Elazığ Harput Adının Kaynağı

Harput adının kaynağı

Harput adının kaynağı

HARPUT ADININ KAYNAĞI

Harput adının kaynağı konusunda öne sürülen düşünceler arasında yoğunluğu "Kar/Har=taş" "Pert/berd=kale"den oluşan "Taşkale" açıklaması alırken Evliya Çelebi Seyahatnamesinde konuya ilişkin farklı açıklamalar görülür Birinci açıklamaya göre; yörede meşhur dikenli bir söğüt ağacı varmış bu nedenle de kente "Har-Bid" demişler Diğer açıklamaya göre bölgede bol miktarda diken yetiştirildiğinden diken getirici anlamında "Har-Berid" denilmektedir

Evliya Çelebi'nin rivayetleri dışında kalan ve yoğunlukla yapılan "Taş-Kale" açıklamasına katılmayan Surguroğlu; Harput adının kökeninin "Har-pu-ta-va-nas" veya "Har-pu-ta-aş" kelimelerinden türediğini bu kelimelerin ise "Ga-ar-ba-ta" veya "Har-pu-ta-aş" adlı bir tanrı/tanrıça veya lider adından gelme olabileceğini belirtirse de bu isimlerin nerede yer aldığını ve hangi kültüre ait olduğunu belirtmez Bütün bu açıklamaların aksine Nurettin Ardıçoğlu Harput'un en eski adının "Carcathiocerta" olduğunu belirtirken; "Carcath=şehir" "Certa=kale" anlamlarını koyarak Carcathiocerta / Karkathiokerta adının "Şehir kale" anlamına geldiğini söylemektedir

Net ve bilimsel olmayan bu isim kökeni açıklamaları ile birlikte tarihsel gelişim sürecinde Harput kenti; çeşitli kaynaklarda Hartabert / Hartabird / Khartabirf Haratparat Hısn-ı Ziyad / Hisn Ziyad / Hısn Zait / Hesna de Ziyad Zaid / Zait Ziata Castellum Karkathioker-ta/Carcathiocerta Hasan Ziyad Kharpot/ Kharpote/ Kharpeta/ Karpata" Quartapiert/Quart-Piere Harputaş Kharpert/ Kharberd/ Karbed/ Harberd/ Garpert/ Harbert/ Hoiberd Harpote Kharput/Karput Hayr al-buyut Harputauanas Harpurt/Harpurd Hartpirt/ Hargirt/ Harbit/ Harbirt/ Harbid/ Harbut Herburt/ Herbrut/ Herput/ Herprut Handzit/Hinzit Ilüsnüziyad gibi adlarla anılmıştır

Görüldüğü gibi bu isimlerin pek çoğu birbirine benzer Özellikle "Har" "Her" veya "Khar" kökenli isimler tek grupta bir araya gelebilir Hatta biraz zorlamayla "Quar" köklü isimleri de bu gruba eklemek mümkündür "Hısn-ı Ziyat/ziyad" ve "Ziata Castellum" isimlerindeki "Ziyat/ziyad/ziata" kelimeleri "kale" anlamına gelen "Castellum" ve "Hısn" kelimeleri ile birleşerek "Ziyad kalesi" anlamında kullanılmıştır Üç kaynakta rastlanılan "Hasan Ziyad" ismi ise olasılıkla "Hısn-ı ziyad" dan bozularak kullanılmış olmalıdır

Bütün bu isimler dışında olup en farklı isimleri oluşturan "Carcathiocerta / karkathiokerta" Sophane bölgesinde bir kent adı olarak anılsa da"; bunu kanıtlayacak verilerimiz yoktur "Hayr al-buyut" ve "Handzît/Hinzit" isimlerinin kökeni anlaşılamamıştır "Hüsnü ziyad" adı ise Muaviye Döneminde Harput'ta valilik yapan "İbni Ziyad "a bağlanmaktaysa da konuya ilişkin net bilgi bulunmamaktadır

Sonuçta çok farklı isimler ve açıklamalar verilmesine karşın Harput adı ve anlamı konusunda ortaya net bir şeyler konulamamaktadır Bu konuyu tarihçilerden çok dil bilimcilerin ele alması farklı yorumları da gündeme getirecektir