Atatürk’Ün Eğitim Liderliği

Atatürk‘ün eğitim liderliğim eğitime ilişkin doğru gözlem ve tespitlerde bulunması, eğitimle ilgili ilkeler getirmesi, ,köklü değişiklikler gerçekleştirmesi, öğretici kişiliği ve eğitim uygulayıcısı olmasında görmekteyiz

11 Eğitimimize İlişkin Doğru Gözlem ve Tespitlerde Bulunması

Liderin en önemli özellikleri arasında iyi bir gözlem ve analiz yaparak mevcut problemleri belirleyip tanımlaması gelmektedir Atatürk içinde bulunduğu toplumumuzun eğitim sistemini gençliğinden beri eleştirisel bir gözle bakmış, gözlemleri ve teşhisleri gelecekte eğitim alanında yapmayı düşündüğü köklü değişiklikler için ışık olmuştur [2]

Atatürk eğitimimize ilişkin doğru gözlem ve tespitlerde bulunmuş, eğitimimizin temel hatalarım görmüş ve milletimize de göstermiştir

111 Toplumumuzda Yaygın Bir Bilgisizlik Vardır

Atatürk‘ün bilgisizlikle ilgili yaptığı gözlemler şunlardır

“Milletimizi yüzyıllarca başkalarının hırs ve faydalanma aracı kılan en büyük düşmanı bilgisizliktir Milleti yüzyıllarca kendi benliğine sahip yapmayan, milleti yüzyıllarca ihtiyatsız bulunduran hep bu bilgisizliktir Hükümdarların, şunun-bunun milleti esir gibi, köle gibi kullanmaları, bütün arazileri kendi öz arazileri gibi saymaları hep milletin bu bilgisizliğinden istifade edebilmek sayesindedir Gerçek kurtuluşu istiyorsak, her şeyden Önce, bütün kuvvetimiz, bütün suretimizle bu bilgisizliği yok etmeğe mecburuz Burada bilgisizliği sadece okuma yazma manasında almıyoruz

112 Eğitim-Öğretim Yöntemlerimiz uygun Değildir

Atatürk Öğrencilik hayatında baskıya-kısmen serbestiye dayanan, pasif” etken, ezberci deneyci eğitim öğretim yöntemlerini bizzat yaşamış; Türk çocuklarının, gençlerinin yüzyıllardır nasıl yetiştiklerini ve bunun ne gibi sonuçlar verdiğini incelemiş ve gözlemiştir Bütün bu tecrübelerden, gözlemler ve incelemelerden sonra Temmuz 1921′de Ankara’da toplanan Maarif Kongresi’nde öğretmenlerimizin önünde, Türk eğitim tarihinin en önemli teşhislerinden birini yapmıştır [4]

“Şimdiye kadar takip olunan tahsil ve terbiye usullerinin, milletimizin, gerileme tarihinde en mühim sebep olduğu kanaatindeyim

113 Çocuklarımız Üzerinde Aile Baskısı Vardır

Atatürk, ailelerin çocuklar hakkında yanlış bir tutumuna da ana babaların dikkatini çeker[5]

” Çoğu ailelerde Öteden beri kötü bir alışkanlık var: Çocuklarım söyletmez ve dinlemezler, zavallılar laf a karışınca “sen büyüklerin konuşmasına karışma” der, sustururlar Ne kadar yanlış, hatta zararlı bir hareket

114 Eğitim Sistemimiz Milli Değildir

Atatürk‘e göre bir milletin yükselmesi de, alçalması da eğitim sisteminin milli olup olmamasıyla ilgilidir Milli olmayan eğitim sistemimiz yüzyıllardır süren felaketlerimizin temel Sebenlerindendir Eylül 1924′de Samsun’da öğretmenlerle yaptığı konuşmada şu çok önemli teşhis ve tespitte bulunur [6]

” Terbiyedir ki bir milleti ya hür, bağımsız şanlı, yüksek bir toplum olarak yaşatır veya bir milleti kölelik ve yoksulluğa terk eder”

115 İstikrarlı Bir Eğitim Politikamız Yoktur

Atatürk Osmanlı eğitiminin son dönemleri için 1923′de şu teşhis ve tespitte bulunmuştur[7]

” Her Maarif Nazırının, Vekilinin birer programı vardı Memleketin maarifînde çeşitli programların uygulanması yüzünden öğretim berbat bir hale gelmiştir”

116 Eğitimin Amacı Tüketici İnsan Yetiştirmekti

Atatürk, her Nazırın başka bir program uygulattığını söyledikten sonra eğitimimizin amacının kendini ve hayatı bilmeyen, her konuda yüzeysel bilgi sahibi tüketici insan yetiştirmek olduğu tespitini söylemiştir

” Bütün bu uygulama ve programlar ne veriyordu? Çok bilmiş, çok öğrenmiş bir takım insanlar… Ama neyi bilmiş? Bir takım nazariyatı bilmiş! Fakat neyi bilememiş? Kendini bilememiş, hay-atını, ihtiyacım bilememiş ve aç kalmış! İşte bu öğrenim tarzının uğursu sonucu olarak denilebilir ki, memlekette aydın olmak demek, çok bilmiş olmak demektir, sefalete ve fakirliğe mahkum olmak demektir”

