Gaziantepin Yöresel Folklor Kıyafetleri

Gaziantepin Yöresel folklor Kıyafetleri

KADIN GİYSİLERİ

BAŞA GİYİLENLER

Merkez ve çevre köylerde çevre yazma gümüş taç üzerine ya da tepelik üzerine poşu ya da taçh fes üstüne dolak atılmış, ön kısmına gümüş ve altın dizili bir biçimde yapılmaktadır"Çarşaf, meşrefe ve mezar”da kullanılmaktadır

Meşref: Varlıksız kişilerde başa atılmış kareli bir örtüdür

Mezer: Peştemallara da mezer adı verilir

Aynca yörede "kafiye”de kullanılmaktadır Meşrefe üste aldıklan örtülerin herbiri içinde kullanılır

Yörede yine "hisir" adı verilen iyi cins gümüşten oluşan taç ve hotoslar kullanılmaktadırAltından yapılmış olanlarda "teste" adını alırBaşa gümüş işlemeli fes giyilirFeslerin üzeri ve etrafi süslüdürÖn kısımda alna doğru "gazi" denilen altınlar sarkarAynca gümüş penezde sarılabilirFesin önünde gümüş bir küpelik asılıdırKenarlan gümüş paralı olan taç, fesin üstüne yerleştirilirFesin üzerine pullu dolak örtülür Etrafına ipekten yapılma poşu sarılırFesin üzerine tor kuşunun tüyleri boyanarak takılırAy*nca üst ve yan taraflara karagöz çiçekleri de sokulurFesin arkasından ince ve parlak olan renk renk pullu yazmalar asılırSaçlara ek olarak sac kaytanlan takılırYüzde yanaklara gelecek şekilde paralı, boncuk işlemeli yanaklıklar vardır Bunların adına "sekke" denir

Barak Köyleri saçlarına "erbi" denilen siyah ipekten yapılmış suni saç takarlarBu*na sağ bağı da denirİpek ahmediye bağlanırYan üst ve sol tarafa tozak denilen horoz, tavuk tüylerinin renklendirilmişlerinden bir demet takarlar

Tepelik: Çuha fes üzerine gümüş tepelik, gümüş alınlık ve yanak kısmına sarkan gümüş penezden oluşur

Ahmediye: Tepelik üzerine sanlan bu poşu, saf ipekten olup üzeri işlemelidir Portokal rengindedir

Tozak: Tavuz kuşu, güvercin,telekçi kuşu, tavuk gibi hayvanlann tüylerinden ve mevsim çiçeklerinden oluşur

Altuniye Poşu: Ipekli olup, kenar kısmı sırma işlemelidir Alın kısmına ahmediyenin üstüne sarılır

SIRTA GİYİLENLER

Salmalı Gömlek: Üzeri simle işlemeli olup, yakasızdırİçe giyilirKolları uzun olduğundan el bilek kısmından ve omuz üzerinden tam boyun kısmına bağlanır

Merkez ve çevre köylerinde iç çamaşırı olarak ciğer deldi veya musabak giyilirSalmalı gömleğin kolları üç eteğin kollarının kirlenmesini önleyecek şekilde dışarıdan katlanarak ensenin hizasından iki salma düğümlenir Gömleğin üzerine mavi çuhadan yapılmış, fermane veya kadıfeden yapılan hırka giyilir Üç etek genellikle kadıfeden yapılırCepkenle buluzu andıran gömleklerde giyilebilir

Elbeyli'de sırtta üç etek zubun (zibin) giyilirYani içi astarlı uzun kollu etek kısmı üç parça olan uzun elbise bulunur

