Osmanlı Rumeli İstihbarat Teşkilatı Martolos'lar

Osmanlı Rumeli İstihbarat Teşkilatı Martolos'lar

Genel anlamda Martoloslar, gerek Osmanlı kaynaklarında gerek ise yabancı kaynaklarda değişik şekilde isimleri geçmekte idi

Kaynaklarda yaygın olarak Martolos şekli kullanılmasına karşın; Martaloz, Martoloz, Martuluz, Martilos ve Martulos gibi yazılış ve söyleniş şekillerine de rastlanmaktadır

Martolos kelimesi Balkanlarda, Osmanlı İmparatorluğu hakimiyeti altında; bulunmuşolan milletlerin dillerine de geçmiştir

Nitekim Sırpça;Martanoş,
Martaluzi; Macarca’da Martaloz, Martaloc ;
Çekçe’de Martaloz ve Martalous şekillerinde kullanılmaktadır

Martolos kelimesinin menşeinin Grekçe’den geldiği hemen hemen kesindir KelimeYunanca ‘’Amartolos’’ (bozulmuş,yolunu şaşırmış anlamında) ya da ‘’Armatolos’’(Silahlı, Silah taşıyan anlamında)‘dan Osmanlı Türkçesine kısalmış şekliyle“Martolos”olarak geçmiştir

Martolos kelimesinin adını taşıyan teşkilat, Bizans menşeli olup “Silahlı Nöbetçi,Milis Mensubu” anlamına gelmektedir

Osmanlılar İmparatorluğu Bizans topraklarını ele geçirmeye başladıkları andan itibaren, yerlilerden bazılarını hizmetlerinde kullanarak bunların silah taşımalarına vedolaşmalarına izin vermiş, bu yerliler arasında Martoloslar da yerini almışdır

Osmanlı İmparatorluğu, Balkanları Fethettikleri zaman buralarda yeterli ölçüde Müslüman Türk nüfusu yoktu Anadolu’da Türk Askeri birlikleri de henüz tam anlamıyla kurulmamış olduğundan, Fetih edilen yerlerdeki yönetici kademesindeki Türklerin, geniş Balkan topraklarında ihtiyaç duydukları İnsan gücü,daha doğrusu asker gücü açığını kapamak zorundaydılar

Bu Sebepler den ötürü Yönetici Türkler, Balkanlardaki eski küçük toprak sahipleri ve küçük asilzade gruplarını ya yerlerinde bıraktılar ya da yeniden teşkilatlandırdılarBu teşkilatlandırılan gruplardan biride Martoloslar dırMartolosların, Osmanlı idari yapısına katılması ise mevcut şartların kabulü, onların eski toplumsal ve iktisadi durumlarının kabulü, kuvvetlendirilmesi ve genişletilmesiyle mümkün olabilmiştirMartolosların Osmanlı Devlet yapısı içerisinde bulunmaları tarihi literatür içerisinde değişiklik göstermektedirÖrnek olarak; Martoloslar, kuruluş devresinde haberci ve casus olarak hizmette bulunurken XV yüzyılda yapılan değişiklerle akıncı, kale muhafızı, derbend ci ve maden bekçisi gibi askeri görevleri bulunan bir teşkilat olarak karşımıza çıkmaktadır

Martolosların Osman Gazi ile Orhan Bey zamanlarında, mevcut olduklarına dair ilkOsmanlı kaynaklarında bilgiler bulunmaktadır

Osman Bey döneminde İnegöl tekfurunun, 200 kişilik bir kuvvetle kurduğu pusuyu bir Martolos gelerek Osman Bey’e haberdar etmiştir

Aşık Paşazade de ise haberci ve casus manasına gelen Martolos’un Orhan Bey döneminde Süleyman Paşanın Rumeli’ye geçerek Konur Hisarı’nı fethetmesisırasında Gelibolu yöresinden haber getirdiği kayıtlıdır

Aşık Paşazade, Rumeli’de bir süre kalması sebebiyle, Türklerin hizmetindekiHıristiyanlar için kullanılan bir terim olan “Martolos” tabirine aşinalığından ötürü , Martolosları açıkça haberci ve casus olarak tanımlamıştır

XVyüzyılın ilk yarısından itibaren Osmanlı İmparatorluğu, Martolos teşkilatı üzerinde birtakım değişiklikler yapmışlardır II-Murad zamanında Martolosların idari sistem içerisine kabul edilmeleriyle mevcut teşkilatlarının genişlediği ve geliştirildiği görülmektedirMartolos teşkilatının askeri kimlik kazanması 1421 veya 1438 tarihlerindeyapılan değişiklikle mümkün olmuştur



Osmanlı İmparatorluğu’nun sınır bölgelerinde gelişmiş ve sağlamlaşmıştır Askeri Martoloslar XV yüzyılın ikinci yarısı ve XVI yüzyılın başında Vidin, Kuzey Sırbistan, Bosna, Dalmaçya ve Arnavutluk havalisinde bulunan hudut boylarında kale muhafızlığı görevini yapmaktaydılar

Kanuni Sultan Süleyman devrinde Martolosların yalnız hudut boylarında değilhudutların gerisinde de muhafız ve derbendçi olarak hizmet ettiklerini görüyoruz

1548 tarihli İzvomik Sancağı Kanunnamesine göre Martoloslar, dağlarda ve ormanlarda mesken tutarak, şehir ve kasabaları basacak olan haramilere karşı buraları muhafaza edecek ve emniyetin sağlanmasını temin edecek Martolos (derbend) birligi olarak tesis edilmiştir

Martolos organizasyonu Bosna ve Dalmaçya havalisinde Sırp-Hırvatlardan,Macaristan’da Macarlardan olduğu gibi her bölgede kendi ahalisindenseçilmiştir

Seçilenlerin çoğunluğu bölgelerinde küçük toprak sahipleri ve küçük asilzadegrupları içerisindeydi Dini bakımdan Martolosların başlangıçta hemen hementamamı Ortodoks Hıristiyan olmasına karşın, sonraları diğer mezheplere’ mensup olanlar da görülmüştür

Martolosların yönetici kademesinde bulunanlarının müslüman olmalarına ise dikkat edilmekteydi

Martolosluk hizmeti ırsi olup babadan oğula geçtigi gibi, oğul yoksa yakın bir akrabaya da geçebilirdiHizmete gelmeyen ya da görevini kötüye kullanan Martoloslarıngörevine son verilirdi



Emrah BEKCİ Araştırmacı Yazar