Kars İlinde Hayvancılık

Kars ilinde hayvancılık

Kars ilinde hayvancılık

Kars ilinde hayvancılık temel iktisadi sektördür Kars ve yöresi geniş otlak ve çayırlarıyla geçmişten beri ülkemiz hayvancılığının odağı olagelmiştir İklim ve coğrafi şartların kısıtladığı bitkisel üretimden elde edilen gelirin yetersizliği buna karşılık mera ve çayırların fazlalılığı Kars'ta doğal olarak hayvancılığa bir yönelimi getirmiştir Zira çayır ve meralar il topraklarının yaklaşık üçte birini kaplamakta bu durum ise ilde hayvancılığı teşvik eden bir unsur olmaktadır Bu nedenle ilde daha çok geleneksel usullerle mera hayvancılığı yapılmaktadır Modern yöntemlerle hayvancılık ise pek gelişmemiştir

Verimli olmayan geleneksel mera hayvancılığının yaygınlığı ise hayvansal ürünlerin ilin toplam GSYİH'sı içinde gerektiği kadar yer almasını engellemektedir %337 ile Kars Gayri Safi Hasılasından en fazla pay alan tarımsal üretimin büyük çoğunluğu ise hayvancılıktan elde edilmektedir Zira tarımsal üretim içinde pazarlanan ürün değeri açısından hayvancılık yaklaşık %75 ile birinci sırada yer alırken bitkisel üretimin pazarlanan tarım ürünleri içindeki payı sadece %25'tir

Kars'ta hayvancılık genellikle küçük aile işletmeciliği şeklinde ve aile ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılan ekonomik bir faaliyet durumundadır Yapılan çalışmalar ve verilen teşvikler sonucu Kars'ta son yıllarda ticari amaçlı hayvancılık işletmelerinin sayısında artışlar gözlenmeye başlanmıştır Bu amaçla faaliyet gösteren tarımsal kalkınma kooperatiflerinin her geçen gün artması önemli bir gelişmedir 1998 yılı itibariyle bu kooperatiflerin sayısı 91'dir

Kaşar ve bal hariç ilde üretilen hayvansal ürünler genellikle pazarlanmamakta üreticilerin kendileri tarafından tüketilmektedir Bu yapının oluşmasında ticari amaçlı hayvancılık işletmelerinin yeterli sayıda olmaması ve hayvancılığın aile ihtiyaçları için yapılıyor olması önemli rol oynamaktadır

Büyükbaş Hayvancılık

İlde özellikle büyükbaş hayvancılık önem taşımaktadır 1966 yılında yapılan köy envanterine göre Kars'ta o yıllarda toplam 147718 büyükbaş hayvan buluyordu

1992 yılında toplam hayvan sayısı 289200 adettir Bu hayvanların büyük kısmı yerli ırktır Yerli ırk büyükbaş hayvan sayısı 220270 (%7616) iken kültür melezi hayvanların sayısı 56030 (%1937) kültür ırkı ise sadece 12900 (%447) 'dür

1999'de ilde toplam 303070 büyükbaş hayvan bulunmaktadır Bunların sadece 9880'i(%328) kültür ırkı 69220'si (%2302) kültür melezidir 221870 adeti (%737) ise yerli ırktır Bu oranlar ildeki hayvancılığın verimsiz olmasının nedenlerinden birisini de açıklamaktadır

Zira bu oranların Türkiye'deki değerlerine baktığımızda büyük farklılıklar görülmektedirKars ilinde %328 gibi çok düşük bir orana sahip olan kültür ırkı büyükbaş hayvan oranının ülke ortalaması %153'tür İlde %2302 ile ikinci sırada yer alan kültür melezi hayvanların ülke ortalaması %4193 ve Kars'ta %737 ile birinci sırada yer alanyerli ırk büyükbaş hayvan oranı Türkiye'de %4274'tür Bu rakamlardan da anlaşıldığı üzere Kars ili et ve süt verimi bakımından daha üstün olan kültür ırkı ve kültür melezi hayvan varlığından yoksun bulunmaktadır Diğer ilçelerde kültür ve kültür melezi büyükbaş hayvan oranı çok düşük iken merkez ilçede bu oran oldukça yüksek bir seviyededir