Üç etek elbiselerin, genellikle kadıfe veya satenden yapıldığı görülür Beyaz ketenden üzeri işli üç etekler giyilir Bunlara "ağ saya" denir Üç eteğin içine salmalı gömlek giyilir Şeytan gömleği de denen bu giysinin boyu yere kadar uzun ve salmaları büyüktürYörede içte yakasız düz "köynek" vardırBu köynek hassa kumaştan yapılmıştırBunun üzerine gümüş işlemeli üç etek denilen zubun giyilirÜç eteğin üzerindeki değişik renkte çizgi motiflere baran adı verilirBaran gümüş işlemelidirÖn tarafi açık olan üç eteklerin ilik kısımları bürümcek ya da örme işlemelidir Bunun üzerinede gümüş iş*lemeli bir üstlük giyilir Üstlükler kadıfeden yapüir, göğüse gelen kisimlarla arka kesim kendinden dokuma işlemelidir Üç etek zubunlarınn kol ağızlarında "salma" denilen kolcuklar vardır" Bu kolcuklar iş esnasında dirsek üstünden bağlanır

Barak köylerinde ise "salmalı gömlek" giyilir Bu gömleğin üstüne kadıfeden "üç etek" giyilir Aynca mavi çuhadan yapılan, yakasız, önü açık ve kol ağızı dar olan "fer*mane" veya "hırka" giyilir Kışın "pamuklu hirka" yazın ise ince kumaştan yapılan "sam hırkasi" giyilmektedirGaziantep'te genel olarak içe "salmalı gömlek" giyilmektedirBu salmalar bazı yörelerde dar ve küçük, bazı bölgelerde ise geniş ve uzundur Gömleğin kollarına eklenen salmalann amaci, iş esnasında kadıfe olan üç eteğin kollarının kirlen*mesini önlemektirMerkezde ve çevre köylerde entarinin ve üç eteğin üzerine belde "kemer" ya da "kuşak" bulunurKemer altın veya gümüştendirKuşak ise kumaş üzerine işlemeler ve çeşitli süsler ile elde edilirSal kuşak da bağlanabilir

Elbeyli'de gümüşten yapılma çeşitli kemerler vardır

1- Kırma turalı gümüş kemer

2- Kasnak gümüş kemer (tek parça gümüşten yapılmıştır on cm eninde kıvrılmıştır)

3- Zincirli kemer

Yörede üslük ve etek, zubunun üzerinden gümüş bir kemer takılır Gümüş kemer*ler tek parça, bazıları motif motif kesme gümüşlerden yapılmıştır Altlarından kalınca bir bez geçirilerek çabuk yıpranması önlenir

Barak köylerinde; belde gümüş "aşık" veya "hasır" kemer bulunur

Merkezde en alta iç donu giyilirÜzerlerine çeşitli renklerde şalvar giyilmektedirŞalvann üzerine giyilen salmalı gömleğin etek kısmı dize kadar inerÜç etek ise gerekirse arkadan iki yandaki parçaları ortada birbirine bağlayarak giyilir Elbeyli'de şalvar bilekten büzmeli ve boldurGöz alıcı renkler tercih edilirŞalvann üzerine zubunun etekleri iner En üstte ise yere kadar uzun olan önlük takılır Bu önlük büzgülü ve ince kemerlidir Kilis'te ise üç eteğin altından çiçekli basmadan dikilen bir şalvar bulunur Bu şalvarın paça kısımları işlemelidir

Barak oymağında da kadınlar ve genç kızlar şalvar giyerler Ayrıca uzun önlük takarlar

Mini Yelek: Kolsuz ve yakasizdir Iç gömlek üzerine giyilir ipeklidir

Gümüşlü Keten: Omuza alınırBir köşesi boncuklar ve renkli pullarla işlenirÖrgü saçlar ve üzeri gümüş halhallarla kaplıdır Kaytan denilen gümüş saçakları vardır

Önlük: Bele takilrr Genellikle etek kenarlan işlemeli ve düz olanlan da vardır Şalvar: Genellikle ipeklidir Desenli olanlan da vardır

