Osmanlı Da Korsanlar

Osmanlı da Korsanlar

İdris Bostan
Osmanlı belgelerinin kendi yönetiminde çalışan korsanları “korsan” diye adlandırmaması da gösteriyor ki, bunlar, Avrupalıların anladığı manadaki korsanlıkla geçinen “pirate”lar değildi Peki neydi? İdris Bostan, Müslüman korsanların devletten bağımsız olarak hareket ettikleri zaman bile İslam hukukunun sınırları içinde kalmış olduklarının altını ısrarla çiziyor Ona göre, bu sebeple Osmanlı korsanları birer haydut değil, aslında birer deniz gazisidir

Korsanlığı, işi gücü sırf şirretlik olan insanlar tarafından yapılan bir tür su üstü soygunculuğu olarak algılamak yanıltıcıdır Bu insanlar, daha kârlı iş alanları doğduğunda (taşımacılık veya alış-veriş gibi) mesailerini bu alanlara kaydırıyor, genellikle işsiz güçsüz kaldıkları dönemlerde bizim anladığımız anlamda korsanlıkla iştigal ediyor, gemilere, esir ve ganimetleriyle birlikte el koyuyor, bazı liman şehirlerinden haraç alıyorlardı

Batı dillerinde bunun adı, “corsair” (korsan) değil, “pirate”dır Bir de belli bir devlet veya siyasi güç adına yasal korsanlık yapanlar vardır ki, bunlar aslında sefer zamanı, donanmanın bir parçası olarak iş görürler, diğer zamanlarda ‘izinli olarak’ ve düşmanın gücünü zayıflatmak maksadıyla rakip tarafın gemi ve limanlarına yönelik harekâtlarda bulunurlardı İşte adı daha sonra Barbaros Hayreddin Paşa olan Hızır Reis ve kardeşleri, baştan beri, ya Memluk Sultanı’nın, ya Manisa Valisi Şehzade Korkut’un ya da Kanuni Sultan Süleyman’ın emrinde çalışmışlar ve bu yüzden de ticaret yoluyla olsun, soygun yoluyla olsun geçimini sağlayan “pirate”lardan (Avrupalı korsanlardan) farklı bir statü kazanmışlardı

İdris Bostan, Osmanlı korsanlığının haydutluk gibi algılanmasına tepki gösteren değerli bir deniz tarihçisi Bostan’ın, “Toplumsal Tarih” dergisinde çıkan yazısında, A Riger adlı Alman araştırmacıdan naklen, Avrupa’da 15 yüzyıl sonları ile 16 yüzyıl başlarında “korsan”ın Hıristiyanlar için kullanıldığını, Müslümanlara ise “levend” denildiğini belirtiyor Nitekim Osmanlı belgeleri Müslüman “korsanlar”ı, ya “levend reisleri” ya da “gönüllü reisler” diye anmaktadır Bostan’ın Osmanlı korsanları hakkındaki tespitleri son derece ilginç: “Gönüllü reislerin esas itibarıyla Cezayir’de bulundukları, devlet donanmasının denizlere açıldığı zamanlarda ona katıldıkları, diğer zamanlarda ise üslendikleri yerlerde sahil muhafaza görevi yürüttükleri görülmektedir Levent reislerinin sadece Osmanlı İmparatorluğu’nun hakimiyetindeki yerlere ve adalara saldırıda bulundukları zaman “korsan ve harami” kelimeleriyle adlandırıldıkları dikkat çekmektedir”

Özetlersek, Osmanlı korsanları denizlerdeki akıncılardı, ya da akıncıların denizlerdeki mukabiliydi Ayrıca Palmira Brummett’in harikulade çalışması (Ottoman Seapower and Levantine Diplomacy in the Age of Discovery, New York, 1994) bu konuya ışık tutmaktadır Brummett, savaş zamanı haricindeki Osmanlı deniz kuvvetlerinin topuna birden “korsan” denilmesinin Avrupa’da yaygın (ama bilimsel olmayan) bir alışkanlık olduğunu ve bu alışkanlığın gariptir, modern tarihçilikte de devam ettiğini ustaca yakalıyor Zira resmî donanmalar, seferlerde savaş gemileri yanında korsan gemilerinden de oluşuyordu