Kars ilinde özellikle kültür melezi ırkların oranının yıllar itibariyle artma eğilimine girdiği de bir gerçektir 1992-1996 arasında kültür ırkı büyükbaş hayvan oranı %447'den %446'ya düşmüş kültür melezi oranı %1937'den %3337'ye çıkarken yerli ırk hayvan oranı ise %7616'dan %6217'ye düşmüştür Kültür ve kültür melezi hayvanların oranının mevcut büyükbaş hayvan sayısı içinde oran olarak artması beraberinde kayda değer verim artışlarını da getirmiştir Fakat bu dağılım 1997 yılında tekrar değişmiş kültür ırkı %328'e kültür melezi %2302'ye düşerken yerli ırk %7371'e düşmüştür Kültür ve kültür melezi hayvanların toplam içindeki oranlarının düşmesi et ve süt verimliliğini de düşürmektedir

1992'de 136490 inekten toplam 110305 ton süt elde edilmekte yani hayvan başına süt verimi yıllık 808 kg civarında olmakta idi 1996'ya gelindiğinde 135310 inekten toplam 128560 ton süt elde edilmiş yani hayvan başına yıllık süt verimi 950 kg 'a çıkmıştır 1992-1996 yılları arasında süt verimliliğindeki artış yaklaşık %1757 olmuştur 1997'de ise sağılan hayvan sayısı 169026'ya süt üretimi ise 145938 tona çıkmıştır Fakat süt verimliliği 8634 kg 'a düşmüştür

İlde 1992'de kesilen 11070 sığırdan toplam 1150 ton et üretilmiş 1997'de ise 14831 sığırdan toplam 2220 ton et elde edilmiştir 1992'de ortalama et verimi 1039 kg da kalırken 1997'de bu rakam 14968 kg 'a yükselmiştir (1997'deki yerli ırk oranının artmasının et verimliliğini etkilememiş görülmesi kesilen hayvanların 1996 ve öncesi yıllarda doğmuş olmasındadır Bu sebeple et verimliğinin 1998 yılı verilerinde düşmesi beklenebilir)

1992-1996 yılları arasında kültür ve kültür melezi hayvan oranı toplam %2384 'ten %3783 'e sıçramış yani yaklaşık toplam içindeki payı 14 puan daha artmıştır Bu türlerin 14 puan daha artması ile 1992 'de 10388 kg olan ortalama et verimliliği 1996 'da 13727 kg 'a 80815 kg olan ortalama yıllık süt verimliliği de 95011 kg 'a yükselmiştir Yani et verimi %3214 süt verimi ise %1756 'lık bir artış göstermiştir

Irk ıslahı çalışmaları sayesinde 1992-1996 yılları arasında hayvan sayısındaki azalmaya karşılık üretimde artış olduğu bir gerçektir Fakat asıl amaç hem hayvan sayısını artırmak hem de hayvansal ürün veriminde önce Türkiye ortalamalarını daha sonra da uluslararası seviyeyi yakalamak olmalıdır Çünkü 1997 yılında büyükbaş hayvan sayısının artış göstermesinin aynı şekilde verimliliğe yansımadığı görülmüştür

Kars ili 1997 yılı verilerine göre sahip olduğu 300970 adet büyükbaş hayvan mevcudu ile Türkiye toplamının %2269'una sahip bulunmaktadır Türler açısından incelediğimizde Kars ülkedeki kültür türü hayvanların %057'sine kültür melezi sığırların %147'sine yerli ırk sığırların ise %464'üne sahip bulunmaktadır Kars'taki yerli ırk hayvanların Türkiye yerli ırk varlığı içindeki oransal büyüklüğü dikkat çekmektedir Bu rakam dahi Kars hayvancılığındaki verimin ülkedeki ortalama verimlilikten düşük olmasını açıklar niteliktedir