Üç Etek: Uzun kollu ve yakasızdır Ketep olup, elde etek kenarlan ve yakası motif işlidirMini gömleğin üstüne giyilir

AYAĞA GİYİLENLER

Merkezde ve çevre köylerinde kadın giysilerinde ayaklarda genellikle elde işlenmiş yün çorap kullanılırBunlara "sivas" çorabı denir "Zırhlı çorap" ise bacağa bağlanarak giyilir Ayaklarında yemeni bulunur Yemeninin bir çok çeşiti var Gül şeftali yemeni (annabi, siyah merküp, çarpana ve krrlangıç) adı verilen yemeni çeşitleri vardırEdikler konçlan uzun olarak ayak bileğine kadar çıkmış bir şekilde yapılır Yörenin orjinal ayakkabısı "kapkap”tir Tahta ve deri karışımından oluşur Üzerinde gümüş kakmalar ve çıngıraklar bulunurYöresel ediklerin adına "hade" denir Edik biçiminde olan bir kunduradır Başka bir çeşide de, mesi-lapçin adı verilir

Elbeyli köylerinde ayaklarda yemeni veya tabanında demir çakılı nalçadan papuç görülür

Yörede aynca ayağa beyaz ya da açık sarı renkte çorap giyilirBu çoraplar bazen işlemeli olurAyakkabı olarak genellikle kırmızı renkte olanlar tercih edilir Bazen kara yemeniye de rastlanır Barak yöresinde ayağa edik giyilmekte ve genellikle sarı renkte olanlar tercih edilmektedir Aynca yemeni, postal türü ayakkabılarda giyilmektedir

Çorap: Genellikle yündür ve elde örülür

Yemeni: Kırmızı renktedir Altı düz ve rahattır

TAKILAR

Basın alın kısmına küpe görünümlü altın ve boncuk işli takı takılırFeslerin ke*narlan "gazi" denilen altınlarla süslüdürBoyuna ise gümüş kolye takılır Aynca beşibirlikler de yaygındır Bu takıların üzerinden "hamayli”lar sarkar Ayak bileklerine "halhal" denilen bir bilezik takılır Halhalların uçlannda "kongurdaklı" sarkmalar vardır

AKSESUAR

Gümüş Kemer: Gümüşten olup, kelebek şeklinde bir tokası vardır

Mendil: Üzeri pul işlemeli olup, bele takılır

Muska: Genellikle deriden olur

Gerdanlık: Altından yada gümüştendir

ERKEK GİYSİLERİ

BAŞA GİYİLENLER

Gaziantep'in merkezinde fes, tunus fesi, hazırli fes, hasırsız fes şeklinde mavi püsküllü olarak kullanılmaktadır Aynca "göpcük" adı verilen bir fes çeşiti de çevre köylerde kullanılmaktadır Yine fes, keçeden yapılmış "külah”lar ya da "terlik" adı verilen patiskadan oluşan bir başlık giyilir, sarık, beyaz tülbent, "ağabani" birbiçimde sarılır Bazen poşu, kuşak, çember terliğin üzerine sarılırdı Elbeyni ve çevre köylerinde köylüler başlanna beyaz keşik "turban" takarlar

Müsabeyli Bucağı ve köylerinde erkekler başlarına "terlik" dedikleri bir külah giyerler Bu terlikler beyaz ya da açık san renkte örülür Üzerlerine koyu sarı renkte motifli işlemeler yapılır Dag köylerinde bu terlikler uzun ve sivridir Terliklerin ucunda ko*yu sarı ya da beyaz renkte bir püskül vardır Terlikler genellikle iplikten örülmektedir Terliklerin etrafına ipekli poşu sarılır Poşu sim işlemelidir Poşulann uçlan püsküllüdür Bu püsküller poşu sarılınca alına ve gözlerin üzerine sarkar Poşunun bir ucu sag tarafindan dose kadar sarkıtılır

