Gaziantepte Kaybolan Meslekler

Gaziantepte kaybolan meslekler

Gaziantepte kaybolan meslekler

GAZİANTEP'TE KAYBOLAN MESLEKLER

Teknolojik gelişmeler bazı mesleklerin geçerliliğini ortadan kaldırmaktadır Giyimden tutun da mimariye kadar birçok meslek bugün unutulmuş ya da unutulmak üzeredir

TAŞ YONTUCULUĞU

Yapıların taş kullanılarak yapıldığı dönemlerin gözde mesleği taş yontuculuğu günümüzde unutulmak üzere olan mesleklerinden biridir Taşlar taş ocaklarından kaba olarak kesilip getirilir Taş ustaları tarak denilen çelik ağızlı aletlerle taşı yapılarda kullanılır biçime getirirler Taş ustalarının kullandığı başlıca aletler gönye tesviye levye tarak ve külünktür

KEDENECİLİK

Kedene çifte koşulan beygirlerin boyunlarına takılan özel yapılmış halka biçimindeki alettir Kedene de boyunduruğa benzer ancak boyunduruğun içinde tahta kullanılır Kedenede kullanılmaz Kedene demet biçimindeki berdilerin üzeri telisle çapı on - on beş santimetre olacak biçimde kaplanır Yuvarlak boru biçimdeki dışı telisle kaplı berdilerin iki ucu bir araya getirilir Üstü sahtiyan hayvanın derisine gelen bölümü keçe ile kaplanır Kedene hayvanın boynuna takılınca iki ucu bir iple bağlanır

TAKUNYACILIK

Takunya ıslak zeminlerde giyilen üstü tasmalı yüksek tabanlı tahta ayakkabılardır Halk arasında haphap olarak da bilinir Tahtası ceviz dut ve çınar gibi ağaçlardan yapılır Tahta tabanın yan taraflarına sedef kakmalar ve gümüş işlemeler yapılır

KÖRÜK İMALATI

Ateşi canlandırmak için açılıp kapandıkça hava üfleyen ahşap ve deriden yapılmış bir alettir Körük ateşe dayanıklı ağaçtan ve yumuşak deriden yapılır

TENEKECİLİK

Tenekeden çeşitli eşyalar yapan ustalar vardı bunlara tenekeci denirdi Yumuşak çelikten üretilen sac biçimindeki tenekenin üzerine kalay yapılır

Tenekeci soba borusu huni pekmez ve yağ kapları gibi çeşitli aletler yapar

Tenekeciler aynı zamanda zarar gören yıpranan teneke kapları tamir ederler Bu tamir işine halk arasında lehimleme denir

ŞERBETÇİLİK

Güneye özgü olan şerbet meyan kökünden yapılır Meyan yabani bir bitkidir Bu meyan kökünün çeşitli işlemlerden geçirilerek hazırlanmış içeceğine meyan şerbeti bu işi yapıp satanlara da şerbetçi denir

Sırtta taşınan tuluk denilen şerbet kabı sarı bakırdan ya da galvanizli sacdan yapılır Tuluk tekeneciler tarafından yapılır Şerbetçişerbet tuluğunu sırtında taşır Demir tuluğun ağrıtmaması için sırta özel olarak yapılmış arkalık giyilir Arkalığın üstüne şerbetçi tuluğu konur Ayrıca şerbetçinin yanında tuluğun küçük bir benzeri bulunur Bunda su taşınır Bu su ile şerbet içilen bardaklar yıkanır Şerbetçinin elinde sarı bakırdan yapılmış iki çınçın tası bulunur Bu tasları birbirine vurarak geldiğini duyurur Bu sesi duyanlar yakınlarda şerbetçi olduğunu görmeseler de anlarlar Şerbetçinin ön ünde bel hizasında bardakların ve tasların konulduğu göğüslük bulunur

DEBBAĞCILIK (SEPİCİLİK)

