Referandum Nedir? Türkiye'de Yapilan Referandumlar

Referandum Nedir?

Referandum (latince referendum) genelde anayasa değişikliği, yasaların kabulu ve ya çok önemli meselelerde halkın iradesini belirlemek amacıyla yapılan oylamadır Referandumda halkın iradesi idareye doğrudan doğruya yansımakta olup doğrudan demokrasi'nin güzel bir örneğidir Temsili demokraside ise, halkın seçtiği insanlar, halkın iradesini yansıtmaya çalışmaktadır Türkiye'de çok az uygulanan referandum, gelişmiş ülkelerde sık sık uygulanır Referandum kelimesi genelde plebisit kelimesiyle beraber anılır Plebs, Eski Roma'da, ayrıcalıklı patriciiler dışında kalan kalabalık halk sınıfına verilen isimdir Plebs meclislerinin aldığı karar anlamında olan Latince plebiscitum sözünden gelir Plebisit genelde yasama organlarının biri tarafından halkın oylamasına sunulan bir sorudur Plebisit bir şekilde güven oylaması manasını ihtiva ettiği için, günümzde pek sık kullanılmamaktadır

Eski çağ sitelerinde vatandaşlık hakkına sahip bir kısım halk, gerçek bir hükümet ve yasama organı gibi toplanırdı Bugün ise bazı İsviçre kantonlarında ve bir kısım Amerikan kominlerinde, yılda bir defa toplanan halk genel kurulunun görevi, sadece yöneticileri denetlemek ve tekliflerini bildirmektir

Doğrudan demokrasinin fiilen uygulanmasındaki güçlük sebebiyle temsili demokrasi sistemine gidilmiştir Bu sistemin de mahzurlarını gidermek ve doğrudan demokrasi sistemine yaklaşmak için, yarı doğrudan demokrasi sistemine gidilmiştir Referandum bunlardan birisidir Yarı doğrudan demokrasi denilen, halkın yönetime katılmasının bu şeklinde ise; seçmenlerin görevi, sadece temsilciler seçmek değildir Seçmenler, gerek anayasa yapma ve gerekse yasama yetkisine oylarıyla katılırlar

Hazırlanmakta olan bir kanunun kabulüne veya bir kanun teklifine halkın katılması iki şekilde olur:

• Yetkili makamın bir kanun tasarısı veya teklifinin esaslı kısımları hakkında halk oyuna başvurmak
• Yasama organı (parlamento)nun hazırladığı kanun hakkında halkın reyine müracaat etmek

Meclisin hazırlamış olduğu kanun, yürürlüğe girmeden önce halka sunulur Seçmenler, hazırladıkları bir dilekçe ile kanunun karşısında yeterli sayıda imza toplayabilirse, kanunun tasdiki veya yürürlükten kaldırılması hususunda halkın reyine başvurulur Karşı oylar yetersiz kalırsa kanun, referandumla tasdiklenmiş sayılır Karşı oylar fazla gelirse, kanun yürürlükten kalkmış olur 1789 Fransız ihtilali sonucu Fransa'da uygulanan bu sistem, bugün bazı Amerikan eyalet anayasalarında yer alır Buna halkın tasdiki veya halk vetosu denir Bazan da, Alman Weimar Anayasasında olduğu gibi; devlet başkanı dilerse, her hangi bir kanunu tasdik etmeden önce, bir defa da halkın oyuna gerek duyabilir

Anayasaların, yeni hazırlanmalarından sonra veya önemli değişikliklerde referandumla halkın oyuna başvurulur Türkiye'de, Fransa'da ve İsviçre'de yeni anayasaların kabulü bu şekilde olmuştur Buna Anayasa Referandumu denir

Türkiye'de ilk defa referanduma, 1960 Anayasasının kabulü sırasında başvurulmuştur Katılan seçmenlerin % 62'si evet, % 38'i hayır şeklinde oy kullanarak; Kurucu Meclis'in hazırladığı Anayasayı kabul etmiş oldu 1982 yılındaki, Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasanın referandumunda ise, kabul oyları % 91'i geçti Red ise % 9 idi Yeni anayasa ittifaka yakın bir çoğunlukla kabul edilmiş ve seçmenlerin tasvibini almıştır