Barak yöresinde ipekli kavun sarısı veya beyaz ahmediye giyerlerBeyaz poşu fakirlik, sarı poşu zenginlik ifadesidir Beyaz poşuya "merkeziyet" de denilmektedir

Merkezde ve dağlık bölgedeki köylerde külah ve terlik hakimdir Külah ve terliğin çevresine bir poşu sarılır

Suriye sınırına yakın köylerde "ağil" hakimdir En eski başa giyilen giyim şekli, etrafına poşu bağlanan sivri külah ve terliktir

Merkeziyet: Başa takılırBeyaz renkte ipek olup kenarları yuvarlak top şeklinde ipek püskül işlidir

SIRTA GİYİLENLER

Merkezde gövde kısmında, dize kadar uzanan geniş cübbe, yakasi "sako" biçiminde dökülen hırka ve aba eski giysiler arasında kullanılmaktadır Abalar, kırmızı, uzun kollu ya da kolsuz ya da önü açık biçimde "maşlah”da giyilir Yine bazılarınca buna kuzu derisinden yapılmış, kürk biçiminde maşlahlar bulunur Bunlara "buziye" ya da "kol*suz salta" da denir "Cepken" sirma işlemeli olarak kullanılır "Zibin" açık ve kapalı gi*yilen gömlek türünden bir giysi kullanılırZıbınlar bu yörede omuzdan düğmeli olarak kullanılırAynca cepken altına yakasız uzun kollu mintan giyilir

Elbeyli köylerinde üzerlerine beyaz gömlek, bazen de uzun zıbın (uzun elbise), önden düğmeli (yarım yaka) gömlek giyilir Diğer yörelerde ise yakasız mintan giyilir Yöredeki adı içlikdir Keten dokuma olan içlikler yukarıdan aşağıya sık çizgilidir İçlikler beyaz ya da kirli beyaz renktedirÇizgileri ise kahverengi veya mavidir Bu içliğin üstüne kahverengi veya lacivert bir yelek giyilirBu yelekler işlemeli ve çok düğmelidirAdına "bürümlü yelek" denir Bazı köylerde ise "lark düğmeli”de denilmektedir Yeleklerin belin üstünde kalan sag ve sol yanları kaytan işlemelidir Bu işlemelerin motifleri ayağa giyilen şalvarların cep altı motiflerinin aynıdırBürümlü yeleklerin düğmeli bölgesi yukandan aşağıya bürümcem örmelidir Aynı bürümcekten top top düğmeler çok sık biçimde dikilmiştir Bürümlü yeleklerin kollan yarımdır Kol ve arkalar ipekli kumaştandırBürümlü yeleklerin üzerine özellikle dag köylerinde aba giyilir Kara, kırmızı, kurşuni, beyaz-kara çizgili olmak üzere birçok renkleri vardır Beyaz üzerine yukandan aşağı çizgili abalar ince dokunurlar Bunlar genellikle ovalık köylerinde giyilir

Bu abalann adına taşci abası denir Maraş abası da denilir Dag köylerinde genellik*le kalın aba giyilir Kırmızı abalann arka üst kısmı ve döş üstleri kendinden dokunmuş olarak işlemelidir Abalann yakası olmaz Kırmızı abalann üzerinde ince ve seyrek beyaz süs çizgiler vardır Dar gelirli olanlar keçi kılından dokuma kara aba giyerler

Barak ve çevresi köylüleri ise "çitari yelek" ve üzerine barak abası giyerler Zen-ginler, üzerine cepken giyerler Bu cepken işlemeli ve sirmali maşlah şeklindedir Maş-lak Araplann özel kiyafetlerindendir Fakirler aba giyerler, işlemelidir Sırmalan daha azdır Cepken altma kapatmalı gömlek giyerlerDüğmeleri solda omuzdan başlar aşağıya doğru iner Ayrıca bu gömleğe zubun da denir Kutlu zubun da giyildiği olur Gömlek beyaz üzerine siyah çizgilidir Renkli de olabilir Abalar; yerli aba, Maraş abasi, Form abası, yarım aba adlarını alır

lç kısma "zıbın, kutnu zubun" adlan ile anılan uzun elbise giyilirÜstüne mintan veya içlik denilen yakasız uzun kollu yukandan aşağı doğru çizgili gömlek giyilir "Kırk düğmeli veya bürümlü yelek" denilebilen çok düğmeli bir tür yelek giyilirAbalar yakasızdır Kalın dokuma, ince dokuma yerli abadır

