Hazır Beton Tarihçesi

İnsanoğlu MÖ3000 yılından itibaren kalsiyum(Ca) esaslı bağlayıcı maddeleri yapı malzemesi olarak kullanmaktadırModern Portland Çimentosu ise ilk kez 1824 yılında üretilmesine rağmen ilk betonarme yapı ancak 1857 yılında yapılmıştır
Hazır beton üretimi ise dünyada ilk kez yüzyıl başında (1903) Almanya'da ortaya çıkmış, sonraki birkaç yıl içerisinde de ABD'de görülmeye başlamıştır 1914 yılında beton taşıma amaçlı "trans mikser" aracı Amerika'da geliştirilmiştir Özellikle savaş yıllarından sonra,bazıları bugün de faaliyette olan pek çok hazır beton firması kurulmuştur Sonraki yıllarda hazır betonun yapıların temel inşaat malzemesi olarak benimsenip yaygınlaşmaya başlaması uzun sürmemiş ,kısa zamanda pek çok ülkede hazır beton üretilip kullanılmaya başlanmıştır Özellikle 20 Yüzyılın ikinci yarısıyla birlikte hız kazanan kentleşme ve alt yapı çalışmaları, hazır beton ve beton ürünlerinin daha çok üretilip kolayca yaygınlaşmasını sağlamıştır Dolayısıyla bu alanda pek çok teknolojik gelişme kaydedilmiştir

Yıllar
1848 1857 1865 1903 1936 1950 1965 1971 1981 1992 1993

Gelişme
İlk Çimento Fabrikası (İngiltere) Betonarmenin Keşfi (Fransa) Yüksek fırın curufunun portland çimentosu ile birlikte betonda kullanımı(Almanya) Hazır Beton Sektörünün Başlangıcı (Almanya) Kimyasal katkıların kullanımı (Amerika) Uzun dönem testler için mikrosilisin deneysel olarak kullanımı (Norveç) Süper akışkanlaştırıcıların betonda kullanımı(Amerika) Mikrosilisin taşıyıcı sistemde kullanımı(Norveç) Üçlü karışım(PÇ+mikrosilis+uçucucu kül)çimentonun ilk kez kullanımı(İzlanda) Dünyanın en yüksek betonarme yapısının inşaası(Amerika) Mikrofiberlerin betonda kullanımı(Amerika)

HAZIR BETON NEDİR?

Hazır beton çimento, agrega (kum,çakıl,kırmataş) ,su ve gerektiğinde bazı katkı maddelerinin belli bir üretim teknolojisine uygun olarak karıştırılmasıyla elde edilen, başlangıçta plastik yada kıvam da olup,şekil verilebilen ve zamanla katılaşıp sertleşerek, mukavemet kazanan önemli bir yapı malzemesidir
Beton mutlak hacim olarak, %75 oranında agrega,%10 oranında çimento ve %15 oranında sudan oluşurGerektiğinde,çimento ağırlığının %2 sinden fazla olmamak kaydı ile katkı maddesi ilave edilebilir Beton santrallarında bilgisayar kontrolünde hazırlanır ve tüketiciye taze beton olarak teslim edilir Geleneksel yöntemlerle elde edilen betondan farkı bilimsel ve kesin ölçülerle elde edilmesi ve beton kalitesinin standartlaştırılmasını sağlamasıdır
Hazır betonun kalitesini belirleyen beş temel aşama söz konusudur: Tasarım , üretim , taşıma , yerleştirme ve kür İlk üç aşama hazır beton üreticisi son iki aşama kullanıcı tarafından yerine getirilir Hazır beton teknolojisi üniversitelerde ve özel laboratuarlarda yapılan AR-GE çalışmaları sayesinde ilerleyerek daha modern ve daha kaliteli yapıların meydana getirilmesini mümkün kılmaktadır

ÇİMENTO
Öğütülmüş kalker ve diğer hammaddelerin belirli oranlarda karıştırılıp döner fırınlarda pişirildikten sonra elde edilen klinkerin,alçı taşı ve diğer katkılarla karıştırılıp öğütülmesiyle elde edilen toz halindeki bağlayıcıya çimento denir
Çimentonun beton içerisindeki işlevi;agrega tanelerinin yüzeyini kaplayarak ve taneler arasındaki boşlukları doldurarak bağlayıcılık görevi yapmaktır

AGREGA
Beton içerisinde kullanılan ve betonun yaklaşık olarak %60-80'ini oluşturan kırmataş,kum-çakıl gibi malzemelere agrega denir
Agregalar doğal(kum-çakıl,kırmataş) ve yapay(yüksek fırın curufu, genleştirilmiş kil,perlit) olmak üzere iki farklı kökene sahiptirAncak her mineral kökenli malzeme veya endüstriyel atık, beton agregası olarak kullanılamaz
Agrega bir yerde betonun iskeletini oluşturduğundan özelliklerinin kullanılmasından önce deneylerle belirlenmesi gerekir
Fakat günümüzde çoğu beton tüketicisinin zihinlerinde beton üretiminde kullanılan agrega kalitesinin, sadece agreganın rengine bağlı olduğuna dair oluşmuş yanlış bir yargı vardır
Oysaki agreganın kalitesini etkileyen birçok fiziksel ve kimyasal özellikler vardır ki,bu özellikler TS 706 standardında belirlenmiştir
Üretimde kullanılan bütün agregaların TS 706 standardına uygunluğu deneylerle tespit edilmekte ve kalitenin sürekliliği sağlanmaktadır

Hazır betonlar en büyük agrega dane büyüklüğüne göre:

1 No agregalı (1 No)
2 No agregalı (2 No)
3 No agregalı (3 No)

KARIŞIM SUYU
Betonda kullanılan suyun iki işlevi vardır
a) Hidratasyon adı verilen kimyasal reaksiyonu başlatıp sürdürmek,
b) İşlenebilirliği sağlamak

Temiz,içilebilir,berrak ve kokusuz her su beton üretiminde kullanılabilirBeton karma suyu asit niteliğinde olmamalıdırSülfat,değişik tuz vb betona zarar verebilecek kimyasal maddeleri içermemelidir

KATKI MADDELERİ
Betonun birtakım özelliklerini iyileştirmek amacıyla beton içerisindeki çimento miktarı baz alarak belli oranlarda katılan organik veya inorganik kökenli kimyasallar katkı maddesi olarak adlandırılırlar Katkı maddeleri çoğunlukla beton karışım suyuna katılırGereğinden fazla kullanıldığında aksi etkiler oluşturabileceği gibi yine gereğinden az kullanıldığı taktirde hiç bir faydası olmayabilir
Ancak şunun iyi bilinmesi gerekir ki;kurallara uygun üretilmeyen bir betonun özelliklerini katkı maddeleri ile iyileştirmek mümkün değildir

Kurallarına uygun üretilen betonların da katkı maddeleri ile uyumu önceden yapılan deneylerle belirlenmelidir
Üretimde kullanılan katkı maddelerinin taze betonun özelliklerine etkisi,deneyimli teknik elemanlar denetiminde,üniversite öğretim elemanlarının danışmanlığında,tam donanımlı laboratuvarlarda yapılan deneylerle tespit edilirBu katkıların tesislere ikmali ise tedarikçi firmaların kalite analiz sertifikaları dahilinde yapılırYine bu katkılar yüksek teknolojiye sahip bilgisayar kontrollü tesisleride hassas biçimde tartılarak beton içerisine katılır

Beton üretiminde kullanılan kimyasal katkı maddeleri aşağıda belirtildiği şekilde gruplandırılır

a)Betonun işlenebilir özelliğini arttırıcı katkı maddeleri(Akışkanlaştırıcı katkılar);
Bu guruba giren katkılar çoğunlukla çimento ağırlığının %02 -05 arası oranlarda kullanılırTaze betonun işlenebilirliğini arttıran bu katkılar aynı zamanda beton karma suyu ihtiyacını azalttıklarından betonun dayanımını da arttırırlar

b)Süperakışkanlaştırıcılar ;
Daha çok yüksek dayanımlı beton üretiminde kullanılan bu katkılarla betonun su/çimento oranını 025'lere düşürmek olanaklıdırAncak süperakışkanlaştırıcılar normal akışkanlaştırıcılara kıyasla %1-%3 gibi çok daha yüksek dozajlarda kullanılır

c)Priz süresini değiştiren katkılar ;
Taze betonun priz adı verilen sertleşme sürecinin bazı koşullarda hızlandırılması veya geciktirilmesi istenirÖzellikle yaz aylarında,uzun taşıma mesafelerinde priz geciktiriciler,kış aylarında ise piriz hızlandırıcılar kullanılır

d)Hava sürükleyici katkı maddeleri ;
Soğuk iklim koşullarında donma-çözülme tehlikesine karşı koruyan bu maddeler,aynı zamanda betonun işlenebilirliğini arttırırlar

e)Antifrizler ;
Bu tip katkılar beton içindeki suyun donma sıcaklığını düşürerek suyun donmasını ve betonun çatlamasını engellerAncak soğuk hava şartlarında betona sadece antifiriz katkı ilave edilmesi kesin çözüm olmayıp döküm yerinde betonun korunması için özel önlemlerin alınması gereklidir

f)Diğer katkılar ;
Hafif beton,geçirimsiz beton,rötreyi önleyici,aderansı artırıcı, renklendirici vbdeğişik katkı maddeleri vardırUçucu kül,silis dumanı gibi puzolanik özelliklere sahip mineral malzemeler de bir yerde katkı maddesi sayılabilir

