Moğolistan Hakında Bilgi Ve Açıklamalar

Moğolistan



Moğolistan, Orta Asya ile Doğu Asya arasında yer alan bir ülkedir Rusya Federasyonu ve Çin arasında yer almaktadır Kuzeyinde Rusya Federasyonu'na bağlı özerk cumhuriyet ve bölgeler yer alır Bunlar Altay, Hakas ve Tuva Özerk Cumhuriyetleri ile Buryat Özerk Bölgesi 'dir Güneyinde ve doğusunda ise Çin Halk Cumhuriyeti yer alır Çin yönetimindeki Doğu Türkistan, İç Moğolistan ve Mançurya ile sınırı vardır
Moğolistan, coğrafya olarak üç parçaya bölünmüştür Bunlar;[*]Moğolistan Halk Cumhuriyeti [*]Çin'e bağlı İç Moğolistan [*]Rusya'ya bağlı olan Buryat Özerk Bölgesi
Tarihi

Moğol kökenli devletler olarak 12 yüzyılın başına kadar, Büyük Hun İmparatorluğu, Apar (Avar, Juan-Juan), Göktürk, Uygur, Karahitay devletleri hâkim oldu Cengiz Han'ın birleştirip örgütlediği kabîlelerle, 1206’te Moğolistan’da ilk Moğol Devleti (Moğollar) kuruldu Cengiz Han'ın kurmuş olduğu Moğol Devleti'nin adı, ulus olarak Moğolları değil, bölge halklarını anlatmaktaydı Zatan ondan önce Moğol sözcüğü kullanılmamaktadır Cengiz Han, 1227’de öldü On yedinci yüzyılda Çarlık Rusyası, bölgeyi kontrolüne almak için girişimlere başladı On sekizinci yüzyılda Moğolistan’da Rus ve Çin yanlılarının mücâdelesi başladı Moğol prenseslerinin Çinliler gibi yaşaması Moğolistan’da milliyetçilik akımının başlamasına neden oldu Katolikmisyonerlerinin faaliyetleriyle Moğolistan’da Hıristiyanlaşma başladı Misyonerler Uzak Doğu’da dayanak noktası elde etmek ümidiyle Moğolistan’ın bağımsızlığını desteklediler Bağımsızlık düşüncesi yayıldı 1912’de Çin’de Mançu hânedanının yıkılmasıyla Moğol prensleri Rusların da yardımıyla Moğolistan’ın bağımsızlığını ilân ettiler Çinlilerle mücâdeleye girişen Moğollar, 1915’te Çin’e de bağımsızlıklarını tanıttılar
Çin-Japon Savaşında Moğolistan’da yeraltı faaliyetiyle komünist hareket başlatıldı Japonya’nın Kuzey Çin’e girmesiyle 1935-1937’de Moğolistan da işgâle uğrayarak, mahallî muhtar bölgeler kuruldu 1945’te İkinci Dünya Savaşının bitmesiyle ülkedeki bağımsızlık yanlısı örgütler faaliyetlerini komünizm paralelinde devam ettirdiler Komünizme karşı mücâdele eden örgütlerin zayıflatılmasıyla İç Moğolistan, Çin’in hâkimiyetinde muhtar hâle getirildi İkinci Dünya Savaşından sonra dış Moğolistan’da, ABD ve İngiltere’nin tavsiyesiyle, Moğolistan Halk Cumhuriyeti kuruldu 20 Ekim 1945’te referandumla bağımsızlığını ilân eden Moğolistan, önce Milliyetçi Çin tarafından tanındı 1946’da Moğolistan Halk Cumhuriyeti ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği aralarında ittifak imzalandı 1961’de Birleşmiş Milletler Örgütüne kabul edildi Sovyetler Birliği'ndeki ve Doğu Avrupa’daki komünist yönetimlerinin çöküşü komünizmle yönetilen Moğolistan’ı da etkiledi 1990’da çok partili sisteme geçilerek; ekonomik, sosyal ve siyasal reformlar yapıldı Temmuz 1990 ilk çok partili seçimler yapıldı Moğolistan’da bulunan Rus birlikleri yapılan anlaşma sonucu geri çekildi

Fizikî yapı





Moğolistanın Fizikî yapısı

Moğolistan Halk Cumhûriyetinin arâzisinin büyük bölümü yayla görünümündedir Yalnız ülkenin güneydoğusunda Gobi Çölü yer alır Devletin doğudan batıya uzunluğu 2367 km, kuzeyden güneye ise 1258 kilometredir Ortalama yüksekliği 1580 m olan bu dağlık ülkenin kuzey batısı güneydoğuya nazaran daha yüksektir
Ülkenin içinde ve sınırlarında birçok dağ silsilesi yer alır Rusya ile kuzeybatı sınırı boyunca Tanno-Ola Sıradağları yükselir Kuzeydoğuda Kentei Dağları vardır Ülkenin batı iç kısmında Hangay Dağları yer alır Moğolistan ve Gobi Altayları batıdan güneydoğuya doğru Çin sınırı yakınlarına kadar uzanır Altayların en yüksek zirvesi olan 4653 m yüksekliğindeki Tabun Boğdo, kuzeybatıda ilk silsile üzerinde bulunur
Kuzeydeki nehirvâdileri, bilhassa Selenga ve Orkun verimlidir Kerulen Vâdisi, Doğu Moğolistan’a doğru geniş bir anayol meydana getirir Çok sayıda tuz gölleri ve denize çıkışı olmayan nehirleriyle ülke topraklarının üçte ikisi, İç Asya’da suyunu dışarı akıtmayan havzada yer alır Sâdece Kerulen ve Onon nehirleri Büyük Okyanus'a dökülür Ülkenin belli başlı gölleri: Ubas Nor, Hara Usu, Airik Nor, Kirgis Nor ve Hubsugul’dur