Merkez ve çevre köylerinde alt kısma şalvar giyilir Şalvar siyah ya da mavi renkte uzun ve bol şekilde yapılır Bu şalvarlar için "çintiyan" adı kullanılmaktadır

Varlıklı olanlar çuhadan yapılmış şalvar giyerler Uçkurlu ve patiskadan yapılmış türleri de vardır Asıl yörenin en eski şalvar cinsi kıldan yapılmakta ve varlıklılar tarafindan kullanılmaktadırYörede "çakir”da kullanılırDonlara tuman adı verilirBunlar da bol ve topuğa kadar uzun bir yapıdadır Uçkurla belden tutturulurBu donları uçkurları süslü olarak yapıldığından zıbının önünden sarkıtılması yörenin geleneklerindendir

Elbeyli'de özellikle mavi, siyah renkli şalvar giyilir Şalvarın cep ağızları kaytan iş*lemelidirYörede aynca bel altına şalvar giyilir Bu şalvarın ortası bol ve torba biçiminde aşağı doğru sarkıtılırTorba biçimindeki şalvar ortasının yürürken dizlere dolanmaması için en uç kısma içeriden bir kurşun ya da dekir dikilir Bu durum aynca zengin bir görünüm verir Şalvarlann cep ağızları bürümlü yeleklerdeki aynı motifli bürümcek işlemedir Aynı işlemeler şalvarın paçasında da bulunur Bazen de paça kısımlarında sim işlemeler vardır Genellikle şalvar ve bürümlü yeleklerin rengi ve kumaşi aynıdır Şalvarlar da bürümlü yelekler gibi gabardin kumaşından yapılırBunların birçok renkten yapılmasına karşın,dağ köylerinde genel olarak kahverengi, lacivert ve çokaz olarak da kurşuni renk tercih edilir

Barak yöresinde mencester şalvar denilen menchester isimli kumaştan yapılan şal*var giyilirŞalvarın içine uzun bağlamalı tuman giyilir Bağları ayaktadır Kahge bezinden yapılır

Dürümlü şalvar da kullanılır Dürümlü şalvarın renkleri gri ve kahverengidir Fakirler pamuklu şayak şalvar giyerler Buna sayalı şalvar da denilmektedir

Yörede çintiyan da görülmektedirŞalvar kuba-orta, kuba-halebi diye isimlendirilmekte ve bu isimler genellikle şalvarın dikim biçimine verilen adlardırKuba şalvar oldukça bol,yanm kuba paçalar dar, orta kısmı (peyik) genişçe şalvardır Halebi şalvarlar mencester denilen bir kumaştan yapılmış, paça kısmı fermuarın yarısı ile kaplanmış (dayanıklı olması için) genellikle siyah renkte bir tür şalvardır Aynca ice tuman da giyilmektedir Amerikan bezinden yapılan şalvar biçimle paçaları biraz kısa bir şalvar altlığıdır

Şalvar: Genellikle siyah kumaştan olup beli beyaz uçkurludurAynı zamanda açık kahve renginde ve cep-ayak kenarları işlemeli olanları da vardır

Cezair Yeleği (Kırk Düğme): Yakasız olup, iç gömleğin üzerine giyilirYaka kısmı sırma işlemelidirBüyük bir özenle işlenir Kolsuzdur

