Pazırık Kurganı

Pazırık Kurganı



Altaylarda Büyük Hun Devleti’nin kültürünü temsil eden başlıca kurganlar Katanda, Noyun Ula, Pazırık, Şibe ve Esik kurganlarıdır Bu kurganlar, Altay bölgesinin en eski tigin (prens) mezarlarıdır, Pazırık kurganları birçok dini, mitolojik, arkeolojik ve sanat tarihiyle ilgili kanıtlardan ötürü Hun Türkleri dönemine aittir

Pazırık Kurganlarından Keçe Kılıf

Pazırık kurganları, deniz düzeyinden 1600 m yükseklikteki Büyük Ulagan vadisinde yer alan Çulışman ırmağı ile Başkaus ırmağı arasında bulunmuştur İlk kazılarla 1 kurgan ortaya çıkarılmıştır Mezarın içinde iklimin soğukluğundan ötürü donma olduğu için, eşyaların çoğu çürümeden günümüze değin gelebilmiştir Kurganın tomruk duvarlar ve çift katmanlı bir çatıdan oluşan odasında ağaç oyma tabutta ceset bulunur Duvarlara keçe dokumalar asılmış, ölünün kişisel eşyaları, çeşitli araçlar, yiyecek ve içecekler de bu odaya yerleştirilmiştir Mezar odasının dışında kurban edilmiş olan atlar, koşum takımlarıyla birlikte mezara konulmuştur Burada mezarın hazırlanmasında kullanılan araçlar da ele geçirilmiştir Mezarda bunların dışında ahşap bir araba da vardır Ele geçirilen yapıtlardan, atların başına konulan geyik başı biçimindeki maskeler ilgi çekicidir Öteki Pazırık kurganları da benzer yapıda olup içlerinden pek çok sanat ve arkeoloji eşyası çıkarılmıştır 2 kurgandaki mumyalanmış kadın ve erkek cesetlerinden erkek olanın gövdesine döğmeler yapılmıştır; erkek 50-60, kadın ise 40 yaşlarındadır Kadının giysileri arasında bulunan bir sincap kürkü, koç kafası figürlü altın levhacıklarla süslüdürKemerinden kopmuş gümüş tabakalarda da koç figürü bulunmaktadır Ayrıca ölüye armağan edilen keselerin üzerindeki altın yaldızlı bakır levhacıklar bulunmaktadır



İkinci Pazırık Kurganındaki Cesedin Üzerindeki Döğmeler

Pazırık kurganlarında bulunan iskeletlerin büyük çoğunluğu beyaz ırktandır Mumyalanmış olmalarından ötürü ırkları kolayca saptanan cesetler, Türkler’in beyaz ırktan olmalarının kanıtlarından biridir Pazırık’ta bulunan cesetlerin gövdeleri döğmelerle süslenmiştir Ayrıca mumyalanan ölülerin derisi T biçiminde açılmış, ardından dikilmiştir Bu işlemle kasların gövdeden çıkarılmış olması muhtemeldirPazırık mezarlarında bulunan madenden yapılma silahların çoğu nemden ötürü paslanıp çürüyerek günümüze değin gelememiştir





Pazırık KurganlarındanAĞAÇ İŞÇİLİĞİ

Pazırık kurganlarında iki tür ağaç işçiliği yöntemi kullanılmıştır: oymacılık ve dülger-marangoz işleri Ağaç oymacılığı, Hun çağına ait kültür merkezlerinin ortak özelliklerindendir At koşumlarının süsleri, küçük masalar, kaplar, havan elleri ve başka birçok eşya ağaç oymacılığı tekniği ile yapılmıştır Dülger-marangoz işlerine ise özellikle İkinci Pazırık Kurganı’nın duvarlarındaki biçilmiş tahta ve tomruklarda görülür



Pazırık Kurganlarından GİYSİLER ve SÜS EŞYALARI



Keçe Şabrak

Pazırık kurganları buzlar altında kaldığı için, içlerindeki gömlekler ve öteki giysiler çürümeden günümüze değin gelmişlerdir İkinci Pazırık Kurganı’nda bulunan önü kapalı bir gömlek, Noyun-Ula’daki bir gömleğe çok benzemektedir Katanda Kurganı’nda da bu tür bir gömlek vardır Pazırık gömleğinin üzerinde altın süsler de bulunmaktadır Üçüncü Kurgan’da, giysilerin fiyonk biçiminde düğümlenmiş kuşakları da vardır Türkler’in ileriki çağlarda kaftan olarak adlandırdıkları uzun giysiler, Pazırık kurganlarında da bulunmaktadır Pazırık kurganlarından ele geçirilen keçe çoraplar, çizmeler, taraklar, gözgüler (aynalar), çalgılar o çağın Türk yaşam biçimi üzerine bize bir fikir vermektedir Keçe çorap ve çizme, göçebe Türkler’e özgü bir kültür unsurudurPazırık -ve Noyun Ula- süs eşyaları ile günümüz Türkmen ve Kazak süs eşyaları arasında dikkati çekecek ölçüde benzerlikler vardır

