Osmanlı Protokolünün Dereceleri

Osmanlı rütbe ve lakaplarının bir çoğu bir süre Cumhuriyet devrinde kullanılmış olsalarda bu gün unutulmuştur

Osmanlı protokolü tekamül ederek 2Abdülhamid zamanında kesin ve son şeklini almıştırBilinmeyen ve bir çok yerde karşımıza çıkan bu rütbeleri kısaca açıklamak istedik

1-HAKAN-HALİFE;Devlet başkanı ve İslam aleminin lideridirKendisine eşit 2 Bir şahıs yokturAvrupa protokolünde İmparator’un karşılığıdır

VALİDE SULTAN;Osmanlı devlet protokolünde hükümdardan sonra annesi olan Valide sultan gelirSultan tahtta iken annesi ölmüşse bu makam boş kalırİstisnası 2Abdülhamid’dirZira 2Abdülhamid annesi daha önce öldüğü için üvey annesini bu makama getirmişti

2-VELİAHD-İ SALTANAT;İmparatorluk veliahdiOsmanlı protokolünde 3 KişidirValide sultan yoksa 2 Sırada yer alırŞehzadelerin en büyüğü sayılırDiğer şehzadelerle büyük olması dışında her şeyi aynıdır

ŞEHZADELER;Baba tarafından Osmanoğlu olan imparatorluk adaylarıdırAvrupa protokolünde büyük duka-arşiduka karşılığıdırAralarında yaşa göre dizilirlerEskiden han ,sultan diye anılırken son dönemde efendi unvanıyla anıldılar

SULTANLAR;Baba tarafından Osmanoğlu olan imparatorluk prensesleridir(Grandüşeş-arşidüşes) Şehzadelere eşittirlerAncak protokol esnasında şehzadelerden sonra sonra yaşlarına göre sıralanırlardıİstanbul’un Fethine kadar ‘’ Hatun’’,ondan sonra ’’ Sultan’’ diye anıldılar

KADINEFENDİ;Padişahın ilk 4 zevcesi-4 KraliçeEvlenme tarihlerine göre sıralanırlardıPadişah kendilerini boşarsa yada ölürse sıradan kadınlar haline dönüşürlerdiNadiren padişahtan sonra başkaları ile evlenmişlerdirHiç bir kadın efendi yani padişah eşi imparatoriçe sayılmazTek imparatoriçe Valide SultandırPadişah olan oğlu ölse dahi bu durum ölene kadar devam eder

SULTANZADE;Sultan denen Osmanlı prenseslerinin erkek çocuklarıdırHiç bir şekilde tahta çıkma hakları yokturZira babaları Osmanoğlu değildirOnlar babalarının soyunu taşımaktadırlarSultanzade lerin eşleri,çocukları ve akrabaları sıradan vatandaştırSadece kendileri kadınefendilerden sonra yaşlarına göre prtokole girerler ve itibar görürler

HANIMSULTAN;Sultanzadelerin kız olanlarıdırSultanzadelerden sonra yaşlarına göre sıralanırlar Ünvanlarındaki hanım babalarının sıradan bir vatandaş olduğunu,2kelimede sultansa annesinin hanedanla akrabalığı olduğunu gösterir

İKBAL;Padişahın 4 kadınefendiden sonra gelen zevcesidirBunlarda prenses statüsündedirler Padişahla evlenme tarihine göre sıralanırlarBoşanma hali dışında her halükarda hükümdar ölse dahi haklarını korurlar

VELİAHD VE ŞEHZADE ZEVCELERİ;İkballerden sonra yaş durumuna göre sıralanan şehzade eşi prenseslerdir

GÖZDE-PEYK:Padişahın 4 kadın 4 ikbalden sonra gelen 4 zevcesine ‘’gözde ‘’sonraki 4 zevcesine de ‘’peyk’’ denirdiÇok az padişahın 8 den sonrası zevcesi olmuşturYani gözde ve peyk sayısı çok nadirdir

DAMAD;İmparatorluk prensesi olan Sultan’ın eşidirTam olarak ‘’Damad-ı Şehryari’’dirDamad görevi ne ise o ünvanı kullanırŞehzade zevcelerinden önce yer alırlarHiç bir hanedan mensubu padişahın onayı olmadan evlenemezBöyle bir onay olmadan evlilik olursa ki vardır’’Damad’’ ünvanı verilmezHiç bir şehzade dul bir kadınla evlenemez

