Cumhuriyet Tarihi 1923-2009 (Kisa Aciklamali)

Devletin Örgütlenmesi ve İnkılaplar:
Ulusal Kurtu-luş Savaşı’nın kazanılıp, Lozan Barış Antlaşması’nın imzalan-masından sonra Mustafa Kemal ilk iş olarak savaş sırasında kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerini birleştirerek, Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi)’na dönüştürdü ve fırkanın genel başkanlığını üstlendi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin amacı ülkeyi modernleştirmek ve model olarak benimsenen Batı sistemini, kurumlarını ve yaşam tarzını hayata geçirmekti

29 Ekim 1923 tarihinde inkılapların en önemlisi kabul edilen Cumhuriyet ilan edildi Ulusal mücadelenin önderi Mustafa Kemal, oy birliğiyle Türkiye’nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi İsmet Paşa (İnönü) da Başbakan olarak atandı TBMM, Cumhuriyet’in ilanından dört ay sonra, hilafeti kaldırarak, Osmanlı hanedanı mensuplarının ülke dışına çıkarılmasına karar verdi (3 Mart 1924)

Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı seçildikten sonra
TBMM’de nutkunu söylerken

Modern bir devlet ve toplum yapısının oluşturulması için, din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması, bireylerin inanç ve vicdan özgürlüklerinin sağlanması gerekiyordu Bu nedenle de bir hilafet kurumu olan Şeriye ve Evkaf Vekâleti kaldı-rılarak, Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Başkanlığı ve Evkaf Müdürlüğü kuruldu Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile din okulları düzenine ve ikili eğitim yapısına son verilerek, tüm okullar ve eğitim işleri Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde birleştirildi Adli Teşkilat Yasası ile şeriat mahkemeleri yerini bağımsız mahkemelere bıraktı 25 Kasım 1925 tarihinde çıkarılan Şapka Kanunu ile sarık ve fes giyilmesi yasaklandı ve “şap-ka” millî başlık oldu 30 Kasım 1925 tarihinde tekke, zaviye ve türbeler kapatılarak tarikat unvanları kaldırıldı 26 Aralık 1925 tarihinde uluslararası saat ve takvim düzenleri kabul edildi 17 Şubat 1926 tarihinde Osmanlı hukukunun temel taşları olan Mecelle ve Şer’i Hukuk yerine “Türk Medeni Kanunu” kabul edildi Buna paralel olarak Borçlar, Ceza ve Ticaret kanunları da çağdaş esaslar doğrultusunda yeniden düzenlendi

Çok eşliliğin yasaklanması ve boşanmalar konusunda sade-ce mahkemelerin yetkili kılınması, kadın hakları konusunda atılan ilk önemli adımları oluşturdu Kadınlar birçok Avrupa ülkesinden önce; 1930 yılında belediyeler, 1933 yılında köy ihtiyar heyetleri, 1934 yılında ise TBMM için seçme ve seçil-me hakkı elde etti

Türk kadını birçok Avrupa ülkesinden önce
seçme ve seçilme hakkı elde etmiştir

Mustafa Kemal Atatürk, TBMM Başkanı Kâzım Özalp,
Başbakan İnönü ve İçişleri Bakanı Şükrü Kaya Dolmabahçe Sarayı’nda
yeni Türk alfabesi hakkındaki açıklamaları dinlerken - 29 Ağustos 1928

Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yeni bir Türk alfabesi hazır-landı ve Latin harflerinin kullanılmasını öngören yasa 1 Ka-sım 1928 tarihinde TBMM’de kabul edildi 1931 yılında ev-rensel ağırlık ve uzunluk ölçüleri, metre ve kilo sistemleri kabul edildi

21 Haziran 1934 tarihinde Soyadı Kanunu çıkarıldı 5 ay son-ra çıkarılan bir kanunla ise modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadı verildi

“Devletin dini İslamdır” hükmü 1928 tarihinde yapılan deği-şiklikle Anayasa’dan çıkartıldı 1931 yılında Türk Tarih Kuru-mu, 1932 yılında Türk Dil Kurumu kuruldu 1937 yılında ise Türkiye’nin laik bir devlet olduğu, Anayasa hükmü hâline getirildi