Aba: Kısa kollu olup, cezair yeleği üzerine giyilirÜzeri saf ipek ve sırma iş*lemelidir

Kuşak: Bele takılırRenkli iplikle işlenir Dokuma aaagahında dokunurGaziantep'e mahsusdur

İç Gömlek: Yakasız olup genellikle boyuna çizgilidirİpek kumaştan yapılırSadece yakada bir düğme vardır Kollan bol ve rahattır

AYAĞA GİYİLENLER

Gaziantep'in merkezinde ayaklarda işli yün çoraplar bulunmaktadır Kundura-yemeni, kırmızı renkli ya da sarı renkli olmak üzere kullanılmaktadır Bazı "kabarah ayakkabı" giyenler görülür Bunlara postal, potin adı verilir, aynca erkekler arasında çarık, papuç, lapçin, karçın, kelik adı verilen papuçlar giyilir

Elbeyli'de ayaklarda yemeninin her türlü rengi kullanılırİşlemeli veya düz yün çorap görünmektedirYörede bazı köylerde ayağa kırmızı veya siyah yemeni giyilmesine karşın, dag köylerinde "kırmızı postal" giyilir Kulaklı yemenilerin daha eski olduğu bilinirKırmızı postallar tok burunludur Burun ve topuk arkaları yine sahtiyeden parça yama olarak süs-lüdür Postal siyah olursa yamalar kırmızıdır

Barak köylerinde ayaklarına kırmızı merküp, keçi derisinden yapılmış altı nalçalı şamaniye mavi püsküllü edik giyerler Burnu yukarı doğru kıvrıktır

Postal uzun konçludur Genellikle tarlada çalışırken veya kışın iş esnasında giyilir

Çorap: Genellikle beyaz olur

Hade: Günümüzde artık tarihe karışan bu ayakkabı camuz derisinden yapılırAyak bileğini iyice sarar Genellikle mor veya siyah renktedir

AKSESUAR

Köstek: Bele, kuşağın üzerine takılır Gümüştür

Tütün Kesesi: Erkeklerin kendi aksesuarlarını koymak içindir Çakmak, sigara tablasi vb Kadıfe olanı makbuldür Üzeri sırma işlemelidir

Mendil (Sallama): İpekli mendil olup, kenarı işlemeli veya düz olur

BELE TAKILANLAR

Merkez ve çevre köylerde belde sal kuşak vardır Kemer, trablus sal, kayış kuşak, acem şalı, yün ve ipek ya da yün ve pamuklu karışımından oluşan birkaç kat sarılan kuşaklar kullanılırIçinde bıçak, tütün kesesi, sigara tablası vb muhafaza edilir Bacağa bağlanan kaytanlar göbek kısmımın altından doğru sarkıtılarak bir kavis yaptırılır Kuşakların üstüne çevre köylerde, bir kalın palaska adı verilen meşin kemer kullanılmaktadır

Elbeyli'de ise bele "palıska kuşak" bağlanırAntep kuşağının üzerine yörede paliska adı ile anılan meşin kemer bağlanır

Yörede aynca, bürümlü yelek ve şalvarın üzerinden bele bir kuşak sanlırKuşak genellikle beyaz ve ipeklidir Püsküllü olan kuşağın püskülleri aşağı doğru sarkarAyrıca vücudun sag yanına doğru genişletilerek dolandırılırBel kuşağının ucu vücudun sag yanından diz üstüne kadar sarkarGenel olarak bel kuşağının bu olmasına karşın bazen başa sarılan gümüş ya da sim işleme poşularında bele sanldığı görülürÇok az olmakla beraber sal kuşak saranlar da görülür Barak yöresinde "Horasan kuşağı" takarlarZenginler "sal kemer" takarlar Kuşak bulamayanlar beyaz poşu bağlarlar Tütün kesesi (sirmah), çakmaklık (sırmalı) ve köstekli saat bele takılan aksesuarlardır