Türkiye de Dokumacılık

Günümüzde Türkiye’nin hemen her yerinde az çok görülebilen dokumacılık, bazı bölgelerimizde daha belirgin bir durum arz eder Çağdaş Türk el dokumalarında kulanılan hammaddelerin başlıcası yündür Sonra sırasıyla kıl, tiftik, az miktarda kenevir ve ipek gelmektedir Bunlardan yün, kıl, tiftik, keten ve kenevir genellikle elde eğirilerek iplik haline getirilmektedir Bu nedenle, bu liflerle yapılan dokumaların hemen tamamı yüzde yüz el işidir Pamuk ve ipeğin iplik haline getirilmesi ise pek az yerde el ile olmaktadır
,
Dilerseniz şimdi günümüz Türk el dokuma merkezlerini ve buralarda dokunan kumaş türlerini daha yakından görelim

ADANA : Dağ köylerinde eğirilen pamuk iplikleriyle iç çamaşırlığı ve yünden şalvarlıklar dokunmaktadır

AFYON : Merkezde, Kale tarafındaki bazı evlerde oldukça basit tezgâhlarda, kilim motiflerine benzer desenlerle bezenmiş ensiz dokumalar yapılmakta ve bunlar ikişer ikişer yanyana dikilerek “önücek” adıyla, günlük kadın giyiminde önlük olarak kullanılmaktadır Ayrıca Sincanlı ilçesine bağlı Tınaztepe Köyü’nde tezgâhlarda pamuk ve keten karışımı çarşaf ve yatak örtüsü dokunmakta, bunlara sonradan canlı renklerle işleme yapılmaktadır

AMASYA : Bazı dağ köylerinde, yün ve kıldan şalvarlık, aba ve şal dokumalar, pamuk eken bazı köylerde pamuklu dokumalar, Merzifon ilçesinin köylerinde pamuklu peştemallar, Gümüşhacıköy’de çeşitli kenevir dokumalar üretilmektedir

ANKARA : Keskin ve Kalecik ilçelerine bağlı bazı köylerde yün şalvarlık ve pamuklu bez dokunmaktadır Kızılcahamam’ın Güven Bucağı’na bağlı köylerde iki ve dört ayaklı tezgâhlarda , genellikle siyah koyun yününden “pirpit”denilen elbiselik kumaş ve kuşaklar, Çubuk ilçesinin köylerinde yünden şalvarlık kumaş ve çuvallar, Polatlı’nın birkaç köyünde yünden elbiselik kumaş, Haymana kazasında yünden kuşak ve şalvarlık dokuyanlar vardır

ANTALYA : Yün ve pamuktan çeşitli kaba dokumalar yanında, Alanya ilçesinin bazı köylerinde ipekten dokumalar yapılmaktadır

BALIKESİR : Köylerde I Dünya Savaşı’ndan önce geniş ölçüde yaygın olan el dokumacılığı çok az da olsa devam etmektedir

BİLECİK : Bilecik’in bir zamanlar çok ünlü olan “çatma kadife” ve “ipek damasko”ları bugün artık bütünüyle bırakılmıştır Şimdi eskisiyle kıyaslanamayan bir el dokumacılığı, Gölpazarı, Bozhöyük ve Söğüt ilçelerine bağlı köylerde pamuklu ve yünlü dokuma ürünleriyle varlığını sürdürmeye çalışmaktadır

BURDUR : Siyah yünden “menevrek”denen şalvarlıklar, pamuktan siyah-beyaz damalı “yağnıç”isimli önlükler, çamaşırlıklar, çeşitli desenli pamuk bezler dokunmaktadır

BURSA : Türk dokumacılığının merkezi olan Bursa’da Birinci Dünya Savaşı öncesine kadar çok ileri düzeyde bir el dokumacılığı vardı Bursa, özellikle ipekçilik ve ipekli dokumacılığın merkezi idiBugün bazı dağ köylerinde el dokumacılığı yün ve kıl dokumalarla yaşatılmaktadır