Kanunların halkın referandumuna sunulması usulü ABD ve İsviçre'de temel bir prensip olarak kabul edilmiştir Bugüne kadar referanduma sunulmuş dünya anayasaları içinde sadece 1946 Fransız Anayasası halk tarafından birinci oylamada reddedilmiştir Bu anayasa ikinci referandumda kabul edilmiştir

Referandumla İlgili Anayasa Maddeleri

I Anayasanın değiştirilmesi, seçimlere ve halkoylamasına katılma

Madde 175- Anayasanın değiştirilmesi Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki teklifler Genel Kurulda iki defa görüşülür Değiştirme teklifinin kabulü Meclisin üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla mümkündür

Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabulü, bu maddedeki kayıtlar dışında, kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere tabidir

Cumhurbaşkanı Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları, bir daha görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderebilir Meclis, geri gönderilen kanunu, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile aynen kabul ederse Cumhurbaşkanı bu Kanunu halkoyuna sunabilir

Meclisce üye tamsayısının beşte üçü ile veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkındaki Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmî Gazetede yayımlanır

Doğrudan veya Cumhurbaşkanının iadesi üzerine, Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya gerekli görülen maddeleri Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir Halkoylamasına sunulmayan Anayasa değişikliğine ilişkin Kanun veya ilgili maddeler Resmî Gazetede yayımlanır

Halkoyuna sunulan Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların yürürlüğe girmesi için, halkoylamasında kullanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul oyu olması gerekir

Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların kabulü sırasında, bu Kanunun halkoylamasına sunulması halinde, Anayasanın değiştirilen hükümlerinden, hangilerinin birlikte hangilerinin ayrı ayrı oylanacağını da karara bağlar

Halkoylamasına, milletvekili genel ve ara seçimlerine ve mahallî genel seçimlere iştiraki temin için kanunla para cezası dahil gerekli her türlü tedbir alınır

Türkiye'de Yapilmis Eski Referandumlar

1 Türkiye’de ilk referandum, 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin ardından hazırlanan 1961 Anayasası için yapıldı 9 Temmuz 1961’deki halkoylaması ile 1961 Anayasası, yüzde 383 "hayır" oyuna karşılık, yüzde 617 "evet" oyuyla kabul edildi

2 Türkiye ikinci kez "1982 Anayasası"nın halkoyuna sunulması üzerine sandık başına gitti İkinci referandum, 1980 askeri müdahalesinin ardından hazırlanan 1982 Anayasası için 7 Kasım 1982’de yapıldı

Halkoylamasına, 18 milyon 885 bin 488 seçmen katıldı 17 milyon 215 bin 559 seçmen "kabul" (yüzde 9137), 1 milyon 626 bin 431 seçmen de "ret" (yüzde 863) oyu kullandı 1982 Anayasası, sonuçların açıklanmasıyla 9 Kasım 1982’de yürürlüğe girdi

3 Türkiye’de 3 halkoylaması, 1982 Anayasası’nın Geçici 4 maddesi ile getirilen 10 ve 5 yıllık siyasal yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987’de düzenlendi Yüksek Seçim Kurulu (YSK), halkoylaması sonuçlarını 12 Eylül 1987’de açıkladı Halkoylamasına 24 milyon 436 bin 821 seçmen katıldı Geçerli 23 milyon 347 bin 856 oydan 11 milyon 711 bin 461’i "evet", 11 milyon 636 bin 395’i "hayır" çıktı Böylece, Geçici 4 madde yürürlükten kalktı

4 Türkiye’nin dördüncü kez önüne getirilen halkoylaması sandığının konusu ise Anayasa’nın 127 maddesindeki yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması oldu Bu halkoylaması, 25 Eylül 1988’de yapıldı Seçmenlerin yüzde 65’i "hayır", yüzde 35’i "evet" oyu kullandı Böylece yerel seçimlerin erkene alınması için Anayasa’nın 127 maddesindeki değişiklik kabul edilmedi ve 13 Kasım 1988 olarak öngörülen erken yerel seçim yapılmadı

Halkoylamasında, milletvekili genel seçimlerinden farklı olarak beyaz renk üzerinde "Evet", kahverengi üzerinde "Hayır" ibareleri bulunan iki ayrı renkten oluşan birleşik oy pusulası kullanılacak Halkoylamasına katılanlar, üzerinde özel işaret bulunan mühürü birleşik oy pusulasında tercih ettiği kısmın üzerine basarak oyunu kullanacak