Kavrama-Kavrama Mekanizması

Kavrama-Kavrama Mekanizması



Pek çok makinede bazı parçalar dönerken, belli parçalar da hareketsiz kalır Bu, kavrama denen mekanizmayla gerçekleştirilir Kavrama, iki döner mili istendiğinde birleştirir, istendiğinde de birbirinden ayırır En basit kavrama biçimi "kurtağızlı" ya da "çeneli" denen kavrama tipidir; bu sistemde kavrama, millerin ucuna bağlanmış olan ve ancak millerle birlikte dönen iki "bilezik" ya da "manşon" arasında gerçekleştirilir Bu bileziklerin dış kenarlarında, kale burçlarının tepesinde görülen mazgallı siperlere benzeyen küçük çıkıntılar vardır Millerden biri sabit, öbürü ise ileri geri hareket edebilecek biçimde yerleştirilmiştir Hareketli mil, sabit olana doğru hareket ettirildiğinde iki bilezik karşı karşıya gelir, birinin çıkıntıları öbürünün girintilerine geçer ve böylece iki mil birbirine kenetlenmiş olur Bazı durumlarda ise bu millerin ikisi de sabittir, ama bileziklerden biri hareketlidir; hareketli bilezik sabit bileziğe doğru sürülür ve böylece ikisinin burçları kenetlenir


Kaymalı bileziklerin iç tarafında kanallar ya da yivler, milin üzerinde ise "kama" denen çıkıntılar vardır; bileziğin kanalları, milin kamaları üzerine oturur Bu nedenle bilezik milin üzerinde ileri geri kayabilir, ama serbestçe dönmez; bilezik döndüğünde, mil de dönmeye başlar

Çeneli kavrama çok yaygındır; örneğin otomobillerin vites kutularında, çıkış milini giriş miline doğrudan bağlayan ve "prizdirekt" denen mekanizmada çeneli kavramadan yararlanılır Deniz motorlarında da, motorun milini pervane miline bağlamak için çeneli kavrama kullanılır Bu tip kavramada kenetlenme ani olur; bu nedenle, dönmekte olan bir mil hareketsiz olan bir mile çeneli kavrama yoluyla bağlandığında, ikinci mil sarsıntılı bir darbeyle dönmeye başlar

İçten yanmalı motorların çalışma hızı, en az dakikada 1000 devirdir Aracın hızını değiştirebilmek ya da duran aracı sarsıntısız bir biçimde harekete geçirebilmek için motorun çıkış milinin dönme hareketi, önce vites kutusuna aktarılarak istenilen hıza düşürülür, oradan da sürtünmeii kavrama yoluyla tekerlekleri döndüren mile aktarılır Otomobillerdeki bu kavrama düzeneğine debriyaj sistemi denir Kavrama, debriyaj pedalına basılarak ayrılır Pedal serbest bırakıldığında kavrama parçaları (baskı diski ile debriyaj balatası) birbirine yapışır, aralarındaki sürtünme artar, böylece kayma miktarı azalır ve dönme hareketi tekerlekleri döndüren mile aktarılır

Diskli kavrama, sürtünmeii kavramaların en son geliştirilen biçimidir Bu tür kavramada, vites kutusundan geçen milin üzerine takılmış ve yüzeyi sürtünmeyi sağlayacak bir gereçle kaplanmış bir ya da daha çok sayıda plaka vardır Bu plakalar, motor miline bağlı, halka biçimindeki disk çiftlerinin arasına yerleştirilmiştir Bu diskler, güçlü baskı yaylarının yardımıyla plakalara basılı halde tutulur Kavrama ayrılmak istendiğinde, debriyaj pedalına basılır, böylece baskı yayı boşalır ve plaka ile diskler birbirinden ayrılır
Otomatik vitesli otomobillerde kavrama yoktur Kavramanın yerini, motor belli bir hıza ulaştığında birbirine geçen vites dişlileri almıştır (bak DİŞLİ Çark) Otomobil hareket halindeyken, motorun hızı ve gaz pedalı üzerindeki basınç elektronik olarak izlenir Bu izlemenin sonuçları gene elektronik olarak denetlenen bir hidrolik devreye aktarılır; hidrolik devredeki basınçlı yağ da gerekli dişlilerin birleşmesini ya da ayrılmasını sağlar