Hayvan derisini kullanılır duruma getirme işine tobakalama bu işi yapan kimselere de tabak ustası denir Tabakhaneler genellikle suyun bol olduğu yerlere su başlarına kurulur Eskiden tabakalama işleminde sumak ve mazı yaprağı tüyleri dökme işleminde ise kireç ve köpek pisliği kullanılırdı

Günümüzde deriyi tabakalama işlemi modern makinelerle yapılmaktadır

ÇIKRIKÇILIK

Çıkrık kol kuvveti ile iplik eğirme ve sarma aletidir Çıkrık iki ayak arasında dönen bir büyük kasnak ve bu kasnağın döndürdüğü iğden oluşur

Ağaç tornalarda özel olarak yapılan veya kendir sapından kesilip üzerine iplik sarılan içi delik ahşap ya da kendir sapına terdek denir Terdeğin üzerine ip sarılmış mekikte kullanılabilir durumuna da masura denir

İğ bakanak adı verilen rulman görevini yapan organik parçaların arasında döner Büyük kasnak kol yardımı ile döndüğünde iğin takılı olduğu terdek de dönmeye başlar Üzerine nezikteki ip sarılır ve masura oluşur Nezik iki bölümden oluşur Nezik taşı ve nezik kafesi

Önceden birçok Antepli evinde çıkrıkla ip sarardı Şimdi bu iş modern makinalarla yapıldığı için çıkrıkla ip sarma da tarihe karıştı

HARATÇILIK

Kol ve ayak gücüne dayarak yapılan ağaçtan alet ve araç yapanlara harat denirdi Kullandıkları alete kemane denirdi Kemane ile delgi ve tornalama işlemlerini yaparlardı Kemane yanında üdürgü (matkap) törpü ve çekiç kullandıkları aletlerdir

SEMERCİLİK

Motorlu araçların yaşama girmesi ile at ve eşeğin taşımacılıkta işlevini yitirmesi bu mesleği tarihin tozlu sayfaları arasında yer almasına neden oldu Semer; eğer yerine kullanılan binek hayvanlarının sırtına konulan insanın hayvan sırtında rahatça gidebilmesi için yapılmış bir araçtır

Semerin temel unsuru berdi denilen bir tür kamıştır Berdiler tarak adı verilen düz tahta bir satıh üzerine birer parmak aralıklarla beş ya da altı yassı bıçakla çakılır Berdiler taraktan geçirilerek dilimlenir Bu berdiler semeri oluşturmak için dikilmiş telis torbanın içine konur Şekil verilecek kısımlara daha fazla berdi konur Telis torba bir minder biçimine getirilir sonra ikiye katlanır Üzerine sahtiyan altına da keçe dikilir Semerci Keçe ile sahtiyanı içindeki berdi dolu telis minder görünmeyecek biçimde birbirine diker

Bunların yanında semerin bir de tahtadan iskeleti vardır Tahta iskelet sert ağaçtan yapılır Minderden bağımsız olarak kurulan bu iskelet yan ağacı parmak ağacı ön kaş ve arka kaştan oluşur Daha önce hazırlanan üstü sahtiyan altı keçe olan minderin üzerine bu iskelet oturtulur Sırım denilen deri iple İskelet deriye tutturulur Biçime getirilen semerde son olarak ön kaşın görünen kısmına çeşitli süs eşyaları takılır Usta semercinin yaptığı semer hayvanın sırtını hiç acıtmaz

KÜLEKÇİLİK

Yoğurt süt pekmez gibi yiyeceklerin konulduğu tahta saplı kaplara külek adı verilir Bu işi yapanlara da külekçi denir Külek yapılacak tahtalar önce ıslatılır

Sonra talaş mangallarında ısıtılır Sonra silindir biçiminde bükülür Bükülen tahtanın iki ucu birleştirilerek daire biçiminde bir tahta bir tabanın içine oturtulur kulp takılır

YEMENİCİLİK

Üstü kırmızı ya da siyah keçi derisinden tabanı ise köseleden yapılan topuksuz hafif kaba ayakkabılara yemeni denir Yemeni yapan ustalara yemenici denir