AT KÜLTÜRÜ



Pazırık Kurganlarından Çıkarılmış At Başına Takmak İçin Süs

Pazırık Kurganları’nda çok sayıda donmuş at cesedi bulunmuştur Pazırık mezarlarında iki tip ata rastlanır: Bozkır (Mogol) Atı ve yüksek boylu Türkmen Atları İkinci tip Türk atları hakkında Çinliler, Kan Terleyen deyimini kullanırlar Pazırık’ta atlarla birlikte bir çok da eyer ele geçmiştir Eyerlerin çevresi genellikle sarkan kordonlarla ya da püsküllerle süslenmiştir Eyerlerin yüzleri ise yün aplike ile grifonlar ve efsanevî hayvan resimleriyle doldurulmuştur Ayrıca eyerlerin arkaları ile önlerinde eyer kaşı denilen ağaç kısımlar da bulunmaktadır Pazırık kantarmaları (gemleri) ortadan mafsallı olup iki kenarında iki dizgin halkası ile süslenmiş durumdadır Bu halkalar çok kez, üzerlerine asılan hayvan figürleri ile abartmalı bir biçimde süslenmiştir Pazırık kantarmaları (gemleri) tip bakımından, Altaylar’daki Katanda ve Aragol kurganlarındaki kantarmalara çok yakındırlar Milattan önceki yüzyıllarda Orta Asya ile Sibirya’da bu tür kantarmalar (gemler) çok yaygındı Birinci Pazırık kurganında bir Hun kırbacı da bulunmuştur Bir değneğin ucuna deri bir sırımın sarılmasıyla yapılmış olan bu kırbaç, ileriki zamanlardaki Orta Asya kırbaçlarına benzer Pazırık’ta kurban edilen atların kulakları kesilmiştir Kurban edilen on atın nişanlarının ayrı olması, atların on boy tarafından armağan edilmiş olduğunu göstermektedir Ayrıca atların kuyrukları ile yelelerinin kesilmesi, Türkler’de çok görülen bir yas belirtisidir Kurban edilen atların aygır olması da bir Türk geleneğidir Abdülkadir İnan, bütün bu işlemlerin Türk gelenekleriyle açıklanabileceğini göstermiştir

PAZIRIK HALISI

Türk halı sanatının ve dünya halılarının en eski örneği 5 Pazırık kurganından çıkarılmıştır Halının bir Türk buluşu olduğunu ortaya koyan dünyanın bu bilinen en eski halısı Hun Türkleri’ne ya da Proto Türkler’e aittir Büyük olasılıkla MÖ 3-2 yüzyıllardan kalmış bir şaheser olan bu halı 1,89 x 2 m boyutunda olup Gördes-Türk düğümüyle dokunmuştur Bu halının günümüze değin ulaşabilmesi, mezarın buz altında kalmasıyla mümkün olmuştur Halının 10 sm2’sinde 3600 düğüm vardır





Pazırık Halısından İki Ayrıntı

Halı ikisi geniş, üçü dar olmak üzere beş bordür ile çevrelenmiştir Halının en iç ve en dıştaki dar bordürlerinde arslan-grifon figürleri, içteki birinci geniş bordürde sığınlar, dıştaki geniş bordürde ise 28 tane atlı figürü bulunur; sığınlar, 24 tane olup atlıların ters yönünde sıralanmıştır At kuyrukları nın düğümlenmiş olması göze çarpmaktadır ki bu, bir Türk geleneğidir Atlıların giyimleri de Bozkır Kültürü’ne uygundur İki bordür arasında, motiflerden oluşan başka bir bordür vardır Ortadaki dar bordür, dört yapraklı çiçek motifleri ile süslenmiştir Halının al renkli orta zemini, eşit ölçülerde 4 x 6 biçiminde 24 kareye bölünmüş olup bu karelerin sayısı akla 24 Oğuz boyunu getirmektedir Bilindiği üzere Oğuz Kağan Destanı’na göre, Oğuz Kağan’ın 6 oğlunun her birinin 4′er oğlundan toplam 24 torunu olmuş, bu 24 torun da atası oldukları 24 Oğuz boyuna kendi adlarını vermişlerdir Halının zemininin 24 kareye bölünmüş olması hem Asya Hunları’nın 24′lü devlet örgütünü, hem de Oğuzların 24 boyunu hatırlatmaktadır Kök boya ile renklendirilmiş halıda motifler al, sarı ve gök renktedir Pazırık halısının bulunduğu bölgeye özgü sığın motifleri, Türk ikonografisine uygun atlı tasvirleri ve dokuma tekniği nedenleriyle bir Türk halısı olduğu açıktır Pazırık halısı bugün Petrograd Ermitaj Müzesi’nde bir cam çerçeve içinde sergilenmektedirBu ünlü, 5 Pazırık kurganından çıkarılmış halının dışında 4 kurgandan da küçük halı parçaları çıkarılmıştır Pazırık kurganlarından çıkarılmış, keçeden yapılma ve üzerleri işlemeli eyer örtüleri de Türk sanat tarihi açısından önemli eserlerdir Bu eserler üzerinde, Türk hayvan üslubunun en önemli temalarından olan hayvan mücadelesi sahneleri ve çeşitli hayvan figürleri yer almaktadır



Beşinci Pazırık Kurganı’ndan Çıkarılan Halının Kompozisyon Şeması



MASKELER
Pazırık kurganlarından çıkarılan at ve geyik maskeleri, bu mezarların en karakteristik yapıtlarındandır Büyük olasılıkla din inançlarına bağlı olarak yapılmış olan bu maskelerin yüz bölümleri genellikle süslenmiştir Maskelerde geyik boynuzlarına da rastlanmaktadır Pazırık kurganlarında bir kaplan maskesi de bulunmuştur

KAYNAK : Prof Nejat Diyarbekirli
“Ortaasya’dan Anadolu’ya Türk sanatı ve kültürü”