Atatürk Döneminde İç ve Dış Politika:

Mustafa Kemal Atatürk, Ürdün Kralı Abdullah ile
Ertuğrul Gemisi’nde

Atatürk, inkı-lapları halkın tümüne benimsetmek kararındaydı Fakat devleti kuran inkılapçı CHP içerisinde bile bir süre sonra mu-halif sesler yükselmeye başladı Gerçekleştirilen inkılapların Türkiye’nin sosyal ve siyasal yapısına uymadığını düşünen ve aralarında Rauf Orbay, Kâzım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy gibi Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın yönetiminde bulunan bir grup komutanın da yer aldığı muhalifler CHP’den istifa ederek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kurdular Partinin baş-kanlığına Kâzım Karabekir getirildi Güneydoğu Anadolu’da gerici Şeyh Said İsyanı’nın çıkması üzerine hükûmet, 3 Ha-ziran 1925 tarihinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kapattı

Çok partili sisteme geçmek Atatürk’ün idealiydi Bu nedenle eski başbakanlardan olan Fethi Okyar’a Serbest Fırkayı kurdurdu İsmet İnönü’ye muhalif olan Fethi Okyar’ın li-derliğindeki parti, halktan büyük ilgi görmeye ve beklen-medik şekilde gelişmeye başladı Okyar’ın İzmir gezisi sırasında üzücü olayların meydana gelmesi nedeniyle parti, 17 Kasım 1930 tarihinde kendini feshetti

Hatay Devlet Reisi ve hükûmet üyeleri
Cumhuriyet Bayramı töreninde

Cumhuriyet’in ilk yıllarının özelliği, Millî Misak’a ve barışa dayalı bir dış politika izlenmesiydi Başarılı bir diplomasi ile İstanbul ve Çanakkale boğazlarının ulusal savunma sistemi içinde yer alması sağlanmış (Montreaux Antlaşması-1936), Balkan (1934) ve Sadabad (1937) paktları ile bütün komşu ülkelere karşı izlenen dostluk politikaları yaygınlaştırılmıştı Hatay, Atatürk’ün uğraştığı son dış politika sorunu oldu Di-namizmi, güçlü sezgileri, güç dengelerini doğru hesap ede-bilmesi, iç ve dış koşulları doğru değerlendirmesiyle bilinen Atatürk, vefatından (10 Kasım 1938) önce Hatay sorununu da çözüme kavuşturmuştu Batı modeli doğrultusunda bü-yük adımlar atmış olan Atatürk, geriye kurumları çağdaşlaş-mış ve inkılapları yürekten benimsemiş bir ülke bırakmıştır

İnönü Dönemi ve Savaş Yılları:
Atatürk’ün vefatın-dan sonra Cumhurbaşkanı seçilen İsmet İnönü, başarılı bir denge politikası izleyerek Türkiye’yi 1939 yılında başlayan 2 Dünya Savaşı’nın dışında tutmayı başardı

İsmet İnönü

Bununla birlikte, savaşın bitmesine kısa bir süre kala ABD, İngiltere ve SSCB’nin yanında yer alarak Almanya ve Japon-ya’ya savaş ilan eden Türkiye, 26 Haziran 1945 tarihinde San Francisco Konferansı’na davet edilerek Birleşmiş Milletler Bildirisi’ni imzaladı ve kurucu üyeler arasında yer aldı

Çok Partili Döneme Geçiş:
Fuat Köprülü, Refik Kor-altan, Celal Bayar ve Adnan Menderes, tarihe “Dörtlü Takrir” olarak geçen ünlü önergelerini CHP Meclis Grubu’na vererek iç tüzüğün ve bazı yasaların değiştirilmesini istemişlerdi “Dörtlü Takrir”e imza koyanlar, 7 Ocak 1946 günü, Demok-rat Parti (DP)’yi, kurdular Demokrasinin ve liberal ekonomi anlayışının öncülüğünü yapan DP, 1946 seçimlerinde meclise girmeyi, 1950 seçimlerinde ise tek başına iktidara gelmeyi başardı 1954 seçimlerinde oylarını artırarak iktidarını daha da perçinleyen DP, 1957 seçimlerinde oy kaybına uğrama-sına rağmen 27 Mayıs 1960’a kadar iktidarını sürdürdü