HAZIR BETONDA ARANAN ÖZELLİKLER

1Taze betonda işlenebilirlik
Taze betonun homojenliğini kaybetmeden karıştırılabilmesi, taşınması, yerleştirilmesi, sıkıştırılması ve perdahlanması özelliklerine "işlenebilirlik" denir Taze betonda işlenebilirliğin döküm boyunca korunması gerekir İşlenebilir bir beton da vibratör kullanılarak boşluksuz yerleştirilebilir İşlenebilirliğin ölçüsü kıvamdır

2Betonun Kıvamı
Kıvam,betonun akıcılık derecesi olarak tanımlanır Kıvam; betonun kullanım yerine, işlenilmesine ve şantiyede döküm yerine iletim şekline (pompa, kova,) bağlı olarak özenle seçilmesi gereken bir özelliktir Kıvam değeri sabit tutulduğu sürece su/çimento oranı kontrol edilmiş olur Kıvam, betonun akıcılığıyla veya kendi ağırlığı altında hareket etme kabiliyetiyle ilgilidir ve çökme deneyi (slump deneyi) ile ölçülür

Beton Kıvamları ve Çökme Değerleri (TS 11222)

TİP KIVAM ÇÖKME
K1 Kuru 0-4
K2 Plastik 5-9
K3 Akıcı 10-15
K4 Çok akıcı 15’den büyük

3Taze Beton Sıcaklığı
Taze betonun sıcaklığı, TS 11222'de +5°C'den az ve +32°C'den fazla olmaması istenmektedir

4Agrega Maksimum Tane Büyüklüğü TS 11222 (D max)
Beton içinde kullanılacak en iri agrega dane büyüklüğünün en dar kalıp boyutu, döşeme derinliği, pas payı, en sık donatı aralığı gibi unsurlarla uyumlu biçimde seçilmesi gerekir

Hazır Beton Türü
1 No'lu Agrega
2 No'lu Agrega
3 No'lu Agrega D(mm)

8-10,16-20,25-32

5Sertleşmiş betonda basınç dayanımı (mukavemet)
Betonun mekanik özelliklerden en önemli ve değeri en büyük olanı basınç dayanımıdır Bunun yanı sıra betonun tüm olumlu nitelikleri basınç dayanımı ile paralellik gösterir Bu nedenle betonun basınç dayanımını saptamakla betonun kalitesi ve betonun sınıfı belirlenir Betonun basınç dayanımı uygun koşullarda aşağıdaki şekildeki gibi zamanla artar

Basınç dayanımı - Zaman İlişkisi

Anlaşılacağı gibi yapıların dizaynında 28 günlük dayanım esas alınır Betonun basınç dayanımını etkileyen faktörler aşağıda belirtilmiştir

a Çimento tipi ve miktarı
Çimentonun cinsi ve dozajı (1 m3 betondaki çimento ağırlığı), beton basınç dayanımını etkiler Yüksek dayanımlı çimentoların kullanıldığı ve çimento dozajının fazla olduğu durumda, beton kalitesinin arttığı bir yere kadar doğru olmakla beraber, beton basınç dayanımını belirleyen en önemli unsur su-çimento oranıdır

b Karışım suyu'nun kalitesi ve miktarı
Beton üretiminde en uygun miktarlarda su kullanılmalıdır Suyun en uygun değerden az veya fazla kullanılması beton dayanımını düşürür
Uygulamada sıkça rastlanan hata, betonda işlenebilirliğin sağlanması için betona fazladan suyun katılmasıdır Oysa ki betona gereğinden fazla verilen su, beton sertleştikten sonra betonun boşluklu yapıda dolayısıyla düşük dayanımda ve dayanıklılıkta olmasına yol açar 1 m3 beton için ilaveten katılan her 10 lt su beton mukavemetini yaklaşık olarak %8 mertebesinde düşürür

cSıkıştırmanın etkisi
Taze betonun yerleştirildikten sonra yeterince sıkıştırılmaması, boşluk oranının artmasına ve dayanımın düşmesine neden olur Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelikte de bahsedildiği gibi vibratörsüz beton yerleştirilmesi yapılmamalıdır Beton hernekadar usulüne uygun hazırlanmışsa da kalıba yerleştirilmesi sırasında vibratör kullanılmıyorsa, basınç dayanımında %30 lara varan düşmeler görülür

dDış Etkiler - Kür Koşulları
Betonun prizi ve sertleşmesi aşamasında çevre koşullarının etkisi çok büyüktür Taze beton yeterli dayanımı kazanıncaya kadar, mümkün olduğunca yüksek nemli ortamda korumak gerekir Taze beton için en olumsuz hava koşulları; yüksek sıcaklık, rüzgarlı ve kuru ortamlardır Benzer şekilde sıfırın altındaki sıcaklıklarda önlem alınmaksızın beton dökümü sakıncalıdır Taze betonun sıcaklığının +5 derece ile +32 derece arasında kalması istenir Bu derecelerin altında ve üstündeki sıcaklıklarda önlem alınması gereklidir

eDeney Koşulları - Örnek Şekil ve Boyutları
Beton örneklerinin formu,boyutları,deneydeki yükleme hızları ve yüzey pürüzlülüğü gibi faktörler beton basınç dayanımını etkilerBeton basınç dayanımı silindir ( 15/30) , küp( 15 cm ve 20 cm boyutlu ) örnekler üzerinde belirlenirFarklı form ve boyuttaki örneklerin basınç dayanımlarının,standart örneklerin eşdeğer dayanımlarına dönüştürülmesi gerekir

BETONDAKİ İŞLEMLER

1Karışımın Hesaplanması ; Karışım hesabı TS standartlarına göre;

a) En büyük tane büyüklüğünün tespit
i
b) Tane dağılımı

c)Tane sınıflarına ayırma

d)Su – Çimento oranın tayini ( TS ‘ deki tablodan )

e)Çökme değeri ( tablodan su-çimento oranına bağlı olarak )

f)Çimento miktarı ( formül yoluyla )

g)Çimento hacmi ( çimento miktarına bağlı olaraktan çimentonun özgül ağırlığına oranı ile

h)Agrega hacmi ( formülize )

ı)Agrega miktarı

Bulunan bu değerler ile hazırlanan tabloya göre önceden belirlenen beton sınıfına uygun bir karışım elde edilir

Slamp (kıvam,işlenirlik) Deneyi ; Hazırlanan beton karışımından bir miktar alınarak slamp deneyine tabi tutulur ve buradan alınacak değer betonun işlenebirliği konusunda bize yardımcı olur Ayrıca bu değer TS standartlarıyla uygunluğu karşılaştırılır

Birim Ağırlık ; Hazırlanan beton hacmi belli bir kaba doldurulur ve tartıldıktan sonra birim hacimdeki ağırlığı bulunur ve buna göre beton ağırlığına göre sınıflandırma yapılır

Numune Alma ; Beton karışımlarının büyük ölçülerde olması halinde yapılacak olan deneylerde kullanılmak üzere bir miktar alınması gerekmektedir İşte bu miktar homojen beton karışımı içerisinden betonu en iyi temsil edecek şekilde alınır
Numune Dökme ; Beton karışımı içerisinden alınan numune örneği deneylerde kullanılmak üzere standart küp ve silindirik kaplara doldurulur

Bakım ve Kür ; Alınan beton numuneleri kaplara doldurulduktan sonra doğa şartlarına uygun biçimde deney zamanına kadar gerekli işlemleri yapılarak saklanır