ÇANAKKALE : Bayramiç ve Biga ‘ya bağlı köylerde yünden elbiselik abalar, pamuktan çamaşırlık bezler; Eceabat köylerinde pamuktan “makrama” ismi verilen yeldirmeler, şalvarlar tezgâhlarda dokunmaktadır

ÇANKIRI : Yörede el tezgâhlarında üretilen yün ve pamuk dokumalar günümüzde artık yerel ihtiyacı karşılamaktan öte geçmemektedir

DENİZLİ : XIV yüzyılda İbni Batuta’nın “…Orada pamuktan altın işlemeli kumaş imal olunur ki başka örneği yoktur Kaliteli pamuğun kuvvetli eğirilmiş olması nedeniyle dokumaları uzun ömürlüdür Bu kumaş beldenin ismiyle anılır”dediği Denizli’de bugün de dokumacılığın ana hammaddesi pamuktur Fakat dokumacılıkta kullanılan iplikler artık genellikle fabrikalardan sağlanmaktadır Merkez dışında Buldan, Babadağ, Sarayköy, Tavas, Kızılcabölük ve Kale ilçelerinde oldukça gelişmiş bir dokumacılık vardır Dokumaların büyük çoğunluğunu yatak çarşafları ve alacalar oluşturmaktadır Ayrıca birkaç köyde “kılçar” denilen şalvarlıklar da dokunur Yine Tavas ilçesinin Kızılhisar bucağında yünden “menevrek”, “kılçar”, “çakşırlık” gibi çeşitli dokumalar ve siyah kuzu yününden şalvarlıklar üretilmektedir Çal ilçesinin Ortaköy ve Bekirli köylerinde “akbez”, “alacabez”ve şalvarlıklar dokunmaktadır

ELAZIĞ : Palu ilçesinde yünden “dimi” denilen elbiselik kumaşlar ve çeşitli pamuklu dokumalar, Çemişkezek ilçesi köylerinde pamuktan şalvarlık dokumalar yapılmaktadır Pamuklu dokumadan şalvarlıklar bölge köylüleri tarafından çok kullanılmaktadır

ERZURUM : Kaba yünden “poturluk” ve avcı yeleği için yapılan kaba dokumalar dışında elde eğrilmiş yünden “ihram” isimli bir çeşit el dokuması yapılmaktadır Esasen çarşaf şeklinde örtünülerek dış giyimde kullanılan ihram, yatak üzerine örtü ve pencerelerde perde olarak ta kullanılmaktadır

ESKİŞEHİR : Mihalıççık ilçesi köylerinde yünden şalvarlık dokumalar yapılmakta ve bunlar sürtme yöntemiyle “şayak” haline getirilmektedir

GAZİANTEP : Çözgüsü ipek, atkısı iki pamuk ve bir ipekten, enine yollu kalın bir dokuma olan “ kutnu ”suyla ünlü Gaziantep, ayrıca yarı otomatik tezgâhlarda dokunan

floş ve pamuktan mamûl “muharre” adlı yöresel başka bir dokumasıyla da tanınmıştır


GİRESUN : Şebinkarahisar ilçesi köylerinde yünden elbiselik kumaşlar, pamuktan iç çamaşırlık bezler ve peştemallar dokunmaktadır


GÜMÜŞHANE : Kendi gereksinmeleri için yün ve pamuk dokumalar yapan köyler vardır

ISPARTA : Dört katlı tezgâhlarda “dimi” denilen yünden elbiselikler ile dağ köylerinde

“menevrek” denilen, sık dokumalar üretilmektedir Ayrıca Senirkent ile Büyükkabaca, İleyüb, Yassıviran, Garip köylerinde pamuklu dokumacılık yapılmaktadır

