Yozgat Çapanoğlu İsyanı

Çapanoğlu İsyanı

Çapanoğlu İsyanı

Çapanoğlu isyanı; Milli Mücadele yıllarının başında çıkan bir olaydır Bu hareket, çapanoğulları ailesi dışında başlamış, daha sonra bir anlamda bu aile, isyanın içerisine çekilmiştir Bu nedenle de bu olaya Yozgat İsyanı değil de Çapanoğlu isyanı denilmiştir Bu geniş ailenin sadece bir kısmı isyana teşebbüs etmiş, diğerleri tamamen olayın dışında kalmıştır Zaten, Yozgat halkı da bu olayı hiç benimsememiş, hatta Milli Mücadelenin başarışa kavuşması için gayret sarf etmiştir Çapanoğlu İsyanının lideri konumunda olan Edip, Celal ve Halit Beyler Çapanoğlu Süleyman Beyin üçüncü kuşaktan torunu olan Hacı Osman Nuri Beyin oğullarıdır Hacı Osman Nuri Beyin dördüncü oğlu olan Salih Bey ise, bu hadisenin tamamen dışında kalmıştır

Çapanoğlu İsyanlarının genel olarak üç sebebi üzerinde durulur:

1- Çapanoğlu Celal Beylerin İttihat ve Terakki Partisinin kötü muamelelerine maruz kalmaları nedeniyle Anadolunun kurtuluşu için başlatılan Milli Kurtuluş hareketini bir İttihat ve Terakki hareketi olarak değerlendirmeleri

2- Daha önce Anadoludaki ayanlar arasında en güçlü olan bu ailenin nüfuzu oldukça büyüktü Son zamanlarda nüfuzunu yitiren bu ailenin tekrar aynı güce ulaşmanın yollarını aramış olmaları

3- Yozgatta daha önceleri Celali, Baba Zünnûn ve Babai gibi isyanlar da yaşanmıştır Bu isyanların hemen hepsi çeşitli inançların istismarı şeklinde ortaya çıkmış olup, mevcut idareyi ele geçirmek gibi bir hedefleri de yoktur Çapanoğlu İsyanını da bir an böyle düşünülecek olursa, bunların Kuvâ-yi Milliyeyi desteklemeleri gerekirdi Fakat durum aksine tezahür ettiğine göre bu hadisenin sebebinin farklı olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır

Mustafa Kemal Paşa Erzurum ve Sivas Kongrelerinden sonra Ankaraya gelerek Heyet-i Temsiliyenin Kuva - yı Milliye hareketini tam olarak yürütebilmek için Milli Kurtuluşa taraftar görünmeyen bazı kişileri görevlerinden almıştır Bu kişiler arasında, Afyon Mutasarrıfı Çapanoğlu Celal Beyin yerine Muhasebeci Arif Hikmet Bey, Yozgat Mutasarrıf vekili olarak tayin edilmiştir Heyet-i Temsiliye Ankarada bir toplantı yapmış, yönetimi daha esaslı ve sağlam temeller üzerine oturtmak amacıyla 19 Mart 1920de her tarafa telgraflar göndererek, bu iş için temsilci seçilip gönderilmesini istemiştir Çapanoğlu Celal ve Edip Beyler bu seçime, Padişaha bir isyan olarak değerlendirerek karşı çıkarılsa da, Yozgat Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Çapanoğullarının bu itirazlarını dikkate almadan temsilcileri seçmişlerdir Bölgedeki ilk huzursuzluklar Yozgat dışında, Yenihan (Han-ı Cedit=Yıldızeli)da ortaya çıkmıştır Yenihan İsyanını başlatanların ele başısı durumunda olan Postacı Nazım ve Kara Mustafa adlı iki kişi, Yıldızeli-Akdağmadeni arasındaki köylerde dolaşarak, İstanbul Hükümeti lehine propaganda yapmaya başlamışlardır 14 Mayıs 1920de Yıldızeli-Kaman Köyünde toplantı yapan Postacı Nazım ve adamları Ankara Hükümetine karşı isyan ettiklerini ilan ederler Bu olaylar karşısında hiç bir tedbir alamayan Yıldızeli Kaymakamı görevinden alınarak, yerine Jandarma Kumandanı İshanı Bey vekaleten atanır

