Şırnak İli Tarihsel Olarak Çok Eski Bir Geçmişe Sahiptir

Şırnak ili tarihsel olarak çok eski bir geçmişe sahiptir

Şırnak ili tarihsel olarak çok eski bir geçmişe sahiptir Şırnak ili Katip Çelebi’nin 17 yüzyılda yazdığı “Seyahatname” ve tarihi rivayetlere göre Nuh Tufanı öncesine dayanır Bu rivayetlere göre Cizre tufandan sonra ikinci kez Hz Nuh (AS) ve oğulları tarafından inşa edilirken Cizre’nin kızgın sıcağından korunmak için Şırnak yazlık ve yaylak olarak inşa edilmiştir

Şırnak Nuh’un Gemisi kalıntılarının olduğu öne sürülen Cudi Dağı’nın Kuzeyinde Şehr-i Nuh adıyla kurulmuş önceleri Şerneh daha sonraki yıllarda ise Şırnak adını almıştır Şırnak ili tarihte bir çok önemli devletin başkentini kendi topraklarında barındırmıştır Birinci Babil devletinin başkenti BABİL(Kebeli Köyü) Cizre sınırları içindedir Aynı zamanda Guti (GUDİ) imparatorluğunun başkenti olan BAJARKARD Silopi ilçesi topraklarındadır

Şırnak; Guti Babil Med Asur Pers Sasani Emevi Abbasi Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde Cizre’ye bağlı bir yerleşim birimi idi 1913 yılında ilçe olmuş ve Siirt iline bağlanmıştır Bu konumu 1990 yılına kadar sürmüştür 18051990 tarih ve 20522 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 16051990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile il statüsüne kavuşmuştur İle bağlı altı ilçe bulunmaktadır Bu ilçeler Beytüşşebap Cizre Güçlükonak İdil Silopi ve Uludere’dir

İle bağlı altı ilçenin tarihleri geçmişlerine ilişkin bilgi aşağıda verilmiştir

Beytüşşebap ilçesi; ilçe oldukça eski bir yerleşim birimidir Beytüşşebap Beyt ve Şebap kelimelerinden elde edilmiş Arapça bir birleşik isimdir Gençlerin evi anlamındadır Beytüşşebap tarihi eskilere dayanır TA’NİN Dağlarından MÖ1000-7000 yılları arasında Neolitik dönemlere ait kayalara kazınmış resim ve kompozisyonların bulunması ilçede 12000 yıl öncesi insanların yaşadığı ve yerleşik bir düzenlerinin olduğunu gösterirTarihi süreç içerisinde ilçeye sırasıyla Hurriler Mittaniler Asurlular ve Urartular egemen olmuşlardır İlçe 1054 yılında Selçukluların 1514 yılında ise Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliği altına girmiştir 1855 yılında Erzurum 1865 yılında Van İline bağlanmıştır 1887 yılında İlçe olan Beytüşşebap 1926 yılında Siirt 1936 yılında Hakkari ve 16051990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile Şırnak İline bağlanmıştır

Cizre ilçesi; Cizre MÖ4000 yıllarından itibaren Gerzubakarta adıyla Guti devleti hakimiyeti altındadır Gutiler döneminde ilk Cizre suru yapılmıştır Cizre MÖ1894 yılında lBabil Devleti yönetimine girmiştir Babil Cizre’ye 22 Km mesafededir

Cizre MÖ1595 yılında Babil egemenliğinden Arap egemenliğine geçmiştir Daha sonra Asurlular Medler Persler Sasaniler Artuklular Eyyubbiler Abbasiler Selçuklular Moğollar ve 1627 yılından itibaren de Osmanlı Devleti hakimiyeti altına girmiştir

Cizre beyliği önceleri Diyarbakır Sancak Beyliğine bağlı iken 1841 yılında Musul’a bağlanmıştır Milli mücadele döneminde büyük başarılar gösteren Cizre’ye Fransızlar gelip şehri savaşsız teslim almak istemişlerse de halkın direnişi ve silahlanmayı görerek işgalden vazgeçmişlerdir