2 Sorunlara “ Eğitim İlkeleri ”nin Işığında Çözüm Getirmesi

Atatürk gözlem ve teşhisleri sonucunda ortaya koyduğu problemleri, ortaya koyduğu “eğitim ilkeleri”nin ılgında çözüm önermiş ve ulusal eğitim politikasını biçimlendirmiştir

Atatürk‘ün mevcut eğitim sorunlarım çözmede ve gelecekteki eğitim uygulamalarım şekillendirmede ortaya koyduğu eğitim ilkeleri şunlardır,

- Eğitim laik olmalıdır

- Eğitim ulusal olmalıdır

- Eğitim karma olmalıdır

- Eğitim bilimsel olmalıdır

- Eğitim uygulamalı olmalıdır

Bu ilkeleri belirlerken Atatürk‘ün nasıl bir Türk insanı İstediği de kendiliğinden ortaya çıkmaktadır O, ümmetçi bir toplum anlayışından Türk ulusçuluğuna, teba anlayışından halkın egemenliğim temel alan bir düzene geçilmezsinde en haçta gelen öğenin eğitim olduğunu biliyordu

Liderin özellikleri arasında sorunları teşhis edip, tanımlaması yanında uygun çözüm önerileri sunması da vardır Atatürk‘ün eğitim sorunlarına getirdiği çözüm önerileri çağdaş, akılcı, milli, bilime dayalı ve uygulanabilirdi Bu da Atatürk‘ün bir lider olarak aynı zamanda Türk Milletini ne kadar iyi tanıdığım da göstermektedir Atatürk‘ün eğitim sorunlarına çözüm önerileri uygulamalar için temel, gelecek için örnek olmuştur

21 Eğitim Laik Olmalıdır

1923′te Anadolu’da eğitimin dörtte üçü hala medrese çatışı altındaydı Atatürk eğitim alanında ve başka alanlarda muhtaç olduğu yetişmiş kadroları bulmakta çok güçlük çekmiştir[12]

Medreselerin kaldırılmasından bir süre sonra Rize seyahatinde bir grup Atatürk‘e bir dilekçeyle başvurarak medreselerin tekrar açılmasını istedi Atatürk, medrese eğitiminin yetersizliğim ve memleketteki felaketteki rolünü bu heyete anlattıktan sonra, sözlerini şöyle tamamladı

“Mektep istemiyorsunuz Halbuki millet onu İstiyor Bırakınız artık bu zavallı millet, bu memleket evladı yetişsin Medreseler açılmayacaktır… Millete mektup lazım”

22 Eğitim Ulusal Olmalıdır

Önceki dönemlerin milli olmayan eğitimim felaketlerimizin temel sebepleri arasında gören Atatürk yeni, devletin eğitiminin milli olmasını istemiştir Mart 1923′de Konya gençlerine yaptığı konuşmada “milli terbiyenin” ne olduğunu anlatmaya çalışır

“Aydınlarımız milletimizi en mesut millet yapayım” derBaşka mîlletler nasıl olmuşsa onu da aynen öyle yapalım der Lakin düşünmeliyiz ki böyle bir nazariye hiçbir devirde muvaffak olmuş değildir Bir millet için saadet olan bir şey diğer millet için felaket olabilir Aynı sebep ve sarflar birini mesut ettiği halde diğerini bedbaht edebilir Onun için bu millete gideceği yolu gösterirken dünyanın her türlü ilminden, buluşlarından, ilerlemelerinden yararlanalım Lakin unutmayalım ki, asıl temeli kendi içimizden çıkarmak zorundayız”

23 Eğitim Karma Olmalıdır

l Mart 1923′de TBMM’ni açarken yaptığı konuşmada eğitim birliği konusunda açık direktifler verdi

“Memleket çocuklarının eşit şekilde ve ortak olarak elde etmeye mecbur oldukları ilim ve fenler vardır Yüksek meslek ve ihtisas erbabının ayrılabileceği Öğretim derecelerine ulaşıncaya kadar “Eğitim ve Öğretimde birlikte toplumumuzun ilerlemesi ve yükselmesi açısından çok önemlidir “

24 Eğitim Bilimsel Olmalıdır

Atatürk bilimin her alanda olduğu gibi eğitimde de bize tek rehber olması gerektiğini söylemiş, eğitim tarihimizde yepyeni bir çığır açmıştır Onuncu Yıl Nutkunda bunu şöyle ifade etmiştir[16]

” Türk milletinin yürümekte olduğu medeniyet ve ilerleme yolunda dinde ve kafasında tuttuğu meşale müspet ilimdir,

