İsparta Şivvesi

ısparta şivvesi

ısparta şivvesi

Isparta mahalli ağzında Akdeniz ve Orta Anadolu ağızlarının etkisi görülür

Mahalli dil günümüzde de özelliklerini korumaktadır Isparta mahalli ağzının en belirgin özellikleri şöyledir:

Isparta ağzındaki uzun ünlülerin tamamı iki ünlü arasındaki ünsüzün düşmesi ile oluşur

Ârı (Ağrı) aşam (akşam) gâsın (kalsın) peenir (peynir) veese (verse) yapdıı (yaptığı) sandıı (sandığı) geydii (giydiği) iilik (iyilik) oomasın (olmasın) oolan (oğlan) öölen (öğlen) sööle (söyle) uura (uğra) bulduumu (bulduğumu) düme (düğme) yüzüünü (yüzüğünü)

Mahalli ağızda ünlü değişmeler çokçadır:

a-e: Bozcen (bozacaksın) goş-cen (koşacaksın) yapcen (yapacaksın) kesdene (kestane) teze (taze) zerdeli (zerdali)

an: Çığır (çağır) bascem (basacağım) kalkcem (kalkacağım)

a-u: Buba(baba)portukal (portakal) ortuda (ortada)

Orta hecedeki a sesinin vurgusuz olduğu zaman çoğunlukla düştüğü görülür

Burda (burada) olcam (olacağım) vacem (varacağım) orda (orada) gibi

e-a: Ataş (ateş barâba (beraber) hökümat (hükümet) gıymatlı (kıymetli)

e-i: Yir (yer) dide (dede) ni-den (neden) gice (gece pencire (pencere)

i-e: Eyi (iyi) ekiz (ikiz) heş (hiç) tencire (tencere) zencir (zin-cir)

i-ı: Çırpı (kirpi) hangi (hangi) hızmat (hizmet) sabi (sahibi)

i-ü: Buluş (piliç) büber(biber) müsafür (misafir)

Orta hecedeki i sesi vurgusuz olduğunda düşer

Eyce (iyice) zere (zahire) Hatçe (Hatice) gibi

o-a: Guy (koy) horaz (horoz) popaz (papaz)

o-u:Buynuz (boynuz) doktur (doktor) garyula (karyola)

u-ı: Çabık (çabuk) çıbık (çubuk) babış (papuç) garpız (karpuz) gavın (kavun)

u-o:Yokarı (yukarı) osanmak (usanmak)

ü-ö: Böyük (büyük) yörü (yürü) gözel (güzel) boyut (büyüt)

Bazı sözcüklerde "b m p" dudak ve dudak-diş sesleri "v" ve "f" seslerinin etkisiyle sözcüğün gövde

kök ya da eklerinde yuvarlaklaşmaya neden olur

Avcu (avcı) bjba (baba) böbek (bebek) fursat (fırsat) gibi

Bazı sözcüklerde ve yuvarlaklaşmanın aksine benzeşme yoluyla düzleşme görülür

Gabık (kabuk) gambır (kambur) galbır (kalbur) ucit (vücut) gibi

Sözcük başına fazladan bir ünlü ekleme Isparta ağzının en belirgin özelliklerindendir

"ı r k m n s ş c" ünsüzleri ile başlayan sözcüklerde sözcük içindeki ünlülere uygun olarak ı i u ü ö o ünlüleri sözcük başına eklenebilir Iraf (raf) ıscak (sıcak) ilazım (lâzım) ileş (leş) iliyen (leğen) örüzgar (rüzgâr) gibi

Çoğunlukla iki heceli sözcüklerde ilk hece ünsüzle biter ikinci hece de bir ünsüzle başlarsa; araya öbür ünlülere uygun bir ses eklendiği görülür Abıla (abla) gatıran (katran) masıraf (masraf) inile (inle) mücüde (müjde) gibi

Ünlü ile biten bir sözcüğü ünlü ile başlayan bir sözcük illerse ünlülerden biri düşer Buna Isparta ağzında sıkça rastlanır Hatcaba (Hatice abla) hocefendi (hoca efendi) goccadam (koca adam) gibi

Ünlü uyumuna aykırı bazı yabancı kökenli sözcüklerde ünlü benzeşmeleri görülür

Baca (bahçe) hâ-bar (haber) sabi (sahibi) galbır (kalbur) mezer (mezar) baraba (beraber) vallaha (vallahi) gıyamet (kıyamet) gibi

Isparta ağzındaki ünsüz değişimleri şöyledir:

h-p:Palta (balta) paston (baston) pıçak (bıçak) apla (abla)

b-m: Mahana (bahane) muşam-ma (muşamba) mismillah (bismillah)

ç-c:cızgı (çizgi) çocuk (çocuk) cingen (çingene) güççük (kü-Çük)

ç-s: Babış (pabuç) genşlik (gençlik) gaş (kaç) öş (ölç) gılış (kılıç) biş (***)

ı-d: Darak (tarak) davşan (tavşan) duzak (tuzak) dırnak (tırnak) dellal (tellal)

k-g: Gaba (kaba) giz (kız) gonşu (komşu) gazan (kazan) gu-rut (kurut) gön (kon)

s-z: Merkez (herkes) zoba (soba) nergiz (nergis) zümbül (sum bil)

r-ı: Güleş (güreş) bilader (birader) duyalak (duyarak) leşber (rençber)