Canlı hayvan varlığı açısından böyle bir zenginlik taşıyan Kars ilinin hayvansal ürün miktarı ve pazarlama değeri olarak ülke rakamlarından gerektiği kadar pay alamadığı görülmektedir 1997 verilerine göre Kars ülkede üretilen toplam sütün (koyun keçi ve inek) %158'ini inek sütünün ise %163'ünü üretmektedir Yine aynı yıl verilerine göre Kars ili ülkede üretilen toplam etin (koyun ve keçi eti dahil beyaz et hariç) %049'unu sığır etinin ise %048'ini üretmektedir

Türkiye'nin %269'u gibi oldukça fazla oranda büyükbaş hayvan varlığına sahip olan Kars'ın süt üretimi ülke toplamının %163'ünü teşkil etmesi büyük oranda daha önce sözünü ettiğimiz verimi düşük yerli ırkın oransal kaynaklanmaktadır Daha ilginç bir nokta ise Kars ilinin ülkedeki toplam et üretiminin sadece ve sadece %049'unu üretiyor olmasıdır Buradaki en önemli sebep ise ilde et ve et ürünleri alanında faaliyet gösteren firmaların azlığı ve bu nedenle daha çok diğer illerle yapılan canlı hayvan ticaretine ağırlık verilmesidir Et ve et ürünleri katma değerinin canlı hayvan ticareti katma değerinden daha fazla olduğu göz önünde bulundurulursa ilin yeterince yararlanamadığı çok büyük bir ekonomik potansiyelin varlığı dikkati çekmektedir

Küçükbaş Hayvancılık

İl ekonomisinde küçükbaş hayvancılık büyükbaş hayvancılık kadar olmasa da önemli bir yer tutmaktadır 1992 yılında ilde 976940 koyun 51890 keçi bulunmakta idi 1997'ye gelindiğinde koyun sayısı 646740'a keçi sayısının ise 22930'a düştüğü görülmektedir 1992-1997 yılları arasında koyun sayısı %338 keçi sayısı ise %558 oranında azalmıştır

İldeki mevcut koyunların çoğunluğu ıslah edilmemiş küçük yapılı yerli ırklardan oluşmaktadır Bu hayvanlarda verim çok düşüktür Bu durum yedi ay elden besleme yapılan bölgede ekonomik açıdan kayıplara sebep olmaktadır 1997 rakamlarına göre Kars Türkiye genelindeki koyunların %214'üne keçilerin ise %027'sine sahiptir İlin Türkiye'deki sığır ve koyun varlığı açısından taşıdığı önemin aynı şekilde keçi sayısında görülmemesi ilin bulunduğu Kuzeydoğu Anadolu'nun iklim özellikleri sebebiyledir Yedi aya yakın bir süre karın yerde kaldığı ve elden besleme imkanlarının kısıtlı olduğu Kars yöresinde keçi beslemek genel olarak ekonomik değildir Zira keçi kendi canlı ağırlıkları dikkate alındığında sığırın iki katı kaba yem tüketmektedir Ayrıca keçinin orman ve fundalık alanlara olan düşkünlüğüoysa ilde ormanlık ve fundalık alanların fazla bulunmayışı genellikle keçi yetiştiriciliğine olanak sağlamaz Bütün bunların bir sonucu olarak ildeki keçi varlığı ülke genelinin binde 27'si gibi küçük bir düzeyde kalmıştır

1992-1996 arasında ildeki koyun sayısında görülen düşme dikkat çekicidir 1992'de Kars ili ülke genelindeki koyunların yaklaşık %248'ine sahip olmasına karşılık bu rakam 1997'de %214'e düşmüştür

Kars'ta küçükbaş hayvan varlığı merkez ilçe Sarıkamış Kağızman Arpaçay ve Digor ilçelerinde yoğunlaşmıştır