25Eğitim Uygulamalı Olmalıdır

Eğitim işe yarar, üretici ve hayatta başarılı olacak insanlar yetiştirmelidir Atatürk Osmanlı’nın duraklama ve gerileme dönemlerinde rağbet edilen mesleklerin memuriyet olduğunu ve bu nedenle ticaret ve sanayinin Rum, Ermeni, Yahudilere kaldığım görmüş; gerilememizin en önemli sebeplerinden biri olan memur olmaya aşırı düşkünlüğü kaldırmaya çalışmış ve eğitimimize yeni ve aktif bir insan tipi yetiştirmeyi hedef göstermiştir 1931 ‘de şöyle der

“İlk ve orta Öğretim mutlaka insanlığın ve medeniyetin gerektirdiği ilmi ve tekniği versin, fakat o kadar pratik bir tarzda versin ki, çocuk okuldan çıktığı zaman aç kalmaya mahkum olmadığına emin olsun”

3 Eğitimde Köklü Değişiklikler Yapması

Lider yeni yapı ve davranışlar gösterebilendir Atatürk eğitim alanındaki inkılaplarıyla yeni bir yapı ve davranış oluşturmuş, o güne kadar ki uygulamalar tamamen değişmiştir Dini eğitim yerine laik eğitim yapılmaya; Arap harfleri yerine Latin Türk harfleri kullanamaya; metafizik yerine müspet ilim gösterilmeye; Türk dili Arapça ve Farsça‘dan arındırmaya; Türk tarihi gerçek yönleriyle ortaya çıkarılmaya başlanmıştır

31 Eğitimi Laikleştirmesi

Atatürk daha Kurtuluş Savaşı yıllarında l Mart 1922′de TBMM’de yaptığı konuşmasında milli eğitimin milletimizin bugünkü haliyle, içtimai ve hayati ihtiyaçlarıyla, çevrenin şartlarıyla, içinde yaşadığımız asrın icaplarıyla uyumlu hale getirilmesini istedi

3 Mart 1924′de “halifeliğin kaldırılması” kanunuyla birlikte “Tevhid-i Tedrisat (eğitimin birleştirilmesi” kanunu da kabul edildi ve bu kanunla medreseler önce, MEB’ e devredildi, sonra da kapatıldı Atatürk “Tevhid-i Tedrisat” kanununun kabulünden sonra bir yurt gezisinde yaptığı şu konuşmayla eğitim ve öğretim birliğine verdiği önemi şu şekilde vurguladı

” Eğitim ve öğretimi bîrleştirmedikçe aynı fikirde, aynı zihniyette fertlerden kurulu bir millet yapmağa imkan aramak abesle uğraşmak olmaz mı idi?

Dünya medeniyet ailesinde saygı toplayan bir yerin sahibi olmaya layık Türk milleti evlatlarına vereceği eğitimi “mektep” ve “medrese” adında birbirinden büsbütün başka “iki çeşit kuruluşa” bölmeye katlanabilir miydi?”

32 Arap Harfleri Yerine Latin Türk Harflerini Getirmesi

Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda nüfusun % 90′ı okuma yazma bilmiyordu Bunun nedenim dilbilimcimiz şöyle açıklıyordu,[21]

“Cumhuriyetten önce, halkın yüzde doksanından çoğu okuma yazma bilmiyordu Nedeni, eski yazı ile okuyup yazmanın güçlüğü idi Eski yazı güçlü; çünkü Arapça’nın yazışı idi; Türkçe’yi yazmaya elverişli değildi Biz Arap abecesin! almış, buna sadece Arapça’da bulunmayan harflerim eklemiştir Ama bununla Türkçe’nin abecesini oluşturmuş olmuyorduk”

Atatürk‘e göre Arap harfleri şu nedenlerle bırakılmalıydı:

1- Türkçe’ye uygun değildi

2- Öğrenilmesi zordur, bu da toplumda eğitim düzeyinin düşüklüğünün bir nedenidir

Atatürk Ağustos 1928′de şöyle der:

” Bir toplumun %10’u, %20’si okuma yazma bilir, %80’i, %90’ı okuma yazma bilmezse, bu ayıptır Bundan insan olarak utanmak lazımdır Halbuki bu millet utanmak için gelmemiştir

1 Kasım 1928′de kanunla yeni Latin Türk Alfabesi kabul edilmiştir Harf devrimi geniş halk kitlelerinin hızla okur-yazar olmalarını sağlamalarının yanı sıra; Türk dili ve kültürünün Arap ve doğu kültürünün etkisinden kurtarılmasını amaçlıyordu

33 Yeni Bir tarih Anlatışını Getirmesi

Osmanlı tarih anlayışına karşı çıkarak, Türklerin binlerce yıllık bir tarihi ve uygarlığı bulunduğunu savunmuş, özellikle Îslamiyet’e geçişinden önceki dönemler üzerinde çok daha fazla üzerinde durmuştur Tüm bu çabalardan amaç, hem batılıların tarih, ırk, uygarlık bakımından haksız saldırılarda bulunduğu Türk insanına köklü bir güven duygusu aşılamak, hem de bilim adamlarım yeni araştırmalara teşvik etmek olmuştur