Trabzon Sivil Mimari Örnekleri

Trabzon Sivil Mimari Örnekleri

Son derece gelişmiş bir ağaç işi tekniğinin uygulandığı evlerin dış yüzleri kare ve üçgen bölümlere ayrılmış, içleri taş ile doldurulmuştur Böylece evlerin rutubetsiz ve sıcak olmaları sağlanmıştır Üst örtüyü sağlayan çatılarda semer çatı, üç omuz çatı, dört omuz çatı diye isimlendirilen, yöreye özgü sistemlerden yararlanılmıştır

Trabzon evleri kuruldukları bölgelerde değişik özellikler gösterirler Yapı malzemelerinin aynı olmasına karşın, evlerin yapım teknikleri ve biçimlenişleri Trabzon’daki bölgeler arasındaki farkı ortaya koyarlar Her bölge için de kendi yapı geleneğini hissettirirler Trabzon evleri bölge olarak bakıldığında üç ana plan düzeni gösterirler Batı Trabzon’daki evler salonlu ve aşhaneli, merkezdekiler aşhaneli, doğu Trabzon’dakiler aşhaneli ve hayatlıdırlar Ayrıca duvarlar arasında da üç türlü duvar sisteminin uygulandığı görülmüştür Bunlar ahşap taşıyıcılar arasında taş dolgulu duvarlar (dolma duvarlar), taş duvarlar, ahşap duvarlardır

XIX yüzyıldan günümüze kadar ulaşan evlerde açık sofa plan düzeni ön plandadır Ancak zaman zaman da bu sofalar içeriye alınmış, çevresine odalar yerleştirilmiştir Odaların içlerine birer ocak yerleştirilmiştir Genellikle alt katlar taş duvarla örülmüş, üzerlerine ahşap gergili dolma taş ve moloz dolgulu duvarlar örülmüştür Sıva kaplı olan duvarlar tuğlalarla dekore edilmiş, dikine ve çapraz şekillerle birbirlerinden değişik görünümler elde edilmiştir XIX yüzyılın barok ve rokoko etkileri Trabzon evlerinde kendisini açıkça göstermiştir Kemerli revaklar, ince uzun pencereler, kalem işleri ve duvar resimleri ile ilginç bir iç mimari ortaya çıkmıştır

20-150 cm yüksekliğinde perde denilen ve kapalı tutulan bir kapı daha bulunmaktadır

Evlerin orta mekânı çevresinde odalar sıralanmıştır Bunlar hayat, çamaşırlık ve diğer odalardan meydana gelmiştir Hayattan geçilen bu odalar çoğunlukla bir koridor çevresinde sıralanmıştır Hayatın yanındaki en büyük odaya başoda ismi verilmiştir Başoda içerisinde ocak ve sedirler bulunmakta olup, daha çok konukların ağırlanmasında kullanılmaktadır Başodanın karşısında bulunan bir veya iki oda ise, köşk oda olarak isimlendirilmiş ve manzaraya yönelik olduğundan ötürü de ev halkından genç evlilere ayrılmıştır

Trabzon evlerinde merkez yemek pişirilen mekânlardır Burada yalnızca yemek pişirilmez, yemek yenir, oturulur, dinlenilir ve yıkanılır Evlerin plan şemasında ana bölümü oluşturan bu mekânlar aşhane olarak isimlendirilmiştir Bazı evlerde bu mekânlar son derece gelişmiş olup, evin yarısını kaplayacak büyüklüktedir Evlerin girişi ile aşhaneler birbirleri ile bağlantılıdır Döşemesi sıkıştırılmış topraktan olup, girişten sonra aşhane buradan da merdivenle üst kata çıkılmaktadır

Aşhanede sürekli ateşi yanan bir ocak bulunmakta olup, bu ocağın üzerinde ucunda çengel bulunan bir zincir sarkıtılmıştır Bununla da yemeğin türüne göre kazanlar asılarak pişmesi sağlanmaktadır Aşhanede ocağın çevresinde dolaplar sıralanmış ve bu dolaplara mutfakta kullanılan araç ve gereçler konulmuştur

