Osmanlı Tıbbı

İslam tıbbının bir parçası olan ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde geliştirilen tıp biçimi

Osmanlı tıp tarihi üç dönemde incelenmektedir

- Klasik Dönem (1450-1730): İslam tıp teorisine dayalı çalışmaların yapıldığı, külliyelerin parçası olan büyük darüşşifaların açıldığı bir dönemdir Osmanlılar ilk hastaneyi 1399'da Sultan Orhan zamanında Bursa'da yapmışlardır (Yıldırım Darüssifası) İlk başhekimi Tabib Hüsnü'nün olduğu hastahanenin bir baştabibi, yardımcısı, tabibi, cerrahı ve göz hekimi ve çeşiti personeli vardı Dönemin önemli hekim ve cerrahlarından biri Şerafeddin Sabuncuoğlu (1386?-1470) eğitimini 1308’de insa edilmis olan Amasya Darüssifası’nda tamamlamıs aynı yerde hekimlik yapmış ve eserlerini de burada yazmıştır Eserlerinde tedavi metodlarını en ince ayrıntısına kadar vermis olan Sabuncuoğlu'nun Kitâbü’l-Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye (1465) adlı eseri Osmanlılarda kaleme alınmıs tek resimli cerrahi eseridir

Fâtih Sultan Mehmed devri, tibbî faaliyet ve gelismeler bakimindan önemli bir devirdir Fâtih, saglik islerini organize eden ve o günün sartlarina göre çok ileri bir zihniyetin anlayisi oldugu anlasilan Hekimbasilik (Reisu'l-Etibba) müessesesini kurarak, basina Kutbeddin Ahmed'i getirmisti Sultan Fâtih’in oğlu II Bâyezid ise Edirne’de Kirişhâne Mahallesi’nde bir cüzamhane ile akıl hastanesi yaptırmıştır Evliya Çelebi, Seyahatname adlı eserinde Fâtih, Süleymâniye, Sultânahmed hastahanelerini anlatır

Osmanlı'nın klasik döneminde tıp adamlarına büyük önem verilmekte, yerli tıp adamlarının yanı sıra farklı bölgelerden gelen tabibler de Osmanlı'da ilgi görmekteydi Bu dönemin tabipleri ameliyatlar yapabilmekteydi Örneğin nebatî (bitkisel tıp) tıpla meşgul olan Altunîzâde'nin (öl XV yüzyil sonlari) idrar darligi çekenlere başarılı sonda ameliyatları yaptığını Şakaik-i Numaniye'den ögrenmekteyiz

- Batıyı Tanıma (1730-1825) : Eğitimde yenileşme hareketlerinin görüldüğü ve Batı'daki gelişmelerin tercümeler yoluyla aktarıldığı bir dönemdir

- Batıya Açılış ve Modernleşme Dönemi (1827 sonrası) : 1827'de Mustafa Behçet'in çalışmalarıyla kurulan Tıbhâne-i Âmire ve 1839'da kurulan Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne dönemin önemli tıp eğitimi kurumlarıdır

Batı’da bilimin son derece ilerlediğini ve Osmanlıların çok geri kaldığını düsünen II Mahmut, tercüme ile vakit kaybedilemeyeceğini söyleyerek hekimliğin Fransızca okunmasını emretmiştir 1827’de ordunun tabib ve cerrah ihtiyaçlarını karsılamak amacı ile Hekimbası Mustafa Behçet Efendi’nin önderliğinde Tıphâne-i Âmire adında bir tıp mektebi açılması yolundaki çalışmalara baslanmış Mustafa Behçet Efendi bu mektebin ilk nizamını hazırlamıs ve Türkiye’de modern tıp mektebinin kurucusu olmustur Gülhane bahçesinde bulunan binalarda faaliyetine baslayan Tıphâne-i Âmire’yi aynı yıl Sehzadebası’nda açılan Cerrahhane takip etmistir 1831-1832 tarihlerinde Cerrahhane, Topkapı Sarayı bitisiğindeki bir binaya nakledilmistir 1836’da iki mektep birlestirilmis, 1839’da da Gülhane’den Galatasaray’a tasınmıs ve mektebin basına Avustruyalı doktor C Ambroise Bernard getirilerek mektebin adı Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Sahâne olarak değistirilmistir

Eserler

Osmanli döneminin ilk Türkçe telif tib kitabi olarak kabul edilen "Havâsu'l-Edviye"yi te'lif eden Ishak b Murad ile Amasya Hastahânesi bashekimi Sabuncuoglu Serafeddin ve Sultan II Murad adina 841 (m 1437)'de "Zahire-i Muradiye" adli büyük tip kitabini yazan Sinoplu Mü'min b Mukbil, sonradan Osmanli Devleti'ne gelip hizmet eden tabiblerdir

Osmanlı'da yazılan bazı tıp eserleri ve yazarları şunlardır:

Ahmedî : Tervihu'l-Ervah, Müntehab-i Sifa

Haci Pasa : Kitabu'l-Feride, Kitabu's-Saade ve'l-Ikbal, Kitabu't-Ta'lim, Sifau'l-Eskam ve Devau'l-Âlâm, Müntehab-i Sifa

Şeyhî : Kenzu'l-Menafi'

Mü'min b Mukbil : Kitabu't-Tib, Miftahu'n-Nur ve Hazainu's-Surûr, Zahire-i Muradiye

Aksemseddin : Kitabu't-Tib, Maddetu'l-Hayat

Serafeddin Sabuncuoglu : Cerrahiye-i Ilhaniye, Mücerrebnâme

Bedr-i Dilsad : Kehhalnâme, Kemalnâme, Muhtasaru't-Tib

Ibn-i Serif : Yadigâr-i Ibn-i Serif

Mehmed b Lütfuullah : Müfredat-i Tib

Sükrullah Sirvanî : Ilyasiye fi't-Tib

Kaysunîzâde Mehmed : Tıb Mecmuasi

Halimî Lütfullah Efendi : Kasimiyye

Hekimsah Mehmed Kazvinî : Asbabu Sitteti'z-Zaruriyye, Mucez Serhi, Nasihatnâme

Ahi Çelebi : Risâle-i Hassatu'l-Kilye ve'l-Mesâne, Mucez Tercümesi

Kaysunîzâde Mehmed b Mehmed : ed-Dürretu'l-Muntahab, Düsturu'l-Bimâristan, Düsturu't,Tibbi'l-Misbah, Zâdu'l-Mesir fî Ilaci'l-Bevâsir

Atufî: Hifzu'l-Ebdân, Ravzu'l-Insan fî Tedabir-i Sihhati'l-Ebdân

Ilyas b Isa : Müfredât

Nidaî : Baytarnâme : Manzume-i Tib, Menafi'n-Nâs, Tababet-i Beseriye ve Baytariyye

Takiyüddin Sirazî: Enisu'l-Etibba fi't-Tib

Mehmed Efendi : Menbau'l-Hayat

Davud Antakî : Bugyetu'l-Muhtac, ed-Durretu'l-Muntahab, Elfiye fi't-Tib, Letaifu'l-Minhac, Mecmau'l-Menafii'l-Bedeniyye