İÇEL : Anamur ve Mut ilçesi köylerinde pamuk dokumacılığı vardır Japon alacalarını takliden alacabezler, akbezler ile yünden elbiselik dokumalar, Çortak ve Bozyazı köylerinde, kendi yetiştirdikleri kozadan çektikleri ipekle yine kendi gereksinmeleri için dokumalar yapılmaktadır

İSTANBUL : Şile ilçesi köylerinde “Şile bezi” olarak tanınan keten ve pamuk dokumacılığı yaygındır Çatalca ilçesi köylerinde yünden “şayak”, pamuklu bezler ile Silivri ilçesi köylerinde elbiselik şayak, sofra, yatak ve minder örtüleri dokunmaktadır

İZMİR : Özellikle Bergama’nın dağ köylerinde el dokumacılığı yaygındır Kozak’ın Yukarıbey, Karaveliler, Kıranlı, Çamavlu, Tekne, Yukarıcuma,Terzihaliller, Hacıhamzalar, Aşağıcuma köylerinde “dimi” denilen sağlam kumaşlar ile gömleklik bezler dokunmaktadır Dört ayaklı tezgâhlarda dokunan dimiler çok sağlam kumaşlar olup “çalıkoparan” ismiyle anılmaktadır

KASTAMONU : Devrekani çevresindeki bazı köylerde, “mendil” denilen, kırmızı ve mavi renklerde pamuk ipliği ile dokunan ekose kumaşların iki parçası yanyana getirilip dikilerek kadınlar tarafından günlük giyimde önlük olarak kulanılaktadır Küre ilçesi köylerinde “Kastamonu Bezi” adı altında yapılan çeşitli panuklu dokumalar, Bafra, Bartın, Boyabat, Ayancık, Çankırı yörelerine gönderilmektedir Ayrıca Küre ilçesine bağlı Ağlı bucağında genellikle çözgüsü keten, atkısı elde bükülmüş kalın pamuk ipliği olan düz dokumalar tüccarlar aracılığıyla İstanbul’a kadar gitmekte ve ayakkabı astarı olarak kullanılmaktadır Tosya ilçesinde yaklaşık 1500 aile dokumacılıkla uğraşmakta olup otomatik tezgâhlarda telâ, evlerdeki el tezgâhlarında kese, kuşak, tiftikten elbiselik kumaş dokunmaktadır

KIRKLARELİ : Bazı köylerde yünden şayak ile pamuktan çeşitli dokumalar yapılamaktaysa da el dokumacılığı bu yöremizde artık yok olmak üzeredir

KIRŞEHİR : Köylerde halk, kendi gereksinmeleri için yün ve pamuk dokumalar üretmektedir

KOCAELİ : Özellikle Kandıra ilçesi çevresinde çeşitli kalitede keten bezler dokunmaktadır

KONYA : Karaman köylerinde yün ve tiftik dokumalar, Sille ve Lâdik köylerinde yünden şalvarlık dokumalar yapılmaktadır Dereköy, Hocacihan, Ulumuhsine, Değirmenköy ve Sızma’da eskisi kadar olmasa bile “bürümcük” dokumalar, Kirlikiret köyünde ise kenevir dokumalar üretilmektedir

MALATYA : Fabrika ürünü ve elde eğrilmiş pamuktan “car”, hamam peştemalı, peşkir ile beyaz bezler, köylerde yünden şalvarlık, kilim, çuval, heybe gibi dokumalar yapılmaktadır Eskiden çok ünlü olan Arapkir dokumaları, sahiplerinin gereksinmeleri için çalışan birkaç tezgâh dışında artık üretilmemektedir Akçadağ’da dokumacılık kadınlar tarafından yapılmaktadır Yeşilyurt ilçesinde halâ aktif tezgâhlar vardır

MARDİN : Midyat ilçesi ve köylerinde bölge gereksinmesini karşılayacak derecede dokumacılık vardır Ayrıca bölgedeki keçilerden elde edilen doğal renkli tiftikler ile Siirt battaniyeleri ve abalar dokunmaktadır