Arıcılık

Kars ili Türkiye'nin arıcılıkta önde gelen illerinden birisidir Bitki örtüsünün arıcılığa elverişli olması çiçek türü ve bolluğu eşsiz lezzet ve kalitede bal üretimine uygun bir ortam oluşturmaktadır Arının besinini yalnız çiçeklerden alması ot toplama ve yığma gibi bir yükü olmaması diğer hayvanların besini aleyhine çalışmaması aksine polinasyonu sağlayarak bitkisel üretime katkıda bulunması sebebiyle yörede büyük ve küçükbaş hayvancılığın yanında en esaslı gelir kaynaklarından biri olagelmiştir

Kars balı lezzet ve kalitesinin yanında diğer ballara nazaran daha hafif ve hazmının kolay olması özelliğiyle de öne çıkmakta ve yurt çapında talep edilmektedir Kars Tarihi üzerine bir çok değerli esere imza atan tarihçi ProfDrMFahrettin KIRZIOĞLU Osmanlı sarayında Kağızman yöresi ballarının tüketildiğini belirtmektedir

Kars Türkiye'deki toplam arı kovanı sayısı ve bal üretimi bakımından önemli illerdendir Zira ülkedeki toplam arı kovanlarının %113'üne toplam bal üretiminin ise %125'ine sahiptir Ayrıca Kars'taki arıcılık kovan başına bal verimliliği bakımından Türkiye ortalamasının üzerindedir

Kümes Hayvancılığı

Kars ilinde kümes hayvanlarından tavuk ve kaz sayı olarak en önemli türlerdir İlde tavukçuluk pazar için üretim yapacak kadar gelişmemiştir Bunun başlıca nedenleri; ilin iklim şartlarının olumsuzluğu büyük tüketim merkezlerine uzaklığı ve ulaşım imkanlarının kısıtlı olması yanında son yıllarda artan göç nedeniyle iç tüketimin ticari amaçlı üretimi teşvik edecek boyutlarda olmamasıdır 1996 yılı itibariyle ilde 193800 tavuk bulunmaktadır Bunun 8000'i (%413) et tavuğu 185800'ü (%9587) ise yumurta tavuğudur Bu sayılarla Kars Türkiye tavuk varlığının %011'ine sahiptir

1997 yılında ildeki yumurta üretimi 165 milyon adet tavuk eti üretimi ise 17 tondur Kars ili 1997'de ülkenin yumurta üretiminin %013'ünü tavuk eti üretiminin de %00036'sı gibi küçük bir değerini gerçekleştirmiştir

Kümes hayvancılığı bakımından ildeki asıl üretim konusu kazcılıktır Hatta ülkemizde kazcılığın ilimiz ve civarına özgü bir hayvancılık dalı olduğu söylenebilir Zira Kars 107000 adet ile Türkiye kaz varlığının %596 gibi büyük bir payına sahiptir Daha önce Kars'ın bir ilçesi olan Ardahan ile birlikte ilimiz toplam kaz varlığının %1972'sini elinde bulundurmaktadır İldeki kaz eti üretimi 1997 yılında yaklaşık 10 tondur

Kars ve civarının Türkiye genelinden bu kadar büyük bir pay almasında yörenin iklim yapısının uygunluğu önem taşır Çünkü kazlar soğuk iklim şartlarına dayanıklı hayvanlardır Bu ise oldukça sert bir iklime sahip ilde diğer kümes hayvanlarından ziyade kaz beslemenin tercih edilmesine sebep olmaktadır İlde kazcılık geleneksel usullerle yapılmaktadır ve sadece ailenin et ihtiyacını karşılamaya yöneliktir Yetiştirilen kazlar sonbaharda kesilerek etleri kurutulmak suretiyle kışlık et ihtiyacını karşılamak üzere saklanır Kaz tüylerinden ise yastık yapımında faydalanılmaktadır

Ayrıca ilde 45000 hindi ve 16400 ördek bulunmaktadır 1997 yılında 4 ton hindi 1 ton da ördek eti üretilmiştir Kars Türkiye hindi varlığının %084'üne ördek varlığının ise %089'una sahiptir