Celal Bayar ve Adnan Menderes

CHP iktidarı döneminde benimsenmeye başlanan Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile yakın iş birliği, DP iktidarı döne-minde dış politikaya yeni boyutlar getirdi Missouri gemisinin İstanbul’a gelişi, Truman Doktrini ve Marshall Planı’nın uy-gulamaya konması ile ABD’den ilk ekonomik ve askerî yardımların gelmeye başlaması, İsmet İnönü’nün bu doğ-rultuda attığı temelleri sağlamlaştırmıştı Türkiye, DP iktidarı döneminde Kore’ye asker gönderdi ve Kuzey Atlantik Paktı Örgütü (NATO)’ne üye oldu (1952)

1954 seçimlerinden sonra ekonominin, halkın ve sivil-asker bürokratların durumu bozulmaya başlamıştı Halktaki hoş-nutsuzluk karşısında muhalefet ve basının da eleştirileri sertleşmişti İktidar ise bu eğilime karşı bazı sert önlemler almaya yönelmişti Ana muhalefet partisi lideri İsmet İnö-nü’nün yurt gezilerinde karşılaştığı engeller, basını kontrol altında tutmak için başvurulan yöntemler ve Mecliste kurulan “Tahkikat Komisyonu” tansiyonu iyice yükseltmiş, rejim tar-tışmalarına yol açmıştı

Orgeneral Cemal Gürsel ve Bakanlar Kurulu

27 Mayıs ve Ara Dönem:
Silahlı Kuvvetlerin çeşitli kademelerindeki bir grup subay, 27 Mayıs 1960 sabahı planlı bir şekilde harekete geçerek, 10 yıllık DP iktidarını de-virdi ve yönetime el koydu İhtilalci subaylar tarafından “Millî Birlik Komitesi (MBK)” adında bir komite kuruldu Kara Kuv-vetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel; Devlet, Hükûmet ve Millî Birlik Komitesi başkanlığı görevlerini üstlendi MBK yasama görevini üstlenirken, 17 Haziran 1960’ta çoğu sivil-lerden oluşan bir hükûmet göreve başladı

Kurucu Meclis, 5 Ocak 1961 tarihinde toplandı Kurucu Mecli-sin son şeklini verdiği Anayasa, 9 Temmuz 1961 tarihinde yapılan referandumla kabul edilerek yürürlüğe girdi 1961 Anayasası’nın getirdiği en önemli yenilik; parlamentonun, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olmak üzere iki ka-nattan oluşmasıydı MBK, 15 Ekim 1961 tarihinde yapılan seçimlerle iktidarı sivillere teslim etti Anayasa gereği MBK’nin 22 üyesi “Tabii Senatör” olarak parlamentoya girer-ken, Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı seçildi

Süleyman Demirel Adalet Partisi Kongresi’nde

Devrik Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar Kurulu üyeleri, milletvekilleri ve bazı bürokratlar 27 Mayıs 1960 sabahı Harp Okulu’nda gözetim altına alınmışlardı Yassıada’da kurulan “Yüksek Adalet Divanı”, “Anayasa’yı ihlal” ile suçladığı DP iktidar mensuplarından 15’ine idam cezası verdi Bunlardan 12’si MBK tarafından müebbet hapse çevrildi Dışişleri Baka-nı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan 16 Eylül 1961, DP iktidarının Başbakanı Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961’de İmralı Adası’nda idam edildi Diğer tutukluların tümü 1964 yılına kadar çeşitli aflarla serbest bırakıldı

Hareketli Yıllar ve AP Dönemi:
15 Ekim 1961’de yapılan ilk seçimlerde, emekli Orgeneral Ragıp Gümüşpala liderliğindeki Adalet Partisi ile ihtilal hükûmetinin Maliye Bakanlığını yapan Ekrem Alican’ın liderliğindeki Yeni Türkiye Partisi’nin oy toplamı, DP’nin 1957 yılında aldığından daha fazlaydı CHP’nin oyları ise % 41’den % 37’ye gerilemişti