Dayanım Deneyi ( 7-28 günlük ) ; Dökülen beton numuneleri şartnamelerdeki zaman sonunda çekme basınç dayanımlarına tabi tutulurlar Bu deneyler bize betonun sınıfını belirlememizde ve kullanmak istediğimiz şartlara uygun olup olmadığı konusunda yorum yapmamızı sağlamaktadır
6Sertleşmiş betonda dış etkilere dayanıklılık ( durabilite )
Beton, hizmet göreceği koşullara göre tasarlanmış ve iyi bir kalite kontrol sistemi içinde hazırlanmış, yerleştirilmiş ve bakılmışsa, uzun yıllar hiçbir onarım gerektirmeden görevini yerine getirir Ancak, çeşitli dış ve iç etkiler altında betonun performansının düştüğü durumlar olur Dayanıklı bir beton; bu etkilere karşı bozulmadan ve kendisinden beklenilen performansı düşürmeden direnç gösteren betondur Dolayısıyla, betonun dayanıklılığı mekanik yükler dışındaki kimyasal ve fiziksel etkilere karşı bozulmadan direnç göstermesi olarak tanımlanabilir
Betonun dayanıklılığında en önemli etkenler, su/çimento oranı ve betonun kalıbına uygun bir şekilde yerleştirilmesidir

HAZIR BETONUN KALIBA YERLEŞTİRİLMESİ

Dökümden Önce Yapılacak İşlemler

1 Betonun iyi işlenmesi ve yerleştirilmesi için kalıpların sağlam ve çimento hamurunu sızdırmıyacak şekilde olduğu, yağlanıp yağlanmadığı ve yüzeylerin uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir

2 Donatıların projeye uygun şekilde döşenmesine, özellikle donatıyla kalıp arasında projede öngörülen pas payının oluşturulmasına dikkat edilmelidir

3 Kalıbın kolay sökülmesi ve beton yüzeyinin düzgün olması için kalıplar ve özellikle asmolenler sulanmalıdır

4 Betonu işlemek için uygun sayı ve nitelikte eleman ve araç-gereç bulunmasına dikkat edilmelidir

5Beton dökümünün aksamaması için pompa ve transmikserlerin çalışma alanlarının hazırlanmasına dikkat edilmelidir

Beton Yerleştirilirken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1 Beton, yerleştirileceği yere yakın bir bölgeye homojen tabakalar halinde dökülmeli ve yığınlar oluşturulup kürekle yerine yerleştirmeden kaçınılmalıdır

2 Beton, kalıba yüksekten dökülmemelidir Bu nedenle betonun, 50 cm den fazla yükseklikten döküldüğü durumlarda özel önlemler almak gerekmektedir

3 Beton dökümü esnasında planlı ve doğru şekilde vibratör kullanılmalıdır (Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkındaki Yönetmelikte" tüm deprem bölgelerinde vibratörsüz beton yerleştirilmesi yapılamayacağı" ibaresi vardır) Çok iyi hazırlanmış ancak kalıbına yerleştirilmesi sırasında vibratör kullanılmayan betonların basınç dayanımlarında % 30 lara varan düşmeler olmaktadır

4 İş derzlerinin önceden planlanmasına ve soğuk derzlerin tekniğine uygun şekilde bırakılmasına özen gösterilmelidir

5 Brüt beton uygulamalarında, kalıp yüzeyinde hava kabarcıklarını azaltmak için ince bir yağ tabakasıyla kalıplar yağlanmalı, betonun en büyük agrega boyutu biraz küçültülmelidir

NOT: Şantiyede en çok karşılaşılan sorun, beton dökümü öncesi döküm planının iyi yapılmamasından dolayı transmikserlerde bekleyen betonun kıvam kaybetmesidir Bu sorunu çözmek için betona fazladan su eklenmesi, yapılabilecek en büyük hatadır

TAZE BETONUN KORUNMASI

Sıcak ve rüzgarlı havalar, beton dökümü için en olumsuz ortamlardır Gerekli özen gösterilmediği taktirde taze betonda istenmeyen çatlaklar oluşabilir Bu çatlaklar betonun kalıba yerleştirilmesini izleyen ilk 30 dk ile 5 saat arasında genelde döşeme gibi geniş yüzeye dökülen betonlarda görülür Bu çatlaklar 10 cmye erişen derinlikte ve bir kaç cmden başlayarak 2 m ye varan uzunluklarda olabilir Oluşan çatlaklar betonun mekanik mukavemeti ve özellikle dayanıklılığı açısından zararlıdır Taze beton çatlakları farklı oturmalardan veya plastik rötreden kaynaklanabilir

Oturma çatlakları

Bu çatlaklar genellikle kirişlerde üst yüzeye yakın donatıların hemen üstünde oluşurlar Taze betonda iri agrega taneleri dibe çökerken su yüzeye doğru hareket eder Yüzeye yakın donatılar bu harekete karşı koyar ve oturmasını tamamlayamayan üst beton tabakası zaten düşük olan çekme dayanımını kaybederek çatlar

Plastik Rötre Çatlakları

Bu çatlaklar geniş yüzeyli olan döşeme, yol, park ve hava alanı betonları gibi betonlarda oluşabilir Beton yüzeyindeki suyun buharlaşma hızı, betonun içindeki suyun yükselme hızından fazla ise, betonun yüzeyi kurumaya, dolayısı ile büzülmeye başlar Alttaki beton bu büzülmeye uyum sağlayamadığı için, üst tabakasında çekme gerilmeleri oluşur ve çekme şekil değiştirme kapasitesinin de düşük olması nedeniyle beton çatlar Aynı çatlaklar, yeni dökülen betonun, altındaki eski ıslatılmamış betonun veya asmolen tabliyelerindeki briket gibi diğer malzemelerinin beton suyunu emmesi sonucu da oluşabilir

Beton yüzeyindeki suyun buharlaşma hızını arttıran etkenler:

1 Betonun sıcaklığı
2 Düşük bağıl nem oranı
3 Yüksek rüzgar hızı
4 Ortam sıcaklığı

HAVA KOŞULLARI

Soğuk havada beton dökümü

Taze betonda priz esnasında donma tehlikelidir Priz öncesinde veya beton sertleştikten sonra oluşan donma etkileri farklıdır ve hasarları da nispeten azdır Taze betonun döküldüğü ortamın sıcaklığı düşünce priz süresi uzar, hidratasyon yavaşlar ve bunun sonucu olarak kalıp alma süresi gecikir Ancak taze betonun donmasıyla fiziksel olaylar da etkili olur ve suyun donmasıyla hidratasyon durur Don etkisine uğrayan beton çözülünce hidratasyon yeniden başlayabilir, ancak çimento hamuru-agrega ve çimento hamuru-donatı ara yüzeylerinde aderans büyük ölçüde
azalır Taze betonun döküldüğü ortamın sıcaklığı bir gün içinde + 5°C altına düşerse 48 saat süreyle, bir günden fazla +5°C altına düşerse 72 saat süreyle don etkisindekorunmalıdır

Beton dökümü öncesi alınacak önlemler

1Don riski olan hava koşullarında beton dökümünden olabildiğince kaçınılmalıdır
2Yüksek hidratasyon ısısına sahip çimento, izin verilebilen en fazla çimento dozajı ve düşük su/çimento oranı tercih edilmelidir
3Priz hızlandırıcı ve suyun donma noktasını düşürücü katkılar kullanılmalıdır Ayrıca bir hava sürükleyici katkı maddesinin kullanılmasında da fayda vardır
4Betonun ilk sıcaklığının donma derecesine düşmemesi için ; agrega, çimento ve su ısıtılmalıdır
5Beton yerleştirilmeden önce, kalıpların betona temas edecek bütün yüzeyleri kontrol edilmeli, varsa kar, buz ve donmuş kısımlar temizlenmelidir
6Beton dökülecek kalıpların sıcaklığı ile dökülen betonun sıcaklığı arasındaki farkın büyük olmamasına dikkat edilmelidir Gerekirse kalıplar ıslatılmalı, sıcaklığın belli bir yerde yoğunlaşması da önlenmelidir
7 Isıtılmış yerlerde dökülen betonun ani kuruması uygun bir kür ile önlenmelidir
8 Kalıp sökme süreleri don yapan günler kadar uzatılmalıdır
9Çimento hidratasyonu sonucu ortaya çıkan ısının beton dışına yayılması önlenmelidir Bunun için kalıpların dış yüzeylerine uygun yalıtımlar yapılmalıdır Açık beton yüzeylerinin yalıtımında ise odun talaşı, cam yünü ve polietilen köpük levha kullanılabilir