Buraya kadar işaret edilenler Hanedana ait protokoldürDevlet Protokolü bundan sonra Sadrazam’la başlar Hanedan protokolü devlet protokolüne genelde katılmazlar ve çok ender ortalarda görülürler

Osmanlı hanedanı çok tutucudurHiç bir ayrıcalık beklemezBir şehzade teğmen olabilir,sancak beyi olabilirBu durumda görevi neyi gerektiriyorsa onu yapmakla sorumludurYüzbaşısından azar işitebilir,nöbet tutar,talim yaparBu hanedana hakaret olarak görülmez

3-SADARET VE MEŞİHAT;Devletin en yüksek rütbeleridirSadaret mülki-idari,Meşihat ise ilmi rütbelerdir

Sadaret rütbesi Sadrazam’a ,Meşihat payesi Şeyhülislam’a mahsusturSadrazam ve Şeyhülislam bu görevden düşünce vezir ve Rumeli Kazaskeri rütbesine düşselerde yinede bazı ayrıcalıklar taşırlar

Sadaret payesini Sadrazam olmasalarda 6 tane Mısır Valisi başta Kavalalı Mehmed Ali Paşa olmak üzere taşımışlardır

KRALLIK VE PRENSLİK;Devlet bazı aileleri prens derecesine yükseltmiştirÖrneğin Kavalalı ailesi

Kırım Hanlık ailesi,Dulkadiroğulları,İsfendiyaroğulları ve belki biraz Ramazanoğulları prens protokolünde değerlendirilmişlerdir

Macar Erdel beyleri de prens statüsünde değerlendirilmişlerdir

4-VEZARET,MÜŞİRİYET,KAZASKERLİK;Sadaret ve Meşihat makamlarını olağanüstü ve istisna rütbe olarak kabul eden Osmanlı Devletinde en yüksek gerçek rütbeler bunlardırBu günkü Mareşal rütbesine muadil rütbelerdirSadrazam ,vezir ve müşirlere Paşa denmiştir

5-BALA VE BİRİNCİ FERİK;Bu rütbeler devletin son zamanında ihdas edildiKlasik devirdeki karşılığı Beylerbeyidir denebilir

Bala vezirden bir basamak aşağı olan mülkiye rütbesidirÜnvanı bey yada efendi dir

1Ferik bu günkü orgeneral’dirÜnvanı paşa dır

Müşirler apolet taşır ,vezirlerse normalde sivil giyinirlerdi

6-FERİK,ULA,RUMELİ VE İSTANBUL RÜTBELERİ;Rical denen devlet büyüklerinin en alt basamağı bunlardırHazretleri diye hitap edilen son basamak bunlardırBundan aşağısına erkan denir

Not:1908-1922 arasında bu rütbelerden bir alt kademede görev alıp bir üst kademenin vazifesini ifa edenlere de istisna olarak Hazretleri diye hitap edildiği görülmüştürMKemal Paşa bunlardan birisidir

Ferik bu günkü korgeneraldirUla bu mertebenin mülkiye deki karşılığıdırİstanbul payeleride bu derecedeki ilmiye rütbeleridir

Ferik ve benzeri askeri rütbe isimleri ve paşa ünvanı 1934’e kadar kullanıldı

7-MİRLİVA,ULA SANİSİ,MİHRİMAN,HAREMEYN;Devlet erkanının son kademeleridirSancak Beyi rütbesi son zamanda mirliva(askeri),ula sanisi(mülki) mirmiran(mülki) ve (ilmi) olarak bölündü 8-MİRALAY,MÜTEMAYİZ,HAMSE;Bu günkü albay’a eşit askeri,mülki ve ilmi rütbelerdirKlasik dönemde alaybeyi denmiştir 9-KAYMAKAM,SANİYE,MİR-İ ÜMERA,MAHREC,ISTABL-I AMİRE RÜTBELERİ;Bu günkü yarbay’a eşit rütbelerdir 10-BİNBAŞI,SALİSE,KAPICIBAŞI,KİBAR-I MÜDERRİSİN,ALAY EMİNİ; Bu günkü binbaşı’ya eşit rütbelerdir

11-KOLAĞASI,RABİA,MÜDERRİS; Bu günkü kıdemli yüzbaşı’ya eşit rütbelerdir

12-YÜZBAŞI,HAMİSE,HACEGAN; Bu günkü Yüzbaşı ’ya eşit rütbelerdir

13-MÜLAZIM;Zabit sınıfının ilk basamağıdırTeğmen demektir

14-BAŞÇAVUŞ

Araştırma:Tarkan Suçıkar