Diğer zamanlar aynı korsanlar, devletten aldığı izin veya emirle harekâta katılıyor, ancak kendilerine önceden tayin edilen yerler haricindeki limanları yağmalarlarsa veya ahidnameyle hakları garanti altına alınmış devletlerin gemilerine tecavüz ederlerse sığındıkları limanlarda yakalanıp hapse atılıyor ve idam ediliyorlardı Brummet’e göre sırf bu cezalandırma mekanizmasının varlığı bile Osmanlı korsanlarının Avrupalı “pirate”lardan farkını ortaya koymaya yeterlidir

Nitekim daha Barbaros olmadan bile kazandığı ganimeti Midilli halkıyla nasıl paylaştığını anlatan da kendisinden başkası değildir Yetim kızları ev ev aratıp çeyizlerini düzdürenler, çarşıda pazarda malı çalınan kimsenin zararını karşılayanlar ve “Kâdir olduğumuz kadar hayır dua almaya gayret edelim” diyenler de bizim “korsan” diye bildiğimiz bu deniz gazileriydi Tarih, korsanların gözlerinde beliren ışıltıyla sarhoştur



Osmanlı Korsan Gemileri

UÇURMA: Süratli bir kayık olup hafif donamaya dahildi

VARNA BEŞ ÇİFTESİ: Hafif donanmadan beş çifte kürekli süratli kayık

KARAMÜRSEL: İstanbul ile MArmara sahilleri arasında işleyen birbuçuk direkli ve sivri üçgen yelkenli, yarım güverteli Marmara kayığı Hem kürek hem yelkenle giderdi

AKTARMA: Tuna'da kullanılan nehir gemisi Ayrıca düşamandan alınan ganimet tekneye de bu isim verilirdi

ÜSTÜAÇIK: Tuna'da kullanılan gemilerden Bİr dümenci ve skiz kürekçisi vardı Nakliyatta kullanılırdı

ÇİFTE KAYIĞI: Bİr çeşit nehir kayığı

BROLİK: Sığ yerlere girebilen hafif donanma gemisi İçinde yedi levent bulunurdu

CELİYYE: Nehir ve ırmaklarda kullanılan hafif donanma gemisi

ÇAMLICA: Tuna'da işleyen nakliye gemilerinden

KÜTÜK: Sığ sularda ve çıkarma işlerinde kullanılır, altı düzce, döşemeli, başı kalkık ve içeriye bükülmüş gemi Bugünkü mavnalara benzer Çeşitli nakliye işlerinde kullanılır Tek kürekli ve yelkenlidir

AT KAYIĞI: Tımarlı sipahinin nakli için Çardak ile Gelibolu arasında kullanılan küçük mavna Dört küreklidir

KANCABAŞ: Hafif filoya dahil, üstü açık ve sahillere sokulur, nehirlere girer bir gemi

ŞAYKA: Altı düz büyük kayık 20-50 savaşçı taşır Özi, Dinyeper ve Tuna nehitlerinde işleyen gemilerdendir Üç topla mücehhez olup nehir sahil muhafazasında kullanılırdı Çayka da denir

İŞKAMPAVYE: Hafif donanmaya dahil Tuna gemilerinden Kürekli olup haberci gemisi olarak kullanılırdı

ŞAHTUR: Hafif donanma gemilerindendi ve Fırat nehrinde eşya nakli için de kullanılırdı

ÇEKELVE: İki direkli ve büyük yük gemilerindendir

KIRLANGIÇ: Hafif donanmanın karakol ve haberleşme işlerini gören ve yüz kişilik mürettebatı olan gemidir Ayrıca tüccar kırlangışları da olurdu

FİRKATE: 10-17 oturaklı olup her küreğini 2-3 kişi çekerdi Hafif donanmadandır, nehirlerde de kullanılırdı Savaş sırasında 80 savaşçı taşırdı

KALİTE: Ağır donanmadandır Frenkler, kalyota, galita, galyot derlerdi 19-24 oturaklı olup harp zamannında 220 savaşçı taşırdı Bilhassa düşmanı takip için kullanıldığından baş tarafında da topu vardı

PERKENDE: Pergengi, birgende veya perkandi de denirdi Yabancıların brigantin dedikleri gemidir 18-19 oturaklı, baş tarafında topu bulunan ağır donanma gemilerindendir