Sıcak havada beton dökümü

Taze betonun, prizi ve sertleşmesi sırasında sıcaklığının yaklaşık 15 °C - 25 °C arasında kalması uygundur Beton sıcaklığının 18 °C aşmaması tercih edilmekle birlikte, zorunlu hallerde 32 °C ye varan sıcaklıklarda önlem alarak beton üretimi yapılabilir Sıcak havanın beton üzerindeki etkileri daha çok su ihtiyacı, kıvam kaybı, prizin hızlanması daha fazla plastik rötre çatlağına eğilim ve hava boşluğu şeklinde sıralanabilir Beton yerleştirildikten sonra yüzeyindeki suyun buharlaşma hızı ; ortam sıcaklığına, bağıl nem oranına ve rüzgar hızına bağlıdır

Beton dökümü öncesi alınacak önlemler

1Karışım suyu beyaza boyanmış tanklarda ya da yer altı tanklarında depolanmalıdır
2Gerekiyorsa karışım suyuna agrega büyüklüğünde buz parçaları eklenmelidir
3Sıcak çimento kullanımından ve çimento dozajını gereksiz yere arttırmaktan kaçınılmalıdır
4Betonda en büyük hacme sahip bileşen olan agreganın sıcaklığı da denetlenmelidir Agrega, güneş ışınlarının direkt etkisinden korunmalı veya su püskürterek sıcaklığı düşürülmelidir
5 Beton dökümünden önce beton kalıbı ve donatı ıslatılmalı, ıslatma suyu buharlaşır buharlaşmaz döküm yapılmalıdır

6Döküm yerine ulaşan beton bekletilmeden yerleştirilmeli ve vibrasyon kısa sürede tamamlanmalıdır Dökümün gecikmesi halinde priz geciktirici katkılar da kullanılmalıdır Beton dökülüp yerine yerleştirildikten hemen sonra ilk mastarlama yapılmalıdır Daha sonra bir insan beton üzerine çıktığında 1-2 mm derinlikte iz oluşunca ikinci mastarlama işlemi yapılmalıdır Betonun kür süresi değişik etkenlere bağlıdır Ancak ,normal betonarme yapılarda bu süre yaz aylarında en az bir hafta olmalıdır Bu süre içinde günde en az 3 defa sulama yapılmalıdır Sulama için kullanılan su şehir suyu değilse, içinde betonarme için zararlı olan sülfat, asit ve tuz gibi kimyasal maddeler bulunmamalıdır Özellikle döşeme beton yüzeylerinde "curing compound" adı verilen bakım maddelerinin kullanılması, buharlaşmanın gecikmesi açısından yararlıdır Güneş ve rüzgarın doğrudan etkisine karşı betonu korumak için, açıkta kalan yüzeyler , ıslak çuval ve plastik örtü gibi malzemelerle örtülmelidir

HAZIR BETON ÜRÜNLERİ
• Düşük Çökmeli Beton
• Plastik Kıvamlı Beton
• Akışkan Beton
• Sülfat Etkisine Dayanıklı Beton
• Hafif Beton
• Su Geçirimsiz Beton
• Dona Dayanıklı Beton
• Çelik Tel Donatılı Betonlar (Dramix)Zemin Şapları
• Değişik Çimento Dozajlı Beton Harçları

ÜRETİLEN ÇİMENTO TİPLERİ VE STANDARTLARI(iç Pazar)
STANDARDI TİPİ
TS 21 BPÇ - 42,5 Beyaz Portland Çimento
TS 19 PÇ – 42,5 Gri Portland Çimento
TS 12143 PKÇ/B – 32,5 R Portland Kompoze Çimento
TS 12140 PLÇ/B – 42,5 R Portland Kalkerli Çimento ( Beyaz

ÜRETİLEN ÇİMENTO TİPLERİ VE STANDARTLARI(dış Pazar)
STANDARDI TİPİ
NM 1001-004 CPA-55 Beyaz Portland Çimento
EN 197-1 CEM I 52,5 Beyaz Portland Çimento
DS 427-2 CEM I 52,5 ( IS /LA/<2 ) Beyaz Portland Çimento
DIN 1164-1 CEM I 52,5 NA Beyaz Portland Çimento
SI 1 OC – 350 Beyaz Portland Çimento
SI 1 OC – 250 Gri Portland Çimento
SI 1 OC – 300 Gri Portland Çimento
EN 197-1 CEM I 52,5 R Beyaz Portland Çimento
UNE 80-305/96 BL I 52,5 Beyaz Portland Çimento
UNE 80-301/96 CEM I 42,5 R Gri Portland Çimento
UNI ENV 197-1 CEM I 42,5 R Gri Portland Çimento
UNI ENV 197-1 CEM I 52,5 Beyaz Portland Çimento
TS 21 BPÇ – 42,5 Beyaz Portland Çimento
TS 19 PÇ – 42,5 Gri Portland Çimento
TS 3441 ------- Gri Klinker
------- -------- Beyaz Klinker
BS-12/1996 BPÇ – 42,5 Beyaz Portland Çimento
ASTM C-150 Tip I Gri Klinker

TS 11222 STANDARDINA GÖRE HAZIR BETON ÜRÜNLERİ

BS 14 - B 160 HAZIR BETON
BS 16 - B 200 HAZIR BETON
BS 18 - B 225 HAZIR BETON
BS 20 - B 250 HAZIR BETON
BS 25 - B 300 HAZIR BETON
BS 30 - B 350 HAZIR BETON
BS 35 - B 400 HAZIR BETON

DİĞER HAZIR BETON ÜRÜNLERİ

150 DOZ GROBETON
200 DOZ GROBETON
250 DOZ GROBETON
275 DOZ GROBETON
300 DOZ ŞAP
350 DOZ ŞAP
400 DOZ ŞAP
450 DOZ ŞAP

Hazır Beton Tipleri ve Hazır Beton Standartları

150 doz grobeton
200 doz grobeton
250 doz grobeton
275 doz grobeton
BS 14-B 160 hazır beton TS 11222
BS 16-B 200 hazır beton TS 11222
BS 14-B 160 hazır beton TS 11222
BS 18-B 225 hazır beton TS 11222
BS 20-B 250 hazır beton TS 11222
BS 25-B 300 hazır beton TS 11222
BS 30-B 350 hazır beton TS 11222
BS 35-B 400 hazır beton TS 11222
300 doz şap
350 doz şap
400 doz şap
450 doz şap

HAZIR BETONDA KALİTE DENETİMİ

1- İç Denetim

Hazır beton santrallerinde teknik elemanlarca ;üretimin her aşamasında hammaddeler ile ürün üzerinde ve taşınan betonun teslim edildiği şantiyede sürekli numune alınarak gerçekleştirilirSonuçlar kaydedilip değerlendirilir

2- Dış Denetim

THBB Kalite Güvence Sistemi Genel Sekreterliği'nin belirlediği elemanlarca, hazır beton santrallerinde üretim yöntemi,üretim araçları, laboratuvar ile teknik kayıtlar üzerinde tesis denetimi şeklinde yapılırAyrıca,yine Genel Sekreterliğin belirlediği tarafsız ekiplerce üretim tesisinde veya şantiyede ürün denetimi şeklinde gerçekleştirilir

Tüm santralarda mevcut tam donanımlı labratuvarlar ile merkez laboratuvarlar ve deneyimli teknik elemanlar kaliteyi istenilen düzeyin üstüne çıkarmak için gerekli teknik kapasiteye sahiptir Kalite denetimi belirtildiği gibi yapılır :

1- Agrega üretim sahalarından ve kum ocaklarından alınan malzeme örnekleri üzerinde agrega için gerekli olan uygunluk deneylerinin yapılması

2- Kalite kontrol sürecinden geçmiş agregaların ıslahı,sınıflanarak taşınması ve beton santralında stoklanması

3- laboratuarlarda TSE standartlarına göre agregalar üzerinde gerekli deneylerin yapılması ve deney sonuçlarının kaydedilmesi

4- Betonda kullanılan su üzerinde düzenli aralıklarla analizlerinin yapılması

5- Kullanılan çimento ile ilgili fiziksel,kimyasal ve deney sonuçlarının sürekli izlenip kaydedilmesi

6- Elde edilen sonuçların ilgili ( TSE ) standart değerleriyle karşılaştırılması ve beton karışımlarının hazırlanması

7- Üretilen betonların sürekli denetlenmesi, şantiyeden alınan beton örnekleri üzerinde standart basınç deneyleri yapılarak elde edilen sonuçların istatistiksel yöntemlerle değerlendirilmesi

