortaya koymaktadır Harem bölümü, kemerli duvarlarla birbirinden ayrılan neflerden oluşmuş ve üzeri düz bir çatıyla örtülmüştü


Samarra’nın saray ve evlerinde kullanılan çeşitli süsleme arasında mermer tozu ve alçı karışımıyla yapılan “ıtuk” kabartmalar önemli bir yer tutar Bu kabartmalarda iki farklı teknik kullanılmıştır: Dik kesim ve eğri kesim Dik kesimde motifler yaş sıva üzerine dikine olarak oyulmakta, böylece ışık-gölge kesin çizgilerle birbirinden ayrılarak kuvvetli bir kontrast etkisi sağlanmaktadır Eğik kesimde ise daha yumuşak bir plastik etki söz konusudur Eğik kesim, Türklerin İslam sanatına belki de ilk katkısıdır[kaynak belirtilmeli] Bu teknik daha önceleri Orta Asya sanatında Türkler tarafından kullanılmıştır Dik kesimde daha natüralist, eğik kesimde ise daha stilize bir üslup görülür


Abbasi halifeleri [değiştir]Ebu’l-Abbas 750-754
Mansur 754-775
Mehdi 775-785
Hadi 785-786
Harun Reşid 786-809
Emin 809-813
Memun 813-833
Mutasım 833-842
Vâsık 842-847
Mütevekkil 847-861
Muntasır 861-862
Mustain 862-866
Mutez 866-869
Muhtedi 869-870
Mutemid 870-892
Mutezid 892-902
Muktefi 902-908
Muktedir 908-932
Kahir 932-934
Razi 934-940
Mutteki 940-944
Mustekfi 944-946
Muti 946-974
Taî 974-991
Kadir 991-1031
Kâim 1031-1075
Muktedi 1075-1094
Mustazhir 1094-1118
Musterşid 1118-1135
Reşid 1135-1136
Muktefi 1136-1160
Müstencid 1160-1170
Mustazi 1170-1180
Nâsır 1180-1225
Zâhir 1225-1226
Mustansır 1226-1242
Mustasım 1242-1258