MAVNA: 26 oturaklı, iki katlı, kadırgadan daha yüksek ve geniş bir ağır donanma gemisidir Küreklerini yedişer kişi çekerdi Bütün mevcudu 600 kadar olurdu 364 kürekçisi vardı 24 topu bulunurdu, bir veya iki latin yelken kaldırıdı

GIRAB: Uzun, başı sivri ve keskin bir ağır donanma gemisi Güvertesi altında kürek çekilirdi Savaş goraplarının küpeşteleri gayet yüksek olurdu

KADIRGA: Frenklerin gali veya galer dedikleri gemidir 25 oturaklı olup her küreğini 4-5 kürekçi çekerdi Boyları gayet uzun, ensiz, su ilşe beraber denecek kadar alçak ve son derece süratli idiler 35 gemici, 196 kürekçi ve 100 savaşçısı vardı Baş tarafında üç tane olmak üzere 13 topu bulunurdu

BAŞTARDE: Kadırganın büyüğüdür 26-36 oturaklı olup her küreğini yedi kişi çekerdi Kaptan Paşa baştardesi 36 oturaklı olup, 500 kürekçi, 216 savaşçı ve gemicilerle birlikte 800 mevcutlu idi Baş tarfında üç ağır ve yanlarında hafif topları bulunurdu KAlyonların ehemmiyet kazanmasından sonra Kaptan Paşalar harp sırasında "baş kapudâne" denen kalyona binerlerdi

BAŞTARDE-İ HÜMÂYUN: Padişahlar için yapılan "hünkâr baştardesi"dir Teknesi, kürekleri, yelken ve direkleri yeşil boyalı olurdu Yeşil sancak çekerdi Bir sefere serdar olan vezir bu baştardeye biner ve kendi bayrağını çekerdi (Bir tanesi istanbul deniz müzesinde mevcuttur ve bu tekne dünya üzerinde kalan son gerçek kadırga'dır)

B Yelkenle Yürüyen Gemiler

ATEŞ GEMİSİ: Harp sırasında düşman donanmasını yakmak için kullanılırdı İçleri yanıcı madde dolu olup huhsusi olarka yapılmışlardı İçindeki gemiciler, hedefe yaklaşınca geminin arka lumbarlarından denize atlayıp, arkadaki kayığa biner kaçarlardı

ŞALOPE: İki direğinde sübye denen iki küçük düz yelken bulunan ambarsız bir gemi idi Haberleşme için kullanılır, içinde 62 kişi bulunurdu 12 topu vardı

BRİK: Her iki direği kabasorta denen dört köşe yelkenli idi Zamanın en süratli harp gemisi olup ambarsızdı ve 70 müretterbatı vardı Lumbarlı olan küpeştelerinde 8 kadar top bulunurdu

USKUNA: Birinci direğinde kabasorta ve ikincisinde sübye denen düz yelken bulunurdu 16 kadar topu ve 90 mürettebatı vardı

ŞEHTİYE: Büyükleri üç, küçükleri iki direkli olup 200 kadar mürtettebatı bulunurdu Şitye de denirdi

AĞRIPAR: Büyük gemilerden olup 16 asırda 30'dan fazla top taşıyanları vardı

KORVET: Üç direkli büyük harp gemilerinden olup yalnız güvertesinde 20-30 topu bulunurdu 19asır başlarında gemi mürettebatı 174 kişi idi

BARÇA: Hem nakliye, hem harp gemisi olarak kullanılır, kalyon çeşitlerinden altı düz2-3 direkli büyük teknelerdir 16 asır başlarında 80'den fazla topu bulunan barçalar kullanılmata idi

KALYON: Üç direkli, yelkenli büyük harp gemisidir 2-3 ambarlı olanları vardı İki ambarlılard 60-80, üç ambarlılarda 80-110 top bulunurdu Bizde ilk olarak İkinci Bayezid devrinde yapılmış olan kalyona "Göke" deniyordu ve 2 bin mevcutlu idi Fakat gerek kalyon, gerek barçaların rüzgarsız hava yürütülmeleri imkansız olurdu GÖKE, BARÇA,

BURTON, KARAKA, KARAVELE, FİRKATEYN, KAPAK ve ÜÇ AMBARLI denen gemilerin hepsi kalyon çeşidindendir

FİRKATEYN: Üç direkli harp gemisidir Hem güvertesinde hem de ambarlarında top bulunurdu Çeşitli büyüklüklerde olanları vardır 30-70 topu olurdu, süratli hareket ederdi

