Keten-Lifli Tarım Bitkisi- Liflik Keten-Tohumluk Keten

Keten-Lifli Tarım Bitkisi- Liflik Keten-Tohumluk Keten

Keten gövdesinden lif, tohumlarından ise yağ çıkarılan çok önemli bir tarım bitkisidir Asya'nın batı kesimlerinde kendiliğinden yani yabani olarak yetişen bu bitkinin, lifleri için çok eskiçağlardan beri yetiştirildiği bilinmektedir Örneğin, İsviçre'deki tarihöncesi göl evlerinde bulunan ketenden yapılmış dokuma parçalan bize bu bitkinin o dönemlerde yetiştirildiğini ve kullanıldığını gösterir Gene Eski Mısırlılar'ın ölülerini mumyalamada keten dokumalardan yararlandığı anlaşılmıştır {bak Mumya) Keten dokumalar Akdeniz ülkelerine ve Avrupa'ya da Mısır'dan yayılmıştır

Biryıllık otsu bir bitki olan keten {Linum usitatissimum) 30 ile 100 cm arasında boy atar Bitkinin ince uzun gövdesi almaşık olarak dizilen, mızrak biçimli ve sapsız yapraklarla donanmıştır Gövdenin tepesine doğ


ru çatallanan dalların ucunda bazen beyaz, ama çoğunlukla parlak mavi renkli, beş taç yapraklı küçük çiçekler açar Kapsül tipindeki yuvarlak meyvelerinin içinde ortalama 10 tane düzgün yüzeyli, kahverengi oval tohum bulunur

Ketenin liflik ve tohumluk olmak üzere iki tipi vardır Lif elde etmek amacıyla yetiştirilen çeşitlerin uzun boylu ve fazla dallanmayan özellikte olması istenir Bu yüzden de ürünün yanlara doğru dallanmasını önlemek üzere tohumlar çok sık olarak ekilir Buna karşılık tohumluk üretiminde, çok dallanan, dolayısıyla daha çok tohum veren çeşitler seçilir ve dallarının rahatça gelişebilmesi için tohumlar daha seyrek olarak ekilir Liflik ketenler en iyi serin ve nemli, tohumluklar ise daha kurak iklimlerde yetişir

Tohumluk keten üretiminde ürün, tohumlar tümüyle olgunlaştığında biçilerek hasat edilir Keten tohumlarında yüzde 3040 oranında yağ bulunur; ama bu oran genellikle tohumun tipi, yetişme yeri, toprak, yağış ve sıcaklık gibi çeşitli etkenlere bağlı olarak değişir Tohumlardan, kavrulup ezildikten sonra sıkılarak ya da sıcak benzin gibi bir çözücüyle işlenerek havada çok çabuk kuruyan koyu renkli bir yağ elde edilir "Beziryağı" adı verilen bu yağ en çok cila, yağlıboya, baskı mürekkebi, muşamba ve yapay deri üretiminde kullanılır Tohumlardan yağ çıkarıldıktan sonra geriye kalan küspe yani katı artık da ziyan edilmeyip hayvan yemi olarak değerlendirilir Protein ve mineralce zengin olduğundan en çok sığır ve koyun gibi süt veren hayvanlara yedirilir En başta gelen keten tohumu üreticileri ABD, SSCB, Arjantin, Kanada ve Hindistan'dır Türkiye'de ise yılda ortalama 4000 ton dolayında tohum üretilmektedir

Liflik keten, tohumluklar gibi biçilerek değil elle ya da özel makinelerle sökülerek hasat edilir Bunun amacı olabildiğince uzun boylu lif elde etmektir Sökülen bitkilerin gövdeleri tohumlar alındıktan sonra ıslatılarak yumuşatılır; böylece gövdedeki liflerin gevşeyip birbirinden kolayca ayrılabilmesi sağlanır Bunun için en çok uygulanan iki yöntemden biri demetler haline getirilen gövdeleri, üzerine ağırlık koyarak 1020 gün kadar su içinde bırakmak; öbürü ise yağmur ya da çiy yardımıyla ıslanabilmesi için birkaç hafta boyunca yere sererek açık havada bekletmektir

Günümüzde bu işlem kimyasal yöntemlerle de yapılabilmesine karşın pahalı olduğundan pek yeğlenmemektedir
Yeterince yumuşayan gövdeler kurutulup merdaneler arasından geçirilerek ezilir Daha sonra liflerin, istenmeyen öbür bölümlerden ayrılabilmesi için ezilmiş gövdeler tokmaklar
la ya da makinelerle dövülür Elde edilen lif demetlerindeki boyutları ve niteliği farklı lif tellerini birbirinden ayırabilmek için lifler çelik taraklı makinelerde taranır Böylece, ayrılan ince ve esnek lifler dokumacılıkta, kaba ve sert lifler ise sicim ve halat yapımında kullanılır

Dünyada liflik keten en çok SSCB'de üretilir Tek başına, öbür ülkelerin hepsinin toplam üretimine eşit miktarda üretim yapan bu ülkeyi Polonya, Fransa, Belçika ve Hollanda izler Türkiye'de ise üretimin nerdeyse tümü Marmara Bölgesi'nden sağlanır