Ayrıca eliböğründe yerine kullanılan destekler üst üste oturtulmuş kirişler ve çatılarda da fazlaca yontulmadan tomruklar kullanılmıştır Evlerin üzeri kemer çatı, üç omuz çatı ve dört omuz çatı diye isimlendirilen yöreye özgü çatılar ile örtülmüştür

Trabzon yöresinin kırsal kesimindeki köy evleri çoğunlukla belirli bir eğimde ve yamaçlarda yapılmıştır Doğanın yeşilliği ile kaynaşan bu evlerde önünde uzanan ovalara açık, büyük bir sofaya yer verilmiştir Bu sofadan evin diğer odalarına geçilmektedir Üst kattaki odalarda ocak ve yıkanma yerlerine rastlanmaktadır Arazinin eğiminden yararlanılarak da ahırlar alt katta bulunmaktadır Bu tür evlerin duvarları taş ve araları da moloz taşla doldurulmuştur Çatılarda örtü malzemesi olarak genellikle hartama veya kiremit kullanılmıştır Hartamalar 3-5 mm Kalınlığında, 8-10 cm boyunda dilinmiş çıralı ağaçlardır Kiremit örtüler daha çok sahil kesimlerinde, kiremit ocaklarına yakın köylerde kullanılmıştır 1940’lardan sonra hartama yerini önce tenekeye, 1960’tan sonra da oluklu saça terk etmiştir

Trabzon’un sahil kesimindeki evlerde döşemeler sıkıştırılmış topraktır Geri kalan bölümleri ise ahşaptır

Trabzon evleri her zaman kendi özelliklerini korumuş ve her yeni gelişme bir öncekinin devamı şeklinde olmuştur Köy evleri doğanın bir parçası olarak düşünülmüş, şehir evleri ise pencere ölçüleri, cephe yükseklikleri, cumbaları ve çatı alınlıkları ile Trabzon’a özgü bir karakter taşımaktadır

Nemlizade Konağı (Merkez)

Oldukça geniş bir alana yayılan dört katlı, harem ve selamlıktan oluşan kargir bir yapıdır İlk yapıldığı yıllarda 22 odası olduğu söylenmektedir Selamlık bölümü zemin katı ve depoları kapsayarak yapının kuzey bölümünü tümüyle kaplar

Zemin katta XIX yüzyıla tarihlendirilen Kütahya işi çini panolar bulunmaktadır Üst katlarda geniş ocaklı odalar ve ağaç işi bezemeler yaygın olarak kullanılmıştır Güneyde yer alan hareme selamlıktan çok daha fazla özen gösterilmiştir Özellikle üç ve dördüncü katlar çocuklara ayrılmıştır

Nemlizade Konağı 1945–1963 yıllarında tütün deposu, 1963–1973 yıllarında Fatih Eğitim Enstitüsü olmuştur 1975’ten bu yana da Trabzon İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’dir

Yarım Bıyıkoğlu Evi (Merkez)

Trabzon Pazarkapı Mahallesi, Kundupoğlu Sokakta yer alan h1118 (1706) tarihli yarım Bıyıkoğlu Evi geniş bir alanda kurulmuş, “L” plânlı, iki katlı kargir bir evdir

Zemin katta hizmet odaları, birinci katta sofa ve ona açılan üç oda bulunmaktadır Evin tavanları, kapı ve pencerelerinde yöreye özgü çok güzel bir ağaç işçiliği görülmektedir

Kundupoğlu Evi (Merkez)

Trabzon Pazarkapı Mahallesi, Kundupoğlu Sokağında geniş bir alana inşa edilen Kundupoğlu evi iki katlı kargir bir yapıdır XVIII yüzyıla tarihlenen bu evin plân düzeninin günümüze gelebilen bölümlerinden “L” biçiminde olduğu anlaşılmaktadır