BETONDA İSTATİSTİKSEL KALİTE DENETİMİ

Beton özelliklerinin birçok faktöre bağlı olarak değişkenlik göstermesi,beton kalitesinin belirlenmesinde olasılığa dayalı istatistiksel yaklaşımı zorunlu kılmaktadır ve beton sınıfını belirlemek için ortalama dayanımı hesaplama yeterli değildir Dünya standartları ve ilgili Türk standartlarında ( TS 500,TS 11222,vb ) karakteristik dayanım gibi yeni kavramlar vardır

Günümüzde beton kalite denetimi istatistiksel yöntemler kullanılarak yapılır ve elde edilen sonuçlar bir güvenlik derecesi ile değerlendirilir En yaygın kullanılan istatistiksel parametreler ise aritmetik ortalama ve standart sapmadır TS 11222'ye göre beton sınıfları 8 şöyledir

BS 14,
BS 16,
BS 18,
BS 20,
BS 25,
BS 30,
BS 35,
BS 40,
BS 45,
BS 50

BS yanında yazılı sayılar N/mm2 cinsinden 28 günlük silindir basınç dayanımı değerleridirTS 500 ve TS 11222 deki karakteristik dayanım( fck) proje dayanımı olan fcd'den büyük veya en az ona eşit olmalıdır
Sonuçların dağılımı olan Normal Gauss Dağılım ( Çan ) eğrisine uygun olan bir beton biriminin ortalama dayanımı fcm ise bu beton birimi için karakteristik dayanım
( fck ) aşağıdaki gibi hesaplanır Bu denklemdeki 128 sayısı TS 500 ve TS 11222 de kabul edilen %90 güvenliğe karşı gelen bir parametredir Numune sayısı n<25 ise n yerine n-1 alınır Beton üretim tesisinin belirlenen standart sapması Q,olup daha önceki deney verilerinden elde edilirBu değer tesisin üretim araçlarına,kullanılan malzemelere,firmanın uyguladığı tekniklere ve personeline bağlıdır İstenilen proje dayanımı olan fcd'yi gerçekleştirmek için amaçlanan dayanım ( fca ) şöyle hesaplanır

(fca= fck+128)

Bu denklemdeki standart sapmanın () önceden bilinmesi gereklidir TS 500 standart sapma hakkında karar verilmemesi durumunda,fcd'yi sabit bir değer kadar arttırarak fcd'nin belirlenmesini ( fca = fcd+) kabul etmektedir Diğer bir deyişle ,TS 802 "Beton Karışım Hesap Esasları" standartının ilgili çizelgesinden alınır

Örneğin;BS 25 için standart sapma 6 N/mm2 ise amaçlanan ortalama basınç dayanımı, fca=25+128 *6=327 N/mm2 iken standart sapmanın 4 N/mm2 olması halinde bu değer fca=25+128 *4=301 N/mm2 olmaktadır Bu sonuç dağılımın önemini ortaya koymaktadır

Örnek sayısının sınırlı olduğu durumlarda hızlı parti denetimleri için TS 500 ve
TS 11222 aşağıdaki uygunluk koşulunu benimser

fcm>fck+3 N/mm2 fcmin>fck-3 N/mm2 olmalıdır

Örneğin dayanım sınıfı BS 20 ise,üç örneğin aritmetik ortalamasının ( fcm ) 23 N/mm2 nin üstünde olması hiç bir deney sonucunun da 17 N/mm2 altına düşmemesi üretilen betonun kabulü için yeterli koşullardır

DÜNYADA HAZIR BETON

Hazır beton ilk olarak 1903 yılında Almanya'da ortaya çıkmış ve özellikle Amerika'da yaygınlaşmıştır Birinci Dünya Savaşı sonrası pek çok hazır beton firması ortaya çıkmış ve bu endüstri büyük bir ivme kazanmıştır Yüzyılın ikinci yarısıyla birlikte hazır beton temel inşaat malzemesi olarak benimsenmiştir Günümüzde gelişmiş ülkelerde tüm betonarme inşaatlar hazır beton ile yapılmaktadır Avrupa'da yılda 300 milyon m3 , Amerika'da ise 200 milyon m3 civarında hazır beton tüketilmektedir Bu artışta kara ve havayolu taşımacılığının son 20 yılda çok gelişmesi, köprü , yol , tünel , havaalanı ve benzeri yapıların hazır beton bazlı olarak inşaa edilmesi etkili olmuştur 2000'li yıllarda beton teknolojisi, mikroskobik seviyede kompozisyonların önem kazandığı yüksek seviyeli bir teknoloji olma yolundadır

BETON STANDARTLARI

Betonun bilimsel formüllerle , istenilen direnç ve performansta üretilebilmesi standardizasyon ile yakından ilgilidir Her ülke kendi standartlarını oluşturma konusunda çalışmalar yapmış olmakla birlikte özellikle Avrupa Birliği'ne yönelik ortak normların oluşturulması gündemdedir Avrupa Hazır Beton Birliği - European Ready Mixed Concrete Organization ERMCO Türkiye dahil 25 üyesi ile bu konuda çalışan en büyük kuruluştur
Beton endüstrisinde günümüzde, beton özelliklerinden yanlız dayanım değil, işlenebilme , geçirimsizlik , ve zararlı çevre koşullarına dayanıklılık gibi performans özellikleri de önem kazanmıştır Bu nedenle betonda kalite kontrol sistemlerinin kurulması için önemli yatırımlar yapılmaktadır Kalite gereksinimisi takip etmek ve sertifika kurallarını tanımlamak için sektörel sertifika kurumları kurulmuştur Örneğin İngiltere'de Betonarme Çelikleri Sertifika Kurumu (CARES) , Hazır Beton Kalite Sistemi (QSRMC) ve Türkiye'de THBB Kalite Güvence Sistemi

TÜRKİYE HAZIR BETON BİRLİĞİ (THBB)

Özellikle 80'li yıllarda ülkemizdeki hazır beton sektöründe yaşanan hızlı gelişmeye paralel olarak üretici firmaların örgütlenme çabaları yoğunlaşmış ve 1988 yılında, Hazır Beton Birliği kurulmuştur Birlik 1995 yılında sektör ve ülke yararını gözeten etkinlikleri nedeniyle Bakanlar Kurulu kararı ile Türkiye Hazır Beton Birliği adını almıştır Temel amacı hazır betonun ülkemizde iyi bir şekilde tanıtılarak kullanımının yaygınlaştırılmasıdır Birlik bu amaçla üniversiteler , mühendislik odaları , kamu kuruluşları ve yerel yönetimlerle işbirliği yapar ve eğitsel etkinlikler düzenler

HAZIR BETON SİPARİŞİ

Hazır betonu sipariş vermeden önce, yapınızda ne tür beton kullanılacağını doğru tespit etmeniz gerekir Çünkü, birçok durumda sipariş edilen beton sınıf dayanımı talebini karşılamasına rağmen, istenen işlevi yerine getirmeyebilir Örneğin, sülfatlı bir zemine dökülecek temel betonunda dayanıklılık özelliği, basınç dayanımından daha önemlidir Beton sınıfı, mevcut statik yapı projesinin üzerinde görülebilir Ancak çevre şartları iyi tetkik edilmelidir Gerektiğinde, hazır beton tesislerindeki uzmanlar da bu konuda yardımcı olabilirler Hazır beton kullanıcılarının, TS 11222 Beton - Hazır Beton Standardı'nı iyi inceleyerek, tüketici olarak hangi haklara ve yükümlülüklere sahip olduklarını bilmeleri gerekir

Sipariş verirken uyulması gereken kurallar:

1 Bütün kalıp işlemleri ( yağlama , temizlik ,sızdırmazlık) tamamlanmış olmalıdır

2Projede öngörülen donatıların döşenmesine ve uygun pas paylarının sağlanmasına dikkat edilmelidir

3Yeterli miktarda ve uygun boşaltma vasıtası ve ekipman ayarlanmalıdır (Vinç, kova vb)

4 Betonu işlemek için gerekli alet ve ekipman (vibratör -oluk -mastar -mala-kürek) bulundurulmalıdır

5Taze betonun bakımı için önlemler alınmalıdır (Su hortumları,örtüler,vb)

6Pompa ve mikserlerin çalışma alanları hazırlanmalıdır

7Yer betonlarında; zemin , beton dökümüne uygun hale getirilmelidir

Sipariş alan firmanın uyması gereken kurallar:

- Sipariş verenin adı ve adresi , vergi dairesi ve vergi hesap numarası nedir?

- Şantiyenin adresi,telefon ve faks numarası nedir?

- Beton miktarı ne kadardır?

