Bütün Varlık Arasındaki Tenasüb Ahireti İktiza Eder

Dış eşya ile insan arasında çok ciddi bir alâka görüyoruz Bu alâka her ikisini yaratan Hâlıkın birlik ve vahdetine delâlet eder Dışta görülecek, duyulacak, tadılacak şeyleri yaradan kim ise; insana görme, duyma ve tad alma duygularını ihsan eden de yine O'dur

Şefkat edilecekleri var edenle, insana şefkat duygusu veren aynı Zâttır Bazı hâdiseler irade ile halledilir Bu hâdiseleri vaz' eden de, insanda iradeyi vaz' eden de aynı Zât olmalıdır Saymakla bitmez nimetleri verenle, kendisine bu nimetleri tatma duygusu veren, var eden bir Vâcibü'l-Vücud vardır İnsan vücuduna gözü yerleştiren kim ise, semanın gözüne güneşi gözbebeği gibi yerleştiren de O'dur Zira güneş ile insanın gözü arasında ciddi bir münasebet ve tenasüb vardır

Elma insan vücudu için faydalı vitaminleri taşıyor Sert ve selülozlu kabuğu dahi, faydadan hâli değildir Çünkü yendiği zaman bağırsaklarda onu eritecek enzim olmadığından bağırsak tembellikten kurtulur ki, bu da vücut için faydalı bir husustur

Elma, vitaminleriyle faydalıdır Ancak insan onun vitamininden istifade ederken, ağız ondan tat almasa ve tiksinti duysa acaba o vitaminleri almaya yeltenmek kâbil olur mu? Ancak çok zarurî hallerde ve zaruret miktarı kadar; aynen bir ilâç gibi alınır ve insanın içinde daima bir isteksizlik doğurur Fakat, düşünelim ki, evvelâ bizim vücudumuz ondaki vitaminlere muhtaç olarak yaratılmış Ayrıca o vitaminleri alırken ağzımıza da bahşiş veriliyor ve biz bir elmayı yerken, vücudumuza faydasından ziyade ağzımızda hâsıl ettiği tadından ve lezzetinden dolayı yiyoruz Bütün meyveleri elmaya kıyas ederken bu usulün hayatın her sahasında tatbik edildiğini de hatırlatmış olalım

İnsan neslinin hattâ bütün canlıların, tükenmemesi ve milletinin devam etmesi için, Cenâb-ı Hakk bir kanun koymuştur Fakat bu fıtrat kanununun içine bir de peşin ücret mânâsına bir zevk ve lezzet yerleştirmiştir Eğer bu ücret peşinen o muamelenin içine yerleştirilmeseydi, ve tam aksine bu hareket insanın nefret ettiği bir hususla telâfi edilseydi hiçbir neslin devamı düşünülemezdi

Bütün bunlarla anlaşılıyor ki, neslin devamı kanununu kim vaz' etmişse, o peşin ücreti de o vaz' etmiştir Vaz' ederken de, fıtrî ve yaratılışa uygun vaz' etmiştir Öyleyse fıtratı yaratan da O Zât'tır

İşte Cenâb-ı Hakk birbirleriyle bu denli münasebettar nimetleriyle bizi perverde edip, soframızı donatıyor; sonra da hava kararıp bir fırtına esiyor Ardından da bu ihtimamla hazırlanmış sofra altüst oluyor Ölüm rüzgârı esiyor; ya bizi, ya da o nimetleri alıp götürüyor Demek ki burada bize takdim edilen nimetler sadece geçici ve fâni dünya için verilmiyor Nasıl ki, burada verdiği nimetler arasında bir münasebet varsa bütün bu nimetlerin de münasebetdar olduğu başka ve daha büyük bir nimeti de vardır Burada tattırdıkları da sadece diğerlerini teşvik içindir Yani bu dünyadaki nimetler âhirette verilecek olanlar için bir numuneden ibarettir Ve asılları orada verilecektir Dünyadaki bu münasebeti kabul ettikten sonra, âhiretle olan münasebeti kabul etmemek akıl kârı değildir

Cenâb-ı Hakk bu âlemle öbür âlemi, birbirine muttasıl ve çok ciddi bir râbıta ile alâkalı olarak yaratmıştır

Varlık, varlıktaki ölçü ve mizan bütün nimetler ve güzellikler öbür âlemdeki mânâlarına işaret ederken belâ, musibet ve ızdıraplar da, müstehakları için öbür âlemde aynılarının olacağına delâlet ederler

Hesap ve muhasebeler; hıfz ve muhafazalar, bütün amellerin bir hesabının olacağına ve muhafaza edilen amellerin durumuna göre, bir gün çehrelerin ya kararıp simsiyah veya nadret ve sürurla gün gibi aydın, parıl parıl olacağına kat'î delildirler Gönüllere inşirah salan şu ilâhî beyanı bir kere daha tekrar edelim: "Yüzler var ki o gün ışıl ışıl parlar Rabb'ine bakar" (Kıyâme/22, 23)

Evet, bir evin odaları arasında nasıl ciddi bir alâka ve tenasüb varsa, dünya ile âhiret arasında da aynen öyle ve hatta daha mükemmel bir surette tenasüb vardır