KAPAK veya KAYPAK: İki ambarlı harp gemilerinden olup güvertesinde ve her bordasında iki sıra topu vardı 80-110 topu bulunurdu 800-1000 mürettebat ve savaşçı taşırdı

ÜÇ AMBARLI: Kalyon sınıfının en büyüklerindendir 17 asır sonlarında yapılmaya başlandı 110-120 topu ve 800-1000 mürettebatı vardı

*****



Türk Denizcileri, Avrupa ve Afrika ülkelerinin buluşma havzası olan Akdeniz'de rakiplerine kök söktürmelerinin yanı sıra Atlas Okyanusu'na da açılarak bu bölgede de korsanlık ve ticari faaliyetlerde bulunmuşlardır Türk Denizcileri'nin -bir çoğu günümüzde hâlâ bilinmeyen- Atlantik'teki faaliyetleri daha çok Batılı tarihçiler tarafından incelenmiş, ulusal düzeyde ise "Denizcilik Tarihi" alanındaki araştırmacı boşluğuna paralel olarak yeterince araştırılmamıştır Türk Denizciliği'nin Piri Reis ve Barbaros Hayrettin Paşa ile başlayan Atlas Okyanusu ve yeni keşfedilen yerlere olan ilgisi, sonraki dönemlerde Sinan Reis, Aydın Reis, Salih Reis, Turgut Reis, Ali Biçin Reis ve Murat Reisler (iki ayrı Murat Reis) gibi ünlü denizcilerimiz ile bugün isimlerini bile bilmediğimiz Türk Denizcileri tarafından sürdürülmüştür

Türkler, düzenli bir filo ile ilk kez 1585 yılında Cebelitarık Boğazı'nı geçerek Atlantik Okyanusu'na açılmıştır Murat Reis'in sevk ve idaresindeki bu küçük Türk Filosu, Kanarya Adaları'nın kuzeydoğusundaki Lanzarato Adası'nı ele geçirmiş ve adanın valisi ile birlikte 300 kişiyi esir alarak, kayıp vermeden üssüne geri dönmüştür

Murat Reis, 1617 yılında Portekiz'e ait Maderia Adası'nı işgal ederek, 1200 esir almış ve ana üssü olan Cezayir'e geri dönmüştür

Murat Reis'in Atlas Okyanusu'na yapmış olduğu seferlerin en ünlüsü, 12'si kadırga olan 15 parçalık bir filo ile 1627 yılında yapılan İzlanda harekatıdır Murat Reis, bu harekata Manş Denizi'ni geçerek başlamış, Kuzey Denizi boyunca Danimarka ve Norveç kıyılarına taarruz etmiş, 20 Haziran 1627 tarihinde İzlanda açıklarında demirlemiştir Bu bölgede 16 Temmuz tarihine kadar 26 gün kalan Türk Denizcileri, adayı kontrol altında tutmuş, 400 esir ve büyük bir ganimetle Cezayir'e geri dönmüştür Yaklaşık 2800 deniz mili olan geri intikal seyri 27 günde tamamlanabilmiştir İzlanda'ya harekat düzenleyen bir başka Türk denizcisi de Ali Biçin Reis'dir O da bu seferinden 800 esir ile dönmüştür Prof Yılmaz Ertuna, "Türk Tarihinden Sayfalar" adlı eserinde, Türk denizcilerinin, İzlanda seferlerinin ardından, Newfoundland Adası ve Kanada'nın Labrador ve St Lawrence kıyılarına ulaştıklarını, daha sonra güneye, Virginia sahillerine indiklerini, burada elde ettikleri esirleri İstanbul'a gönderdiklerini açıklamaktadır

Murat Reis ve emrindeki kaptanlar, İngiltere'deki prenslikler ve kontluklar başta olmak üzere, İzlanda, Norveç, İsveç ve Danimarka limanlarına ard arda saldırılar düzenlemiş, önemli miktarda ganimet ve esir ele geçirmişlerdir Denizcilerimiz ayrıca, rakiplerinin onlarca korsan gemisini batırmış, bir çok ticaret gemisine el koymuştur şüphesiz ki, geniş bir harekat alanında ortaya konulan böylesine cesur ve atılgan bir hareket tarzı, Türk denizcisinin denizcilik bilgi ve becerisi ile askeri yeteneğinin açık bir göstergesidir İngiliz yazar Stanley Lein Paul, "Atlantik'teki Türk denizcilerinin seyr-i sefain ilmini hatmetmiş olduklarını" ifade etmektedir