İslamiyet’in Cizre’ye girmesi ile birlikte şehre yarımada anl***** gelen Cezire adı verilmiş Cumhuriyet döneminde ise küçük bir düzeltmeyle Cizre olarak değiştirilmiştir Önceleri Mardin iline bağlı bir yerleşim birimi iken 16051990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile Şırnak iline bağlanmıştır

Güçlükonak ilçesi; ilçe daha önce Siirt ilinin Eruh ilçesine bağlı bir köy iken 09051990 tarih ve 3644 sayılı kanunla ilçe olmuştur 16051990 tarih ve 3647 sayılı kanun ile idari bağlılığı değiştirilmiş ve Şırnak iline bağlanmıştır

İdil İlçesinin milattan önceki adının Zarih olduğu söylenir Zapdey adında bir süryaninin ilçeye hizmetlerinden dolayı da İdil’e Beyt-Zaptdey (Zapdey’in evi) adı verildiği dolaşan rivayetler arasındadır Milattan sonra(300-400) yıllarında Farslar burayı istila ettiler Farslar döneminde buraya (Hazak) ismini vermişlerdir Hazak farsça bir kelime olup mert ve cesur anlamındadır

İdil’de 1393 – 1491 döneminde Türkmenlerin büyük ölçüde nüfuz ettikleri ve 1387 yılında Timur’ un istila ettiği bilinmektedir Timur’un ölümü ile Karakoyunlu devletinin eline geçen İdil o günden sonra Türklerin hakimiyeti altına geçmiştir 1924 yılına kadar köy olan İdil bu tarihten itibaren Cizre ilçesine bağlı bir bucak 1937 yılında ise Mardin iline bağlı ilçe olmuştur

İdil 18051990 tarih ve 20522 Resmi Gazetede yayınlanan 16051990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak İline bağlanmıştır

Silopi İlçesi de MÖ çeşitli kavimlerin yaşadıkları bir yerleşim birimidir Bu durum ilçenin çevresinde bulunan tarihi eserlerden anlaşılmaktadır Asurlular ve Roma İmparatorluğunun yönetiminde uzun yıllar kaldıktan sonra Selçukluların yönetimine geçmiştir Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sırasında Cizre İlçesi ile birlikte Osmanlı İmparatorluğuna bağlanmıştır 16051990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Şırnak İline bağlanmıştır

Uludere İlçesinin tarihi millattan önceki yıllara dayanır Tarihin seyri içinde Urartular Medler Persler Romalılar Arsaklılar ve Sasanilerin egemenliğine girmiştir 1054 yılından itibaren Türkmenlerin tarih sahnesine çıktığı bilinmektedir 1142’de İmadettin Zenginin ve 1260 yılında Hulagu’nun Hakkari yöresini ele geçirmesini izleyen yılların kargaşalığı yöre beylerinin 1349’da Karakoyunlulara bağlanmayı kabul etmeleri ile durur 1386’da Timur ve 1502’den itibaren Safevi hakimiyeti altında yaşayan Uludere Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı İmparatorluğuna bağlanarak bütün il beyleri gibi içişlerinde serbest bırakılır Aşiret Beyleri kendi egemenlik haklarını korumak Osmanlı toprak sisteminin dışında bir sistemle yönetilmek ve seferlere asker yollamak şartıyla İmparatorluğun egemenliğinde Cumhuriyete kadar kalmışlardır

Cumhuriyetin ilanından sonra bucak haline getirilerek Beytüşşebap İlçesine bağlanan Uludere 27061957 tarihinde yürürlüğe giren 7033 Sayılı Kanunla ilçe haline getirilmiştir 16051990 tarihinde çıkarılan 3647 Sayılı Kanunla yeni kurulan Şırnak iline bağlanmıştır