İklim

Moğolistan’ın büyük bölümünde, az yağış ve büyük sıcaklık değişikliklerine sâhip, sert bir kara iklimi hüküm sürer Ekseriya yaz yağmurları şeklinde olan yağış, ülkenin değişik kısımlarında yılda 100 ilâ 300 mm arasında değişir Aşırı soğukla gelen hafif kar, ülkenin kuzey kısmında devamlı donmuş olarak kalan, önemli bir kuşağı meydana getirir Sıcaklık farkı oldukça büyüktür Ulan Bator’da ocak ayındaki sıcaklık ortalaması -28°C, temmuz ayındaki ise 18°C’dir En yüksek ve en düşük sıcaklıklar daha da büyüktür Kışın ırmaklar ve göller donar Kuvvetli toz ve kum fırtınaları görülür

Doğal kaynaklar

Gobi hâriç, Moğolistan’ın büyük bölümü hayvancılığa imkân veren çimenlik ve çayır hâlindedir Dağlar, kuzey batıdaki hâriç, genellikle çıplaktır (ağaçsızdır) Ülkenin çoğu bölgelerinde vahşî hayvanlar bulunur Bunlardan bol miktarda bulunan büyük memeli hayvanlar arasında koyun, geyik, ren geyiği (bilhassa Hubsugul Gölü çevresinde) bâzı vahşî deve ve atlar sayılabilir Her yerde bulunan dağ sıçanı (marmota) sistemli olarak kürkü için avlanır Moğol Paleontolojistlerinin yaptığı keşifler, ülkede bol miktarda dinozor fosilleri bulunduğunu göstermektedir Maden kömürü, tungsten, bakır, molibden, altın, kalay ülkenin yeraltı zenginliklerini teşkil eder Moğolistan bakır bakımından Asya’da birinci, dünyada ilk on sırada yer alır

Nüfus ve sosyal hayat

Moğolistan TürkleriÜlke adıMoğolistanYaşayan Türk GruplarıKazaklar, Uygurlar, Uranhaylar, Tuva Türkleri, Salar Türkleri, TatarlarTahmini Nüfus350 bin kadarYoğun Bulunduğu ŞehirlerÜlkenin batı kesimi
2182000’lik Moğolistan nüfusunun %76’sını Halha Moğolları, %8’ini diğer Moğollar, %5’ini Kazak Türkleri, kalanını diğer Türkler, Ruslar ve Çinliler meydana getirir
Moğollar Turan ırkının klasik tiplerindendir Bunların belirgin özellikleri, brekasefalik kafatası,düz koyu saçlı,elmacık kemikleri çıkık,seyrek sakal,ucu kalkık ve basık burun,küçük ve batık,hafif çekik ve ela,kahve gözler,kısa boylu geniş yapılıdırlarDoğu Türk tipindedirlerZamanında Türk ve Moğol boyları biarada yaşadıklarından dolayı birbirine benzeyen bir tip yapısı oluşmuştur Türklere en yakın milletdirler
En kalabalık Moğol azınlık grupları, batı eyâletlerinde yaşayan Oryatlar ve Ulan Bator’un kuzeyinden îtibâren Sovyet sınırına kadar, esas olarak Selenga Vâdisinde oturan Buryatlardır Güneydoğuda Dariganga Moğolları, kuzeybatıda Hubsugul Gölü yakınında Darhat Moğolları vardır
Müslüman Kazak Türkleri, Moğol olmayan en kalabalık azınlık grubu olup ülkenin batı kesiminde muhtar bir arâziye sâhiptirler Sınırlı sayıdaki Ruslar, Ulan Bator ve diğer yerleşim merkezlerinde bulunur 10000 civârındaki Çinli nüfus, ülkenin inşâat sektöründe önemli rol oynar
Hızla şehirleşmekte olan Moğolistan’ın nüfûsunun günümüzde % 51,2’si şehirlerde yaşar Geri kalanın çoğunluğu, sürüleri için otlak arayarak mevsimden mevsime göç eden göçebeler hâlindedirler Göçebelerin yurt adı verilen çadırları bulunur
Moğollar arasında en yaygın spor güreştir Okçuluk ve at yarışlarının da yaygın olduğu ülkede, çocuklara küçük yaşta ata binmesini öğretirler
Moğolların çoğunluğu Şaman ,LamaBudistdir Türklerin çoğunluğu ise Müslüman ve Şamandır
Moğolca çeşitli lehçelere ayrılır En önemlisi Halhaların konuştuğu ve diğer bütün Moğollar tarafından anlaşılan lehçedir Bu lehçe resmî lisan olarak kullanılır ve Rus alfâbesiyle yazılır Okullarda Rusça öğretilir ve iki ülke arasında yüksek hükûmet çevrelerinde haberleşme vâsıtası olarak kullanılır Okuma-yazma oranı % 95’tir