Zemin katta taşlık ve bunun çevresinde mutfak, kiler ve kışlık odası yer almaktadır Batıda ocak ile taş raflar sıralanmıştır Birinci katta doğuya yönelik bir sofa ile dört oda yer almakta, bunlardan sağdaki evin titizlikle üzerinde durulmuş en güzel odasıdır Ayrıca burada ocak ve şerbetlikler görülmektedir Tavandaki ağaç işleri ve kalem işleri bu eve son derece görkemli bir görünüm vermiştir

Atatürk Köşkü (Merkez)

batısında, Soğuksu Tepesi’nde yer alan Atatürk Köşkü 1890 yılında Konstantin Kabayanidis isimli bir Rus tarafından yapılmış, 1916–1918 yıllarındaki işgal sırasında Rusların karargâhı olmuştur

Cumhuriyetin ilanından sonra, Atatürk 26–29 Kasım 1930 tarihinde Trabzon’a ikinci kez geldiğinde bu köşkte ağırlanmıştır Atatürk’üm çok beğendiği bu köşk daha sonra Trabzon İl Özel İdaresi tarafından hazineden satın alınmış ve İl Daimi Encümeni’nin 18 Mayıs 1931 tarihli kararı ile Atatürk’e armağan edilmiştir Atatürk 10–11 Haziran 1937’de Trabzon’a üçüncü kez geldiğinde yine bu köşkte kalmış ve vasiyetinin bir bölümünü burada yazmıştır Atatürk’ün ölümünden sonra kız kardeşi Makbule Atadan’a (Boysan) kalan bu köşk Trabzon Belediyesi tarafından 1943 yılında kamulaştırılmıştır Ardından da Trabzon Belediyesi’nce 1964 yılında Atatürk Müzesi olarak ziyarete açılmıştır

Cephe özellikleri ve mekân düzeni, XIX yüzyıl Avrupa mimarisi özelliklerini taşıyan köşk, dört katlı kâgir bir yapıdır Kesme taştan yapılmış olup, yanında çıkıntılı olarak bir bölüm kuleyi andırmaktadır Üzeri kiremitle kaplanmıştır

Murathanoğlu Evi (Merkez)

Trabzon Ortahisar Mahallesi’nde bulunan bu ev XIX yüzyılın sonlarında yapılmıştır Güneye yönelik olan ev üç katlı ve iç sofalı plan tipindedir

Zemin katta mutfak, kiler ve kış odaları, bir ve ikinci katlarda ise ortadaki geniş sofaların çevresinde ikişer yatak odası bulunmaktadır Sofa dışarıya doğru sütun ve payelerin desteği ile dışarıya doğru çıkıntı yapmaktadır

Avni Komut Evi (Merkez)

Trabzon Pazarkapı Mahallesi’nde bulunan bu ev 1893 yılında yaptırılmıştır Cephesi doğuya yöneliktir Üç katlı, iç sofa planlı olan evin sofa çıkmalarını kompozit başlıklı iki taş sütun taşımaktadır Alt katta mutfak ve depolar, bunun üzerindeki katlarda da sofa çevresinde sıralanmış odalara yer verilmiştir

Cemalettin Eyüboğlu Evi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Şahinkaya Beldesi, Konaklar Mahallesi’nde bulunan bu ev XX yüzyılın başlarında yapılmıştır Zemin ve bir kattan meydana gelmiştir

Alt kat kesme taştan, üst kat ise arka ve yan duvarları kesme taş, ön ve arkası bağdadi sıvalıdır Ön cephede taş sütunlar üzerine oturan üçgen alınlıklı cumba dışarıya taşırılmıştır Girişte küçük bir hol, iki yanında mutfak ve bir oda bulunmaktadır Merdivenle çıkılan üst katta bir hol ve bunun çevresinde de üç yatak odası vardır İç mekândaki dolap ve yüklüklerdeki ağaç işleri dikkat çekmektedir

Fuat Eyüboğlu Evi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Şahinkaya Beldesi, Konaklar Mahallesi’nde bulunan bu ev, XIX yüzyıl sonu XX yüzyılın başlarında yapılmıştır Ev zemin ve iki kattan meydana gelmiştir