Yemeni yapılacak ham deri mazı yaprağı ve sumakla tabaklanır Sonra gınnap denilen mumlanmış iple dikilir Bir süre sonra düz tarafı çevrilir Astar ve taban arasına vücut elektriğini alsın diye kil konur Sonra üst bölüm tabana dikilir Gül şeftali nar annabi merkup küçük ve büyük haspe uzger ve zelber diye anılan çeşitleri vardır

KALAYCILIK

Bakır mutfak aletleri bir süre sonra çabuk oksitlenip bozulurlar Bu durum zehirlenmelere yol açar Bakır kapların bu nedenle kalaylanması gerekir İşte bu işi yapan ustalara kalaycı denir Kalaylanacak kap önce yamuk tarafları varsa çekiç ile düzeltilir Kırık yerleri varsa kaynak yapılır Sonra kum ve kömür parçaları ile kap temizlenir Oksitlenen ve kararan yerleri kazılarak parlatılır yıkanır kurutulur Temizlenen kaplar ocakta ısıtılır Kalayın tutması için toz nişadır atılır kabın içine Isınan kaba kalay parçası sürülür Eriyen kalay kabın yüzeyine sürülür Mutfak aletlerinin bakır yerine başka madenlerden yapılması kalaycılığın yok olmasına neden oldu

SEPETÇİLİK

Yiyecek ve eşya taşınan sepetler saz ya da küçük

yeşil ağaç dalarından örülerek yapılır Sepetlerin büyük olanlarına küfe denir

Küfeler söğüt veya kestane dallarının yarılarak oluşturulan dilimleri örülerek yapılır

KÜPÇÜLÜK

Küpler her türlü iklim şartlarına uzun süreli dayanabilme özelliğine sahiptir Daha çok kırsal kesimde soğuk su elde etmek için kullanılan geniş küpler her tane kumunda ayrı bir emek sarf edilerek yapılır Küpler dönemi ve yöreyi tanıtması açısından da başka bir önem taşır

Küp toprağı iki üç çeşit killi toprak ve keçi kılının karışımından meydana gelmektedir Topraklar iyice elenir ve keçi kılıyla karıştırılır Bu karışım çok iyi yoğrularak çamur haline getirilir ve uzun bir süre dinlendirilir

Çamur haline gelen karışım geniş bir örtüyle sarılır ve beklemeye alınır Çamurun kıvamına geldiği karışımdan koku geldiği zaman anlaşılır Karışım sakız gibi olur ve bir hafta süreyle belirli sürelerde sık sık yoğurulur

Çamurun şekilenmesi köylerde kadınlar tarafından elle yapılmaktadır Çamur düzgün bir zemine oturtulur ve tabanın sağlam ve düzgün olması sağlanır Başka bir alanda küpün etrafı iki ya da üç parçadan ayrı olarak oval olacak şeklide yapılır ve birleştirilerek tek parça haline getirilir Hamur küp haline gelince dikkat edilecek en önemli özellik küpün kuruması için güneşsiz ve rüzgarsız yerde beklemesi gerekir Az kuruyan parçaların üzerinde traşlama yapıldıktan sonra yörenin özelliğine göre çirtik ya da çizgilerle küp şekillenir Kurutma işlemi güneşli ve rüzgarlı bir alanda yapılırsa yapılan işlerin renklerinde ve formlarında bozukluklar ve çatlamalar olur Şekillenen küplerin kuruma süresi küpün büyüklüğüne ve kalanlığına göre 7 ile 15 gün arasında değişir

Küpün Pişirilmesi

Kuruyan ve son şeklini alan küpün en az 48 saat pişirilme işleminin yapılması gerekir Pişirilme işlemi kentlerde 800-1000 derece arasındaki fırınlarda 9-10 saat süreyle yapılmaktadır Ancak köylerde yüksek derecede fırınların olmaması nedeniyle yüksek ısıya ulaşılmaması süreyi 48 saatten fazla çıkarmak gerekmektedir