- Beton hangi gün ve saatte dökülecek?

- Beton pompalımı , mikserlimi dökülecek?

- Beton pompasının tipi ne olacaktır? (sabit pompa, mobil pompa)

- Projede öngörülen beton sınıfı nedir? ( Yeni deprem yönetmeliğine göre tüm deprem bölgelerinde inşa edilecek yapılarda BS 16 dan düşük beton kullanılamaz Bu bölgelerde yapılan binalarda perde ,kolon ve kiriş gibi taşıyıcı sistemlerde BS 20 den daha düşük sınıfta beton kullanılamaz)

- Yapı elemanı tipi ( perde/temel/döşeme,vb) , boyutu , donatı aralığı nedir?

- İstenilen betonun kıvamı (slump) nedir?

- Çevre ve iklim koşulları nedir?

- Yapının kullanım amacı ne olacaktır? ( Örneğin ; Su deposu inşaatına geçirimsiz beton, endüstriyel bir zeminde aşınmaya dayanıklı beton kullanılmalıdır )

Şantiyede beton döküm ve yerleştirme süresini önceden planlayıp iyi ayarlamak gerekirAksi takdirde betonda soğuk derzler oluşur veya taze beton transmikserde beklerHer iki durum da son derece sakıncalıdırBeton talebinizin istediğiniz şekilde sağlanabilmesi için siparişinizi eksiksiz ve zamanında bildiriniz

HAZIR BETON SANTRALİ
Hazır beton bileşenlerinin stoklanıp, kontrol altında karıştırılarak, hazır beton üretiminin gerçekleştirilerek, transmikserlere dolumun yapıldığı tesislere "beton santralı" denir Beton santralleri karışım şekillerine göre yaş ve kuru karışım olmak üzere ikiye; depolama şekillerine göre de bunkerli ve yıldız tip olmak üzere ikiye ayrılmaktadır

Yaş sistemde beton bileşenleri, su dahil, santralde karıştırılarak miksere yüklenir
Kuru sistem santralde karıştırıcı yoktur; su hariç bütün bileşenler ayrı ayrı miksere yüklenir ve şantiyeye gelindiğinde, miksere karma suyu katılarak karıştırma işlemi transmikserde yapılır

Yıldız tip santralde santralin önünde yıldız şeklinde bir stoklama alanı vardır ve kova vasıtasıyla agregalar arkadaki karıştırma kazanına aktarılır

Bunkerli santralde ise agrega ve kumlar santralin önündeki bunkerlerde stok edilip, bantlı bir sistem ile karıştırma kazanına taşınır
Hazır Betonun Pompalanması
Betonun üretilip kullanım yerine gelmesinden sonra yapılacak iş, onu en kısa sürede nihai kullanım yeri olan beton kalıplarına iletmektir Bu amaç için, bu güne kadar kullanıla gelmiş ve halen kullanılmakta olan bir çok yol olmasına rağmen modern ve ekonomik usül; sabit yada mobil bir beton pompası ile betonu pompalamaktadır

Hazır Betonun Nakli

Betonun hazırlanmış olduğu tesisten ,kullanılacağı şantiyeye nakli transmikserlerle yapılırTransmikser seçimi hazır beton üretim sistemine bağlı olarak değişir Yaş sistem transmikserler , kullanıma hazır haldeki betonu taşımasına rağmen ;kuru sistem transmikserlerde taşınan kuru karışım şantiyede su ilavesiyle kullanıma hazır hale gelirBu yüzden kuru sistem transmikserlerin özel bir dizayna sahip olması gereklidir

HAZIR BETON VE DEPREM
Yakın dönemde yaşadığımız birçok deprem,yapı malzemelerinin kalitesi ile hasar derecesi arasında doğrudan bir ilişki olduğunu ortaya koyduErzincan,Dinar ardından Adana depremleri ve en son Marmara Bölgesini derinden sarsan yüzlerce kilometrelik bir alanı içine alan deprem de beton başta olmak üzere,birçok yapı malzemesinde kalite konusunu gündeme getirdi Bu bölgede meydana gelen depremler sonrası yıkılan birçok yapıdan alınan beton örneklerinin basınç dayanımlarının standartlarda öngörülen beton sınıflarına uymadığı belirlenmiştirYıkılmış ya da ağır hasar görmüş yapılarda uygun nitelikte beton kullanılsaydı, birçoğu ayakta kalabilirdiBu durumda en doğru seçenek , kalite standartlarına uygun ,üstün teknoloji ile üretilen hazır betondur Unutulmamalıdır ki beton kalitesi,yapının depreme dayanıklılığını sağlayacak önemli etkenlerden sadece biridirAncak depreme dayanıklı bir bina yapımında aşağıdaki belirtilenlerin de gözönünde bulundurulması gereklidir

Zemin / Temel
Zemin etüdü yapıldı mı? • Zemin incelenerek uygun temel seçildi mi?

Tasarım
Depreme dayanıklı uygun yapısal tasarım (perde oluşturulması ,simetrik boyutlandırma,kısa kolon ve yumuşak kat oluşumuna izin verilmemesi ,uygun derzlerin bırakılması) yapıldı mı?

Malzemeler
Projede belirtilen sınıfta beton ve çelik donatı kullanıldı mı? • Paslı donatı kullanımından kaçınıldı mı?

Uygulama
Kolon-kiriş birleşim bölgelerinde usulüne uygun olarak etriye sıklaştırılması yapıldı mı? Kolon ve perde aplikasyonları doğru yapıldı mı? • Donatılar kalıp içine uygun bir biçimde yerleştirildi mi? • Donatıların bindirme payı gönye ve kancaları usulüne uygun yapıldı mı? Donatılar yerleştirilirken pas paylarına dikkat edildi mi? • Beton dökümü sırasında özellikle kolon-kiriş birleşim bölgelerinde yeterli ve doğru vibrasyon yapıldı mı? Beton dökümü sırasında özellikle kritik bölgelerde soğuk derz oluşumundan kaçınıldı mı?
Kalıp sökümü uygun zamanda ve biçimde yapıldı mı? Bir bina oluşurken Deprem haritası "AFET BÖLGELERİNDE YAPILACAK YAPILAR HAKKINDA YÖNETMELİK" Malzeme Dayanımları 11Deprem bölgelerinde yapılacak tüm betonarme binalarda C16 (BS16)'dan daha düşük dayanımlı beton kullanılamaz Ancak birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, aşağıda tanımlanan binalarda C20 (BS20) veya daha yüksek dayanımlı beton kullanılması zorunludur a) Taşıyıcı sistemi sadece süneklilik düzeyi yüksek çerçevelerden oluşan binalar, b) Taşıyıcı sistemden bağımsız olarak Bölüm 6'daki Tablo 63'e göre Bina Önem Katsayısı I=15 ve I=14 olan tüm binalar

Bina Kullanım Amacı veya Türü

1 Deprem sonrası kullanımı gereken binalar ve tehlikeli madde içeren binalar

a) Deprem sonrasında hemen kullanılması gereken binalar(Hastaneler, dispanserler, sağlık ocakları, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve diğer haberleşme tesisleri, ulaşım istasyonları ve terminalleri, enerji üretim ve dağıtım tesisleri, vilayet, kaymakamlık ve belediye yönetim binaları, ilkyardım ve afet planlama istasyonları)

b) Toksik, patlayıcı, parlayıcı, vb özellikleri olan maddelerin bulunduğu veya depolandığı

2 İnsanların uzun süreli ve yoğun olarak bulunduğu ve değerli eşyanın saklandığı binalar

a) Okullar, diğer eğitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri kışlalar, cezaevleri, vb

b) Müzeler binalar

3İnsanların kısa süreli ve yoğun olarak bulunduğu binalar Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonları, vb

4Diğer binalar Yukarıdaki tanımlara girmeyen diğer binalar(Konutlar, işyerleri, oteller, bina türü endüstri yapıları, vb)

NOT:1 ve 2 dereceden deprem bölgelerinde, TS 500'deki tanıma göre beton kalite denetimi olmaksızın beton üretimi ve vibratörsüz beton yerleştirmesi yapılmayacaktır