SAMSUN : Köprü, Boyabat, Çarşamba ve Bafra ilçelerine bağlı köylerde keten dokumacılığı yapılmaktadır Kalınca dokunmuş keten bezler köylüler tarafından dış elbiselik ve örtü bezleri olarak kullanılmakta olup çok dayanıklıdır Ayrıca, dağ köylerinde yün dokumalar, Havza ilçesi köylerinde pamuktan gömleklik, yünden “kazaki” denilen şalvarlık dokumalar yapılır

SİİRT : Merkezde ve civar köylerde beyaz ve renkli tiftikten battaniyeler ve uzun tüylü abalar dokunmaktadırSiirt battaniyesi bugün ihraç edilen değerli bir dokumadır

SİNOP : “Düzen” denilen tezgâhlarda pamuk, yün ve kıl dokumalar yapılmaktadırKarasu bucağı köylerinde, ketenden, desenli yatak çarşafları, peşkirler üretilmektedir Erfelek çevresinde keten veya keten-pamuk karışımı dokumalar halkın kendi ihtiyacını karşılamaya yöneliktir İnesökü köyünde hemen her evde bulunan basit ağaç tezgâhlarda kadınlar, kendi ihtiyaçları için keten ve keten-pamuk karışımı önlük, çarşaf, peşkir ve çeşitli örtüler dokumakta ve dokuma sırasında kilim motiflerine benzer motifler işlemektedirler Hacıselli köyünde, “uçkur” denilen, iki ucuna dokuma sırasında canlı renklerle kilim motifleri işlenmiş dokumalara rastlanmaktadır

SİVAS : Eskiden şalları ile ünlü olan Gürün’ün bugün yalnızca adı kalmıştır Kendi gereksinmeleri için pamuklu dokumalar yapan birkaç tezgâh dışında az da olsa yer yaygısı dokuyan bazı köyler vardır

ŞIRNAK : Şırnak halkının evlerde tezgâhlarda dokuduğu ve kendi giysilerini diktiği “şal-şapik” kumaşı, bugün dünyanın en kaliteli kumaşlarından biri olmaya aday Çünkü şal-şapik, tamamen doğal tiftikten üretilen yünle dokunmakta ve sadece kök boya ile renklendirilmektedir Bu kumaşın değişik renk ve desenleri yörede farklı anlamlara gelmektedir Düğünlerde bu kumaşla yapılan kıyafeti giymenin mahrumiyet sayıldığı bölgede, şal-şapiğin bugün başlıca sekiz motifi bulunmaktadır Tiftik, Şırnaklı kadınlar tarafından eğrilirken, ipliğin kumaş halini alması yaklaşık bir ay sürmektedir Dokuma tezgâhında oluşan doğal izler ise kumaşa ayrı bir özellik kazandırmaktadır

TOKAT : Reşadiye ilçesinde şal, merkezde kadın ve erkek iç çamaşırlıkları dokunurken Zile ilçesi köylerinde yün, kıl, kenevir dokumalar üretilmektedir Niksar ilçesi köylerinde de dokumacılık görülmektedir

TRABZON : Geçmişte ipek dokumaları ile ünlü olan Trabzon’da bugün yalnızca pamuklu dokumalar ve pek az olarak ta keten dokuma yapılmaktadır Ayrıca dağlarda şal dokuyan bazı köyler vardır

VAN : Tiftikten, Eruh ve Şırnak şallarına benzer şal-şapikler ile yünden bazı dokumalar yapılmaktadır Gevaş ilçesinin Reşadiye ve Nüküs bucaklarında yünden, desenli güzel kumaşlar dokunur

ZONGULDAK : Devrek ilçesi köylerinde yaygın bir keten dokumacılığı vardır Yünden yapılan ve “kılçan” denilen dokumalar da elbiselik olarak kullanılmaktadır