Danimarka'daki Kraliyet Kütüphanesi'nde 1628 senesinde yazılmış ve Türklerin Atlantik serüvenini belgeleyen bir kitapta Piskopos Oluf Eigilsson "Türk denizcilerinin 1627 senesinde İzlanda'ya geldiklerini, kendisi de dahil, 300 kişiyi esir alarak Cezayir'e götürdüklerini, daha sonra serbest kalarak İzlanda'ya geri döndüğünü" anlatmaktadır Yolculuğunda esirlere Müslümanlar tarafından iyi davranıldığını, kendileri ne yemişse esirlere de aynısını yedirdiklerini, İzlandalılara asıl kötü davrananların, sonradan Müslüman olmuş İngiliz ve Danimarkalılar olduğunu bizzat o gemide esir bulunan Piskopos Oluf Eigilsson söz konusu kitapta anlatmıştır

Kopenhag'da, "Kgl Bibliotek Chistians Brygge No: 8" adresinde yer alan kütüphanede bulunan diğer bir kitap, pek bilinmeyen iki Türk denizcisini bizlerle tanıştırmaktadır, İzlanda'nın başkenti Reykjavik'de 1852 yılında basılan ve HHaengsson ile HHrolfsson tarafından beraberce yazılan, "Litil Saga Umm Herhla-Up Tyrkjans A islandi 1627" adlı eserde, Murat Reis'in filosundan Arif ve Bejram (muhtemelen Bayram) adlı iki komutanın gemileri ile Beruşyord Limanı'na girdikleri" anlatılmaktadır

Aynı kütüphanedeki diğer bir kitapta, "Murat Reis, Amiral olarak tanıtılmakta", başka bir kitapta ise, "1631 senesinde Türk Donanmasının 15 parça gemi ile İngiltere'ye geldiği ve daha sonra 12 parça gemi ile İzlanda'ya sefer düzenlediği" belirtilmektedir Kopenhag'ın 60 km uzağında bir liman şehri olan Helsingör'de, müze olarak kullanılan Hamlet'in şatosu'nun duvar pano ve tablolarında İskandinav Limanlarındaki Türk Denizcileri ve gemileri tasvir edilmektedir Stanley Lein Paul, "Devonshire Kontluğu Tarihi" adlı kitabında "Türk denizcilerinin, 1625 yılının Ağustos ayında Plymouth ve Hardland Point limanları açıklarında 27 parça ticaret gemisine el koyduklarını, Suseks, Hatas, Devon, Cornwell ve Batı kıyılarındaki Kontluklara ait kalelere akınlar düzenlediklerini" anlatmaktadır

Mareşal Montecuccoli, bir çok batı diline çevrilerek klasik olmuş tâbiye kitabında Osmanlı Ordu ve Donanması'nı şöyle anlatıyor: "Osmanlı Devleti o kadar kudretli ve kuvvetli bir İmparatorluktur ki, mükemmel eğitim görmüş sayısız askerlerden oluşan ordusu her an savaşa hazırdır İstenildiği anda yürüyüşe geçebilen bu ordu her zaman emre âmadedir Türkler'in 1660 yılında gemilere manda ve öküzleri koşarak Tuna yoluyla Belgrat, Osiyek ve Budapeşte'ye çektirdikleri gemiler, taşıdıkları yiyecek ve ağırlıklar akıl alacak gibi değildir Osmanlılar bütün hileleri kullanarak düşman casuslarına daima ters hedef verirler Her seferindeki hileleri de bir öncekinden farklıdır Nitekim herkesi Venedik seferi yapacaklarına inandırıp birden Transilvanya'da görünen Türk Donanması, şaşkınlığa sebep olmuştur Tıpkı Malta'ya gidecekleri söylentisini yayıp Girit'e sefer yaptıkları gibi Osmanlı Ordusu'ndaki sanat erbabı işçi çeşit ve sayısı şaşılacak kadar çok olduğu gibi kılavuz ve casusları da çoktur Diğer milletlerin dayanamadıkları zorluklara ise Osmanlı Ordusu alışıktır