"l" sesi kimi hallerde düşer kendinden önceki ünlünün uzun söylenmesine neden ölür Sancak (salıncak) gönek (gömlek) ge (gel) gesin (gelsin) osun (olsun) "r" sesinde de kimi hallerde aynı özellik görülür Gadar (kadar) sona (sonra) va (var) geti (getir) otu (otur) gibi

"h" sesinde de aynı durum oluşmaktadır Apap (ahbap) gabat (kabahat) ramet (rahmet) gave (kahve) gibi

m-n: Donuz (domuz) sindi (şimdi) geliyon (geliyorum) ölçen (öleceğim) penbe (pembe)

n-i: Dölüm (dönüm) tutarı (fincan) löbet (nöbet)

Isparta mahalli ağzında ünsüzlerin yer değiştirmeleri çokça rastlanır Tehna (tenha) çılbak (çıplak) kirpit (kibrit) devriş (derviş) gay-rola (karyola) gibi

Ünsüz düşmesi de sıkçadır "f h ı r n y" seslerinin sözcük içinde düşmesi çokça görülür Çit (çift) sabalen (sabahleyin) asam (alsam) dutasa (tutarsa) piriş (pirinç) gömüş (koymuş) gibi

Sözcük sonundaki düşmelere birkaç örnek: Göze (güzel) yata (yatar) aşsa (aşağı) goşşa goşşa (koşa koşa) ıssı (ısır) isdeyyor (istiyor) Çokluk eklerinin sonundaki "r" genellikle düşerGapıla (kapılar) kitapla (kitaplar)gölle (göller) gibi Çokluk ekleri kimi hallerde nar-ner şekline dönüşür Ve sonraki "r" ekleri de düşer Onna (onlar) bunna (bunlar) gadınna (kadınlar) goyanna (koyanlar)

Isparta'nın mahalli deyimleri ile bir esnaf delikanlısının aşık olup mektuplaştığı ve yabancı bir ihtiyar zengine verilmek üzere olduğunu duyduğu sevgilisi komşu kızına yazdığı mektup Isparta ağzının güzel örneklerinden biridir:

"Gızım ZIDDIK

öte gün abamın çelibası ile biçit bostan yellevedidim Eletivedi mi? Tobosun cenevim ambaklanmış ceviz gibi şakka şakka oldu Erip yetti gari Yağınırımdan ağrı biyel dikiliye Üskesiallah çıkmıye tobosun Bu dertleri hep senin yüzünden edindim Eğer bi de o aydaş bacaklı angut herife domedis suratlı evinsüse seni vesinler töbosun yeri göğü yıkarım İyilik vemem Rahat dirli vemem Hem sen gızım o hırsız kedi boyunlı cılgısızla onmazsın Variyetliymiş bangonoyu tomarıyla harcarmış yövmiye nevaleyi düzdü müydü iki hammal ense kökünden ter akaraktan bihalle daşırmış göya Gı sen kocayamı vacen bubayamı?

Variyet olupta nolcek sen odi dek gibi herifinen geçincemeyi bulamazsın ben o aydeş bacaklı angut herife vamam de Üskesi Allah va-micen de boynuga çilbir dakıp sürü-cek değille ya elin ütülenmiş kelle kafalı herifi istedirse istetsin hem bana vediğin söz noluyo

Hani gönül diye bir billur olmaza bi naşırfa suya bir tutam gırcı şeker at kurtul bu dertten Töbosun doydum usandım gari Amma dimağa yaz niceoolsa yarın ahirette ırahat bırakıvemem yine debelleş olurum Şişrim irehmette yalı yapıldak gööneksiz tiyildettiririm Töbosun cenevimin alavı üskes Allah sönmeyecek Gireği gün evinizin önünde grevetli yeni gondralı mücedded urbaları ile ben geçerken sen aptaslık-tan dikizleyodun Benyeni sakoma bakıyo diye hiyelladım Helbuku ise

yanına ittönbüşle amadeniye rasgele bengildemiş gibi fırlayıvedin Yarıgı yemezdimya engüdeni saklanmaşmı oyneyoz ninnenbeşmi sinnenipte sanki ne oldu Müsenderede kavun saklanır gibi durcek değilsin ya bi galgı iki galgı engüdeni bir kısmetin çıkacak

Amma bilip amma yat bi bana bak bi o ihtiyar herife bin yattan bi biliş daha eyidir Hele amma yine paşa gönlün bilir İki satır cizmeye-deki elin ermedi bi pusla yazasın bizim öte ganbur kapısına mıhına eyatlım daklaştırıverirsin ulur gider Kapıya şavk vurmadan herkes seni heyallamaz hem herkez seni gözet-leyo değil ya Araş günü eniverip bille göz gararınca el yordamı ile kağıdı usullam guca mıha daklaş-tırıverip fıya gidesin Tez arakana seyirdirsin Bunca hec meraklanma dediklerini iyi düşün gafana gat amma yine dediklerimi duymamış-lıktan ge Çokla binle yaşa Allah böyük mesnet siner versin yedi me-hel ol Cevap yazmayı gattiyen unutma gerisini annasın gari bi çok selâm

Yavuklun

Mustanların

Gadir"