Seçimlerden sonra CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’nün başkanlığında kurulan CHP-AP koalisyon hükûmeti, sivil rejime dönüşü kolaylaştırmakla birlikte iç uyumsuzluklar ne-deniyle uzun ömürlü olamadı Onu, yine İsmet İnönü’nün başkanlığında kurulan 2 ve 3 koalisyonlarla, Suat Hayri Ür-güplü’nün başkanlığında kurulan koalisyon hükûmeti izledi

Ragıp Gümüşpala’nın 1964’te vefatıyla boşalan AP Genel Başkanlığı’na, Devlet Su İşleri eski Genel Müdürü Süleyman Demirel seçildi AP, 1965 seçimlerinde oyların % 53’ünü alarak tek başına iktidara geldi Bu seçimlerin bir özelliği de Türkiye’de ilk kez bir sosyalist partinin -Türkiye İşçi Partisi- seçimlere katılması ve 14 milletvekilliği kazanmasıydı

12 Mart ve Ara Rejim:
1968 yılında başlayan öğren-ci eylemleri giderek siyasi ve ideolojik bir içerik kazanarak teröre dönüşmüştü Bu terörü durdurmak gerekçesiyle ko-mutanlar 12 Mart 1971’de muhtıra verdiler Yeni ara rejimin ilk hükûmeti, CHP’den istifa eden Prof Nihat Erim tarafından kuruldu Sıkıyönetim ilan edildi ve bazı özgürlükler kısıtlandı 1 ve 2 Erim hükûmetlerinin sert önlemlerine rağmen terö-rün tırmanışa geçmesi önlenemeyince Ferit Melen’in kurduğu hükûmet iktidara geldi Onu izleyen Naim Talu hükûmeti ise bir çeşit demokrasiye geçiş sürecini başlattı 1973 yılında TBMM’de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini 12 Martçıların adayı Faruk Gürler kaybetti, AP ve CHP’nin ortak adayı Fahri Korutürk kazandı
Bu arada İsmet İnönü, milletvekilliğinden, CHP Genel Baş-kanlığı ve üyeliğinden istifa etti Hemen toplanan kurultayda Bülent Ecevit, Genel Başkan seçildi

Ecevit Hükûmetleri ve “MC” Dönemleri:
1973 yılın-da yapılan seçimler, 12 Mart rejiminin sonunu getirmişti Se-çimlerde hiçbir partinin tek başına iktidara gelememesi yeni koalisyonlar dönemini başlattı En yüksek oyu alan CHP, görüşlerinde dinî motifleri öne çıkaran Millî Selamet Partisi (MSP) ile koalisyon hükûmeti kurdu Bu ilginç uzlaşma, olumlu sonuçlar doğurdu ise de dünyadaki konjonktürel gelişmeler Türkiye’ye, dolayısıyla hükûmete de yansıdı Dünyadaki petrol bunalımının ardından Kıbrıs sorunu gün-deme geldi Nikos Sampson’un 1974 Haziran ayında Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios’a karşı ENOSİS’çi bir darbe yapma-sı üzerine Türkiye, anlaşmalardan doğan garantörlük hakkı-nı kullanarak Kıbrıs’a askerî müdahalede bulunmak zorunda kaldı Bu müdahaleye Batı olumsuz tavır alırken, ABD Tür-kiye’ye ekonomik ambargo ilan etti Kıbrıs müdahalesi son-rası izlenecek dış politika konusunda anlaşmazlık belirince, CHP-MSP koalisyonu dağıldı (Kasım 1974) Başbakanlık gö-revi verilen Kontenjan Senatörü Sadi Irmak’ın kurduğu hü-kûmet ise TBMM’den güvenoyu alamadı