DEPREME DAYANIKLI YAPI ÜRETİMİNDE BETON KALİTESİNİN ÖNEMİ
Ülke topraklarımızın % 96'sı, nüfusumuzun % 95'i, deprem kuşağı üzerinde yer almaktadır Nüfusumuzun % 21,5'u birinci derece, % 314'ü ikinci derece deprem bölgesinde yaşamaktadır
Ülkemizde mevcut yapıların çok büyük bölümünün taşıyıcı sistemi yerinde üretilen betonarme yapılardır Zemin etüdünden başlayarak, projelendirme ve uygulama aşamalarının doğru yürütüldüğü varsayılsa bile, yapının taşıyıcı sisteminin sağlamlığını beton ve donatı kalitesi belirler Özellikle son yıllarda donatı kalitesinde de ciddi düşüşler olduğu gözlenmektedir
Ancak beton kalitesindeki değişkenlik riski, donatı demirinin kalitesindeki değişkenlik riskinden daha fazladır Bu değişkenlik ülkemizdeki gibi beton üretiminin şantiyelerde, elle, bilinçsiz ve denetimsiz yapıldığı yerlerde ise kabul edilmez ölçülerdedir Bu nedenle depreme dayanım riskinin en yüksek olduğu yapılar kesinlikle değişken ve düşük kaliteli beton kullanılan yapılardır
İnşaat Mühendisleri Odası tarafından 1994 yılında İstanbul'da yapılan bir araştırmada, yerinde dökme betonla hazır betonun karşılaştırıldığı rapor sonuçları çarpıcı bir şekilde yerinde dökme betonların gerek ortalama basınç dayanımları gerekse standart sapmalarının kabul edilmez seviyede olduklarını göstermektedir Hazır betonun ise bu betonlara oranla iki kat daha güvenli olduğu sonucu saptanmıştır İnşası tamamlanan yapıda, oluşabilecek bir hasar sonrası betonun iyileştirme imkanının bulunmadığı veya çok pahalı olabileceği göz önüne alınırsa, hazır betonun hem daha güvenli hem de daha ekonomik olduğu belirlenebilir
Haziran 1998'de Adana ve Ceyhan'da meydana gelen 63 şiddetindeki deprem, konunun ciddiyetini ve durumun vehametini bir kez daha ve çok acı bir şekilde gözler önüne sermiştir Türkiye Hazır Beton Birliği'nin talebi üzerine akademik bir heyet bölgeye giderek, yıkılan binalardan alınan beton örnekleri üzerinde araştırmalar yapılarak bir Adana Depremi Beton Araştırma Raporu hazırlanmıştır Elde edilen sonuçlar, betonların kalitesi konusundaki vahim gerçeği ortaya koymuş, yıkılan binaların elle dökülen, standart dışı betonlarla yapıldığı anlaşılmıştır

Adana Depremi'nde, hazır betonla üretilen binalarda herhangi bir hasara rastlanmaması, bu konudaki uyarıların ne denli yerinde olduğunu bir kez daha gözler önüne sermiştir
Ne var ki, Adana Depremi'nden 1 yıl sonra, 17 Ağustos 1999'da meydana gelen ve ülkemizin tarihi boyunca uğradığı en büyük yıkımlardan biri olan Marmara Depremi, Türkiye'deki yapıların taşıdıkları deprem risklerini acı örneklerle ortaya koymuştur Merkez üssü Gölcük olan Marmara Depremi'nin ağır etkisi, 20000 insanımızın kaybıyla sınırlı kalmamış, önemli sanayi tesislerinde de büyük tahribata neden olmuştur Deprem nedeniyle 134000 aile evsiz kalmış, 245000 ev ve kamu binası kullanılamaz hale gelmiştir Depremin Türkiye ekonomisine verdiği zararın 15 Milyar ABD Doları civarında olduğu tahmin edilmektedir Dinar ve Adana depremlerinde olduğu gibi, Marmara Depremi'nde de, Türkiye Hazır Beton Birliği ve İstanbul Teknik Üniversitesi'nin işbirliğiyle, bölgede yıkılan binalardan alınan beton örnekleri üzerinde araştırmalar yapılmıştır Marmara Depremi Beton Araştırma Raporu adıyla basın ve kamuoyuna duyurulan rapor, depremde standart dışı, kalitesiz beton kullanımı ve hatalı beton uygulamalarının bina yıkımlarında önemli rol oynadığını gözler önüne sermiştir O tarihlerde, Türkiye'deki pek çok yüksek yapıya imzasını atan deneyimli bir inşaat mühendisi olan İrfan Balioğlu, "İstanbul'u hazır beton kurtardı" diyerek, yapılardaki beton kalitesinin deprem dayanıklılığı açısından taşıdğı önemi dile getiriyordu
Şubat 2000 tarihinde revize edilen TS 500 "Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları Standardı", hacim usülüyle beton imalatını yasaklayarak, otomatik tartım usülüyle beton imalatını zorunlu kılmakta ve C 14 ve daha aşağı mukavemet sınıflarındaki betonların taşıyıcı sistemlerde kullanılamayacağını hükme bağlamaktadır
Afet Yönetmeliği'ne (1998) göre 14 ve 15 önem katsayısına sahip sosyal amaçlı binalarda kullanılacak asgari beton sınıfı C 20'dir; bu sınftaki betonların ise bilgisayar otomasyonlu hazır beton tesisleri dışında, şantiyelerde ilkel yöntemlerle üretilmesi mümkün değildir Nitekim, Türkiye Hazır Beton Birliği'nin bu konudaki uyarılarını dikkate alan pek çok valilik ve belediye, bölgelerindeki inşaatlarda elle beton dökümünü ve Afet Yönetmeliği'nde belirtilen sınıfların altında beton kullanımını yasaklayan genelgeler yayınlamışlardır
Hazır beton tesislerinin ülkemizin birçok yöresinde yaygınlaşması ile yapıların güvenliğinde hatalı beton kullanımından kaynaklanan risklerin azalacağı, kalitenin, bilinç ve etkin denetimle güvence altına alınmasıyla da, yapıların deprem riskine karşı daha korunmalı olabileceği söylenebilir
Yapılarda daha yüksek sınıflarda betonların kullanılmasıyla, yapıda kullanılacak toplam beton miktarı da azalacak ve binalar hafifleyecek, depremin yapılara etkisi yapının ağırlığıyla orantılı olduğundan, yıkılma riski de azalacaktır Ağır ve hantal yapılar yerine hafif ve narin yapılar yapıldıkça yatırım maliyetleri de ayrıca azalacaktır Ayrıca beton sınıfının yükseltilmesi ile kesitler daralacak ve binaların kullanım alanları genişleyecektir

Mecburi Standard Tebliği

Madde 1- Türk Standardları Enstitüsü tarafından hazırlanan TS 500 "Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları" standardına ilişkin tadil metni Resmi Gazete'de yayımı tarihinden itibaren (3) ay sonra mecburi olarak uygulanacaktır

Madde 2- Bu Standarda ilişkin tadil metninin mecburi olarak yürürlüğe gireceği tarihten önce ihalesi için ilan edilmiş kamu yapılarında ve inşaat ruhsatı alınmış özel yapılarda bu standard hükümleri aranmaz

Madde 3- Bu Standarda ilişkin tadil metnine ait hükümler, 132 sayılı Türk Standardları Enstitüsü Kuruluş Kanunu ile 180 sayılı Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'ye göre Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nca yürütülür

TS 500/Şubat 2000 "Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları"

ESKİ METİN

DONATI ÇELİĞİ

Beton donatısı olarak kullanılacak çelikler TS 708'e uygun olmalıdır Çeşitli donatı sınıflarının TS 708'de verilen mekanik özelliklerinden bazıları, Çizelge 31 de gösterilmiştir

Donatı çeliğinin elastisite modülü 2x10üssü5 MPa dır

Soğukta işlem görmüş donatı çeliklerine kaynak yapılamaz Kaynak yapılacak doğal sertlikteki donatı çeliklerinde ise, TS 708'de tanımlanan karbon eşdeğeri, 0,40 değerini geçmemelidir

ÇİZELGE 1- Donatı Çeliklerinin Mekanik Özellikleri (TS 708 den)

Mekanik Özellikler Donatı Çubukları Hasır Donatı
Doğal Sertlikte Soğukta İşlem Görmüş
S220a S220a S500a S420b S500bs S500bk
Minimum akma dayanımı fyk (MPa) 220 420 500 420 500 500
Minimum kopma dayanımı fsu (MPa) 340 500 550 550 550 550
() <= 32 Minimum kopma uzaması ()su (%) 18 12 12 10 8 5
32< () <= 50 Minimum kopma uzaması ()su (%) 18 10 10 10 8 5

YENİ METİN

DONATI ÇELİĞİ

Beton donatısı olarak kullanılacak çelikler TS 708'e uygun olmalıdır Çeşitli donatı sınıflarının TS 708'de verilen mekanik özelliklerinden bazıları, Çizelge 31 de gösterilmiştir