Coğrafya

Şırnak ili 37°31 kuzey enlemleri ve 42°28 doğu boylamları arasında yer almaktadır Yüzölçümü 7172 Km2 ortalama 1400 metre rakımı ile deniz seviyesinden oldukça yüksek olan Şırnak ili topraklarının batı kesimi yüzölçümünün ¾’ü Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Dicle Bölümünde yer alırken; geri kalan yüzölçümünün ¼’ü ise Doğu Anadolu Bölgesi içinde kalır

İl batıda Mardin kuzeyde Siirt kuzeydoğuda Hakkari illeri ile güneyde Irak ve Suriye Devletleriyle çevrilidir

a) Topoğrafik Yapısı

Şırnak ilinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında büyük bölümü akarsular tarafından derince yarılmış platolar halindedir Bu coğrafi yapı içerisinde 2 agro-ekolojik alt bölge bulunmaktadır Birinci agro-ekolojik alt bölge rakımı 300-400 metre arasındaki geniş ovaların yer aldığı Cizre Silopi ve İdil İlçelerini; ikinci agro-ekolojik alt bölge ise rakımı 1000 metre ve üzerindeki engebeli sarp yamaçlar ve yüksek dağların yer aldığı tarım alanın az buna karşılık orman ve meraların geniş çapta bulunduğu Merkez Beytüşşebap Güçlükonak ve Uludere İlçelerini kapsamaktadır

Şırnak İlinin Başlıca Akarsuları

Akarsu Adı

İl Sınırları İçinde Uzunluğu (Km)

Debisi (M3/S)

Kolu Olduğu Nehir

Hezil Çayı

67

1703

Dicle Nehri

Çağlayan Çayı

55

487

Dicle Nehri

Kızılsu Çayı

49

923

Dicle Nehri

Dicle Nehri

95

Dicle Nehri

Dağlık kesimlerde Güneydoğu Toroslar sistemine bağlı yüksek kütleler vardır İlin önemli dağları; Cudi Gabar Namaz ve Altın Dağlarıdır Cizre Silopi ve İdil İlçeleri geniş düzlükler halindedir İlin en önemli akarsuyu Kızılsu Hezil ve Habur Çaylarının beslediği Dicle Nehridir

b) İklimi

Şırnak ilinin iklimini belirlerken ili bulunduğu bölgelere göre değerlendirmek gerekir

1-İlin Doğu Anadolu Bölgesinde kalan Şırnak Merkez Beytüşşebap ve Uludere ilçelerinde kışlar serttir Kuzeyden gelen soğuk havalar kışın bu yörenin sert ve karlı geçmesine neden olur Karla örtülü gün sayısı güney bölgesine göre daha fazladır

2-İlin Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde kalan Cizre İdil Güçlükonak ve Silopi İlçelerinde kışlar daha ılık fakat yazlar ise aşırı sıcaktır

İlde Doğu Anadolu ikliminin birbirine karşıt iki hava kütlesi etkisini göstermektedir Bunlardan birisi bölgeyi özellikle kış aylarında etkisi altında bulunduran buna karşılık yaz aylarında kuzeye çekilen soğuk kuru hava kütlesidir

Şırnak’ta yıllık yağış ortalaması 633 mm3 civarındadır

c) Bitki Örtüsü

Şırnak’ta bitki örtüsü iklim özelliğine bağlı olarak değişiklikler göstermektedir

İklimin karasal olması doğal bitki örtüsü üzerinde etkili olmuştur Mevsim içindeki yağışların az olması doğal bitki örtüsünün bozkır olmasına neden olmuştur Dağlık alanda yer alan ormanlar seyrek niteliktedir Ormanaltı bitki örtüsünü kurakçıl bitkilerin oluşturduğu bu bölgedeki başlıca ağaç türü meşedir Özellikle Beytüşşebap ve Uludere civarında bulunan dağların yüksek yerlerinde alpin çayırları bulunur