Yıldızelindeki olayların gün geçtikçe büyümesi üzerine buraya Sivastan bir süvari bölüğü gönderilirken asilerde boş durmuyor halkı sürekli kendi emelleri doğrultusunda Milli Hareketle ilgili olmayan sözlerle zehirlemeye devam ediyorlardı Durumun gün geçtikçe kötüye gittiğini gören Sivasi 3 Kolordu Komutanı Albay Hüseyin Selahattin Bey, piyade taburunu Jandarma Binbaşı Kemal komutasında Yıldızeline, 10Alayın ikinci taburunu Zileye ve Tokatta bulunan 3 taburu da yine Yıldızeline gönderir Hadise oldukça büyümüş, bölgenin tamamını sarmış ve bu isyanların önlenebilmesi için bir hayli güçlük çekilmiştir Ayaklanmalar üzerine gönderilen düzenli birlikler başarılı olamayınca Sivas Müdafaa-i Hukuk üyesi Halil Bey, 27-28 Mayıs 1920de Yıldızelinden Her tarafta idare makamları atıl ve ruhsuzdur Acele imanlı ve fedakar kimseler idare başına geçirilmezse durum çok tehlikeli bir hal alacaktır diye heyet-i Temsiliyeye bir telgraf gönderir Aynı günlerde Erkan-ı Harbiye idare başına geçirilmezse, durum çok tehlikeli bir hal alacaktır demiştir Aynı günlerde Erkan-ı Harbiye-yi Umumiye Reisi Albay İsmet Ankaradan gönderdiği emirde: Kaymakam ile birlikte mahalli bir kuvvet teşkiline başlanmasını ve bu kuvvetin silahlarının Kayseri Askerlik Dairesi Başkanlığından istenmesi için Akdağmadeni Askerlik Şubesi Başkanlığına talimat verilmiştir diyerek, bu bölgenin huzurunun sağlanması için yine bölgedeki kuvvetlerden istifade edilmesinin istemiştir Çünkü, bu yıllarda Batı Anadoluda Yunan ilerleyişi ile uğraşılmakta ve askeri gücün iç bölgelerde kullanılması istenmekteydi

Bu arada Mustafa Kemal Paşa, Yıldızeli ve Zilede bulunan bazı kişileri uyarma ve olumlu fikirler aşılamak için bunların lideri konumunda bulunan Çelebi Efendinin harekete geçirilmesi istemiştir Bununla ilgili olarak Mucur Askerlik Şubesi Başkanlığına talimat gönderilmiştir TBMM üyesi olan Bektaşi Şeyhi Çelebi Efendi, hasta olduğunu beyan ederek böyle bir yardıma katılamayacağını ifade etmiştir Ankara çevresinde bulunan kuvvetlerin Düzce isyan bölgesine gönderilmesi, Sivastaki 3 Kolordunun önemli bir kısmının da Pontuşçuları takip etmesi, eldeki diğer taburların da ancak, şehirlerin iç emniyetini koruyacak durumda olması nedeniyle isyan bastırılamamış, Sivas ve Tokat gibi büyük şehirler de tehlikeye düşmüştür Bunun üzerine İsmet Paşa, Kazım Karabekir Paşaya bir telgraf göndererek, isyanın bastırılması için süvari birliği istemişse de, doğudaki Ermeni Meselesi yüzünden bu birlik gönderilememiştir Duruma müdahale etmek için Gaziantep çevresinde bulunan Kılıç Ali Bey, 80 kadar adamıyla beraber 1 Haziran 1920de Yozgata gönderilmiştir Mehmet Hulusi Efendi ,Yozgata gelen Kılıç Ali Beye Çapanoğullarının tutumlarını anlatmış, Kılıç Ali Bey de bir tedbir olması amacıyla kendisine anlatılanları Ankaraya bildirmiştir Celal ve Edip Beylerin evlerini de göz hapsinde tutmaya başlamıştır Yozgatta olup bitenleri öğrenen Çapanoğlu Halit Bey, oturduğu Arapseyfi Köyünden Yozgata gelmeye karar verince, işlerin büyüyeceğinden endişelenen Kılıç Ali Bey, müfrezesini alarak Boğazlıyana çekilmiştir Mustafa Kemal Paşa, Çapanoğullarının tutumlarından tatsız bir sonuç çıkmaması için, Yozgat Mebuslarından; Çapanoğullarının, memleketin içinde bulunduğu durumu anlatmalarını ve bu yanlış tutumlarından vazgeçmelerini sağlamalarını istemiştir Bunun üzerine Süleyman Sırrı ve Rıza Beyler Yozgata gelmişler durumu Çapanoğullarına anlatmışlarsa da, onları ikna edememişlerdir Bu tavır üzerine olaya karışan Çapanoğullarının tutuklanarak Ankaraya gönderilmesi istenmiştir