Zemin katı düzgün kesme taştan, üst katların yanları kesme taş, ön ve arkaları da dolma duvar üzerine bağdadi sıvalıdır Girişteki birinci ve ikinci kat iki sütun üzerine oturtularak dışarıya taşırılmış ve hayat meydana getirilmiştir Bunun iki yanında da odalar sıralanmıştır

Şükrü Akın Konağı (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Şahinkaya Beldesi, Konaklar Mahallesi’nde bulunan bu ev, 1932 yılında Şükrü Akın tarafından yaptırılmıştır

Bahçe içerisinde bodrum, zemin ve çatı katından meydana gelmiştir Bodrum ve zemin kat kesme taştan, diğer kat ise bağdadidir

Behzat Şahinler Evi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Şahinkaya Beldesi, Taşalan Mahallesi’nde bulunan bu ev Cumhuriyetin il yıllarında yapılmıştır Eğimli bir arazide bulunan ev zemin ve bir kattan meydana gelmiştir

Evin zemin ve üst katının arka ve yan duvarları kesme taştan, ön cephesi dolma duvarlı olarak bağdadi tekniktedir Bu evde de iki sütunun taşıdığı, dışarıya taşırılmış bir hayat bulunmaktadır Bunun çevresinde de odalar sıralanmıştır Üzeri kiremit çatı ile örtülüdür

Memiş Ağa Konağı (Sürmene)

uzaklıkta olan bu konağın yapım tarihi bilinmemektedir Yörede araştırmalarda bulunan YMimar Sedat Hakkı Eldem XVIII yüzyıl, DWinfield ise XIX yüzyıl tarihleri üzerinde durmuşlardır Arkasını küçük bir ormana veren, yüksek bir yamaçtaki Memiş Ağa Konağı denize yönelik olup, Trabzon’a gelen birçok araştırmacının ilgisini çekmiştir

Yörede hüküm süren ve etkili olan bir ağa evinin tüm özelliklerine sahiptir İki katlı kargir evin birinci katı muntazam yontma taştan duvarları işlenmiş, dışa çok fazla sarkan saçakların yardımıyla cepheler yağmurdan korunmuştur Zemin katta aşhane bölümü diye isimlendirilen mutfak, kiler ve kemerli ocakları yer almıştır

Konaktaki asıl yaşam birinci katta olup, buraya üzeri kapaklı düz bir merdivenle çıkılmaktadır Kuzeydeki sofanın sağ ve solundaki odalar selamlığa, güneydeki iki oda ise hareme aittir Zengin bir ağaç işi bezemesine sahip olan konağın kapı kanatları, pencere parmaklıkları görülmeye değer güzelliktedir Özellikle sofanın tavanı, oda kapıları, selamlığı, döner tavanı Trabzon yöresindeki en gelişmiş ve ince oyulmuş ağaç işçiliğini göstermektedir Buradaki geometrik ve bitkisel kompozisyonlar karışarak oldukça ilginç bir görüntü vermiştir

Çakırağa Konağı (Of)

1237 (18821) yılında yaptırmıştır Bu konağın 300–400 m Aşağısında ise İsmail Ağa’nın mezarı bulunmaktadır

Konağa batı, güney ve kuzeydeki kapılardan girilir Zemin katı tamamen kesme taş olup, kış odası, kiler ve ambar burada yer almaktadır Ahşap bağdadi kaplamalı ikinci kattaki oda sayısı tam belirlenememiştir Odaların ara bölmeleri ahşap olduğundan içerisinde değişiklikler yapılmış ve orijinalliğinden uzaklaştırılmıştır

Yörede yaşayanlar bu konağın ilk yapılışında 40–50 odası olduğunu ve ağaç işi yönünden de güzel örnekler ortaya koyduğunu söylemektedirler Çakırağa Konağı 1979 yılında Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nce kamulaştırılarak onarılmıştır