Donatı çeliğinin elastisite modülü 2x10üssü5 MPa dır

Doğal sertlikteki donatı çeliklerinde, TS 708'de tanımlanan karbon eşdeğeri, 0,50 değerini geçmemelidir
Ayrıca karbon yüzdesi de TS 708 Çizelge 2'de verilen değerlerden büyük olmamalıdır

Soğukta işlem görmüş donatı çeliklerine kaynak yapılamaz

ÇİZELGE 2- Donatı Çeliklerinin Mekanik Özellikleri (TS 708 den)

Mekanik Özellikler Donatı Çubukları Hasır Donatı
Doğal Sertlikte Soğukta İşlem Görmüş
S220a S220a S500a S420b S500bs S500bk
Minimum akma dayanımı fyk (MPa) 220 420 500 420 500 500
Minimum kopma dayanımı fsu (MPa) 340 500 550 550 550 550
() <= 32 Minimum kopma uzaması ()su (%) 18 12 12 10 8 5
32< () <= 50 Minimum kopma uzaması ()su (%) 18 10 10 10 8 5

ESKİ METİN

BETONDA NİTELİK DENETİMİ VE KABUL KOŞULLARI

Şantiyede betonun basınç dayanımı, TS 3351'de tanımlanan biçimde bakımı yapılmış numuneler üzerinde yapılan nitelik deneyleri ile belirlenir Gerektiğinde kontrol (denetim) mühendisi, şantiye koşullarında saklanmış örnekler üzerinde yapılacak sertleşme deneyleri de isteyebilir Madde 331 de belirtildiği gibi, bu deneyler 150 mm x 300 mm standard silindirler üzerinde yapılır Zorunlu durumlarda, küp numuneler de kullanılabilir Değerlendirmede herbiri 3 silindirden (veya küpten) oluşan gruplar esas alınır

Nitelik denetimi amacıyla, her üretim biriminden en az bir grup (3 numune) deney elemanı alınması zorunludur Üretim birimi, aynı hesap dayanımı istenen ve aynı gereçler aynı oranda kullanılan betondan oluşur Ayrıca, bir birim, aynı günde dökülmüş ve 100 m3 ü veya 450 m2 alanı aşamaz Bir işte, en az 3 grup (9 numune) alınması gereklidir Grubu oluşturan numuneler, standard koşullarda saklandıktan sonra bunlara basınç deneyi uygulanır Numunelerin her biri ayrı betoniyer dökümünden veya transmikserden alınır Aynı betoniyer dökümünden birden fazla numune alınırsa, bunlar tek numune sayılır ve değerlendirmede ortalamaları dikkate alınır Deney numunelerinin alınması, bakımı ve hazırlanmasında TS 2940, TS 3068 ve TS 3351'e; deneylerin
yapılmasında TS 3114'e uyulacaktır

Hazır beton kullanıldığında, üretim yerinde alınan numunelere ek olarak, şantiyede de yukarıda tanımlanan biçimde ve sayıda numuneler alınmalıdır Değerlendirmede şantiyede alınan numuneler temel alınmalıdır Alınan üçer silindirik gruplar, alınış sırasına göre, G1, G2, G3, Gn biçiminde adlandırılmalı ve her grubun basınç dayanımı ortalaması belirlenmelidir Birbiri ardından gelen üçer grupluk partilerin herbiri, P1(G1, G2, G3), P2(G2, G3, G4), P3(G3, G4, G5), Pn-2, aşağıda belirtilen iki koşulu birden sağlamalıdır, beton kabul edilmeyecektir

a) Her parti ortalaması, fcm >= fck + 1,0 MPa
b) Her partide en küçük grup ortalaması, fcmin >= fck - 3,0 MPa

Nitelik deneylerinden elde edilen sonuçlar yukarıda belirtilen koşulları sağlamıyorsa, yapının veya söz konusu yapı elemanlarının taşıma güçleri, yukarıdaki koşullardan elde edilmiş olan düşük beton dayanımına göre yeniden değerlendirilir Önemli dayanım azalması belirlenirse, önlem alınması gerekir
Sertleşme deneyi gereken durumlarda, alınacak numuneler şantiye koşullarında saklanacak ve amaca uygun zamanda denenecektir En az 3 numuneden oluşması gereken sertleşme deneyinin amacı, beton bakımının ve beton saklama yönteminin yeterli olup olmadığının denetlenmesi ve kalıp alma süresinin belirlenmesidir

Denetim mühendisi, gerekli gördüğü durumlarda yerindeki betonun dayanımının belirlenmesini isteyebilir Bu denetim, yapıya zarar vermeyecek yerlerden alınacak karot örnekleriyle ve tahribatsız deneme yöntemleriyle (yüzey sertliği, ses hızı vb) gerçekleştirilebilir Tahribatsız yöntemlerle denetlemede, o betona özgü korelasyonun belirlenmesi zorunludur

YENİ METİN

BETONDA NİTELİK DENETİMİ VE KABUL KOŞULLARI

Şantiyede betonun basınç dayanımı, TS 3351'de tanımlanan biçimde bakımı yapılmış numuneler üzerinde yapılan nitelik deneyleri ile belirlenir Gerektiğinde kontrol (denetim) mühendisi, şantiye koşullarında saklanmış örnekler üzerinde yapılacak sertleşme deneyleri de isteyebilir Madde 331 de belirtildiği gibi, bu deneyler 150 mm x 300 mm standard silindirler üzerinde yapılır Zorunlu durumlarda, küp numuneler de kullanılabilir Değerlendirmede herbiri 3 silindirden (veya küpten) oluşan gruplar esas alınır

Nitelik denetimi amacıyla, her üretim biriminden en az bir grup (3 numune) deney elemanı alınması zorunludur Üretim birimi, aynı hesap dayanımı istenen ve aynı gereçler aynı oranda kullanılan betondan oluşur Ayrıca, bir birim, aynı günde dökülmüş ve 100 m3 ü veya 450 m2 alanı aşamaz Bir işte, en az 3 grup (9 numune) alınması gereklidir Grubu oluşturan numuneler, standard koşullarda saklandıktan sonra bunlara basınç deneyi uygulanır Numunelerin her biri ayrı betoniyer dökümünden veya transmikserden alınır Aynı betoniyer dökümünden birden fazla numune alınırsa, bunlar tek numune sayılır ve değerlendirmede ortalamaları dikkate alınır Deney numunelerinin alınması, bakımı ve hazırlanmasında TS 2940, TS 3068 ve TS 3351'e; deneylerin
yapılmasında TS 3114'e uyulacaktır

Hazır beton kullanıldığında, üretim yerinde alınan numunelere ek olarak, şantiyede de yukarıda tanımlanan biçimde ve sayıda numuneler alınmalıdır Değerlendirmede şantiyede alınan numuneler temel alınmalıdır Alınan üçer silindirlik gruplar, alınış sırasına göre, G1, G2, G3, Gn biçiminde adlandırılmalı ve her grubun basınç dayanımı ortalaması belirlenmelidir
Biribiri ardından gelen üçer grupluk partilerin herbiri, P1(G1, G2, G3), P2(G2, G3, G4), P3(G3, G4, G5), Pn-2, aşağıda belirtilen iki koşulu birden sağlamalıdır, beton kabul edilmeyecektir

c) Her parti ortalaması, fcm >= fck + 1,0 MPa
d) Her partide en küçük grup ortalaması, fcmin >= fck - 3,0 MPa

Nitelik deneylerinden elde edilen sonuçlar yukarıda belirtilen koşulları sağlamıyorsa, yapının veya söz konusu yapı elemanlarının taşıma güçleri, yukarıdaki koşullardan elde edilmiş olan düşük beton dayanımına göre yeniden değerlendirilir Önemli dayanım azalması belirlenirse, önlem alınması gerekir
Sertleşme deneyi gereken durumlarda, alınacak numuneler şantiye koşullarında saklanacak ve amaca uygun zamanda denenecektir En az 3 numuneden oluşması gereken sertleşme deneyinin amacı, beton bakımının ve beton saklama yönteminin yeterli olup olmadığının denetlenmesi ve kalıp alma süresinin belirlenmesidir
Denetim mühendisi, gerekli gördüğü durumlarda yerindeki betonun dayanımının belirlenmesini isteyebilir Bu denetim, yapıya zarar vermeyecek yerlerden alınacak karot örnekleriyle ve tahribatsız deneme yöntemleriyle (yüzey sertliği, ses hızı vb) gerçekleştirilebilir Tahribatsız yöntemlerle denetlemede, o betona özgü korelasyonun belirlenmesi zorunludur