Erkan-ı Harbiye-yi Umumiye Reisi Albay İsmet, 7 Haziran 1920de Sivastaki 3 Kolordu Komutanı Albay Selahattin Beye bu tutuklama emrinin yerine getirilmesi için duyuruda bulunmuş, Selahattin Bey de görevin ifası için Yozgat Mutasarrıf Vekili Arif Hikmek Beyi görevlendirmiştir Arif Hikmet Bey Çapanoğullarının adamı olduğundan bu haberi Celal ve Edip Beylere duyurması üzerine, bu kişiler 8 Haziran 1920de ailelerini de yanlarına alıp, Yozgatı terkederek Sorgun (Köhne)a giderek, küçük kardeşleri Halit Beyin güçleriyle birleşmişlerdir Ertesi gün Yozgatta sıkıyönetim ilan edilir ve Komutanlığına da Kılıç Ali Bey getirilmiştir Yozgatın dışında bulunan ve isyan etmeye karar veren Çapanoğulları yanlarına taraftar toplarken, Tokat ve Zile dışında bulunan Postacı Nazım ile de irtibat kurmak suretiyle ondan yardım almayı düşünürler Çapanoğulları, 13 Haziran 1920de Sorgunu, 14 Haziranda da Yozgatı ele geçirirler Yozgata giren kişilerin elebaşıları arasında Çapanoğlu Celal ve Edip Beyler ile Halit Hakkı, Salih Şekip, Mahmut İhsan ve Muhlis gibi kişiler de bulunmaktaydı Zaten, olayı organize edenler de bunlardı İsyancılar, 23-24 Haziranda Boğazlıyana saldırarak, Kılıç Ali Beyin buradan çekilmesine neden olurlar Bu olay isyancılara cesaret vermiş, çevreden kendilerin yeni katılımlar olmasını sağlamıştır Asilerden bir grup da, 16 Haziranda Alacayı ele geçirir

Çerkez Ethem, Yozgata tamamen hakim olduktan sonra Hıyanet-i Vataniye Kanununa dayanarak bir Askeri Mahkeme kurarak, rolü bulunanları cezalandırmıştır Çerkez Ethem, Yozgattan kaçan isyancıların Alacada toplandığı haberini alınca, Yozgatta 200 kişilik bir kuvvet bırakarak, 24-25 Haziran 1920 gecesi Alacayı kuşatmış, ertesi günü de kazaya hakim olmuştur Alacada tutunamayacaklarını anlayan asiler, bu defa da savunması daha elverişli olan Yozgat-Alaca yolu üzerinde sarp bir boğazda bulunan Arapseyfide toparlanmaya başlamışlardır Asilerin düşüncesi, Ethemin asıl kuvvetlerinin Alacada bulunması sebebiyle Alacadan Yozgata dönerken bu geçitte onu pusuya düşürerek yenmekti Bu durumun farkında olan Ethem, Alacada iki gün kalarak, asilerin tamamının Arapseyfide toplanması için onlara zaman kazandırmak istemiştir Çerkez Ethem böylece, asilerin hepsini bertaraf edecekti

Nihayet, 27 Haziran günü Alacadan ayrılan Ethem önden küçük bir kuvveti ileri sevk ederek asillerin mevzîlendiği yerleri tespite çalışmıştır Durum, Ethemin düşündüğü gibi gerçekleşince, boğazın etrafını sararak, asileri iki ateş arasında bırakıp direnişlerini bertaraf etmiştir Böylece, asilerin direnme gücü Arapseyfide kırılmıştır Mustafa Kemal Paşa, Etheme bir telgraf göndererek, onun bu başarısını kutlamıştır Çerkez Ethem, Arapseyfide asilerin direnişini kırdıktan sonra arta kalanların da ortadan kaldırılması için 27 Haziran 1920de Çolak İbrahim komutasındaki 2 Kuvve-Seyyare kuvvetleri batıdan ve Albay Refet Kuvvetleri kuzeyden gelerek, bölgenin emniyete kavuşmasını sağlamışlardır