Siyasi hayat

Ülke yönetiminde komünizm hâkim ise de Sovyetler Birliğinde başlayan Glasnost hareketi bu ülkeye de yansıdı Tek partili düzene son verilmesi için Aralık 1988’de başlayan mitingler Ocak 1990’a kadar sürdü Birçok siyasi parti kuruldu Şimdiye kadar iktidarda olan Moğolistan Devrimci Halk Partisi, kendi bünyesinde büyük değişiklikler yaptı Anayasa değiştirilerek başkanlık sistemi kabul edildi ve bir bölümü nispî temsille seçilen 50 üyeli sürekli yasama organı niteliğindeki Küçük Hural kuruldu Büyük Hural ise 430 sandalyeden meydana geliyordu Temmuz 1990’da yapılan seçimleri iç bünyesinde büyük değişiklik yapan MDHP, büyük çoğunlukla kazandı Devlet Başkanı Büyük Hural üyeleri tarafından seçilir
Moğolistan 18 eyalete ve iki muhtar belediyeye ayrılır Seçimler 4 senede bir yapılır Seçmen yaşı 18’dir Adlî işler, üyeleri dört yıllık süreyle Büyük Halk Meclisince seçilen, Anayasa Mahkemesince yürütülür Meclisi 76 üyelidir
Bütün erkek vatandaşlar, günümüzde 90000 kişilik kuvvete ulaşan İhtilalci Halk Ordusunda askerlik yapmaya mecburdur

Ekonomi

Eski Sovyetler Birliğine bağlı bir ekonomik yapı gösteren Moğolistan’da 1990’dan sonra ekonomik yapıda büyük değişiklik yapılan Moğolistan’da devlet işletmeleri aşamalı olarak özelleştirilmeye başlandı ve serbest pazar ekonomisine geçildi
Moğolistan ekonomisi esas îtibâriyle hayvancılığa dayanır Sayısız kampanya ve teşviklere rağmen, çiftlik hayvanlarının toplam sayısı 40 yıldır artırılamamıştır 1931’de başarısız olarak kolektivizasyona girişilmiş ancak, 1950’de tamamlanmıştır Bununla berâber çiftlik hayvanlarının % 20’si hâlâ özel teşebbüsün elindedir Buğdayın çoğu kolhoz adı verilen devlet çiftliklerinde yetiştirilmekte, fakat hayvan yemi, şimdi solhoz adı verilen kollektif çiftliklerde üretilmektedir
Moğolistan’da hafif sanayi, ülkenin her tarafında mevcuttur Sanayisi esas îtibâriyle gıda, tekstil, kimyâ ve çimentoya dayanır Yeni kurulan Darhan şehri, un fabrikası, depolama ve önemli ölçüde hafif sanâyiye sâhiptir Ulan Bator’da, et paketleme ve hafif îmâlât sanâyi mevcuttur Erdenet şehrinde Asya’da birinci, dünyâda ilk on sırada yer alan bakır mâdenleri işletilmektedir Mâden kömürü ülke ihtiyaçlarını karşılamada kullanılmaktadır
Et ürünleri ve yün, esas îtibâriyle Rusya’ya giden önemli ihraç ürünleridir Erdenet şehrindeki bütün bakır ve molibden üretimi Moğol-Rus ticâretini dengelemeyi amaçlamıştır Moğolistan Rusya’ya ayrıca kalsiyum flörür satmaktadır İthâlatın büyük çoğunluğu (% 91) Rusya’dan yapılmaktadır İhraç ürünlerinin % 75’i de Rusya’ya gitmektedir Artik ithalat ve ihracatin buyuk cogunlugu Cine yapilmaktadir
1956’da açılan ve Moğolistan ötesine giden demiryolu, ülkenin modern nakliyat anayoludur Ulan Batur’u Sibirya ötesine giden anahatta bağlayan kuzey kısmı, yükün büyük kısmını taşır Doğu Moğolistan’da 1930’larda askerî maksatlarla inşâ edilmiş kısa demiryolları vardır Az miktarda karayolları mevcuttur Fakat Moğolistan arâzisi ulaşıma imkân vermemektedir
Rusya Cumhuriyeti Havayolları, Moskova ile Ulan Bator arasında direk uçuşlar yapmaktadır Ülkenin iç havayolları başşehirle bütün eyaletler arasında bağlantı sağlar Selenga Nehri ile Hubsugul Gölünde gemi ve mavnalar işlemektedir