Başbakan Bülent Ecevit, Kıbrıs için Türkiye’nin
garantörlük hakkını açıklarken

Yeni katılanlarla milletvekili sayısını artıran AP; MSP, MHP (Milliyetçi Hareket Partisi) ve CGP (Cumhuriyetçi Güven Partisi) ile bir araya gelerek çoğunluğu sağladı Yeni hü-kûmeti kurma görevi Süleyman Demirel’e verildi Demirel 1977 seçimlerine kadar işbaşında kalacak olan ilk Milliyetçi Cephe (MC) hükûmetini kurdu (Mart 1975) 1977 seçim-lerinde hiçbir parti tek başına iktidar olabilecek çoğunluğu sağlayamayınca, Süleyman Demirel bu kez CGP’nin dâhil olmadığı 2 MC hükûmetini oluşturdu (Temmuz 1977) 1974 yılında başlayan ekonomik bunalım ve terör derinleşerek devam ediyordu

Süleyman Demirel başkanlığındaki 2 MC hükûmeti, Aralık 1977 tarihinde CHP’nin gensorusu ile düşürüldü CHP lideri Bülent Ecevit; 11 bağımsız milletvekili, DP ve CGP’nin desteğiyle yeni bir hükûmet kurdu Fakat ne ekonomik dar-boğazdan çıkılabildi ne de terörün tırmanışı durdurulabildi 1979 sonbaharında yapılan Cumhuriyet Senatosu kısmi yenileme seçimlerini CHP kaybedince, Başbakan Bülent Ecevit görevden çekildi AP lideri Süleyman Demirel, bu kez MSP ve MHP tarafından dışarıdan desteklenen AP azınlık hükûmetini kurdu (25 Kasım 1979)

AP azınlık hükûmetinin ülkeyi ekonomik darboğazdan çıkarmak için aldığı “24 Ocak Kararları” kısa sürede olumlu sonuç verdi ama terör olay-larının önüne geçilemedi Terörün yoğun olduğu illerde sıkı-yönetim ilan edildi Öte yandan 1980 yılının ilk aylarında görev süresi dolan Fahri Korutürk’ün yerine yeni cumhurbaş-kanı bir türlü seçilemiyordu

Kenan Evren ve Konsey üyeleri

12 Eylül Ara Rejimi (1980-1983):

12 Eylül 1980 tari-hinde, Türkiye’de yeni bir askerî müdahale gerçekleştirildi Ordu, emir komuta zinciri içinde yönetime el koymuştu Ge-nelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve kuvvet ko-mutanlarından oluşan Millî Güvenlik Konseyi (MGK), TBMM’yi ve hükûmeti feshetti Tüm ülkede sıkıyönetim ilan edildi AP, CHP, MSP ve MHP liderleri gözetim altına alındı MGK, müdahaleden sonra yasama ve yürütme yetkilerini üstlene-rek, Konseyin başkanı olan Kenan Evren’i “Devlet Başkan-lığı”na getirdi Yeni hükûmet, emekli Oramiral Bülend Ulusu’nun başkanlığında kuruldu AP azınlık hükûmetinin Başbakanlık Müsteşarı ve 24 Ocak Kararları’nın mimarı Turgut Özal da hükûmette Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcılığına getirildi Bu dönemde ekonomik istikrar programı aynen sürdürüldü

Haziran 1981’de, MGK ve Danışma Meclisinden (DM) oluşa-cak bir “Kurucu Meclis” yapılanması kararı alındı Danışma Meclisi üyelerinin açıklandığı gün, daha önce etkinlikleri ya-saklanmış olan tüm siyasi partiler kapatılarak mal varlık-larına el kondu

DM Anayasa Komisyonu tarafından hazırlanan yeni Anayasa, 7 Kasım 1982 tarihinde halkoyuna sunuldu ve % 912 “evet” oyu ile kabul edildi Yeni Anayasa’nın kabulü ile Kenan Evren “Cumhurbaşkanı” sıfatını aldı Siyasi Partiler Yasası 24 Nisan 1983 tarihinde yürürlüğe girdi ve yeni siyasi partilerin kurulması için siyasi faaliyetler kademeli olarak serbest bırakıldı

6 Kasım 1983 tarihinde yapılan genel seçimlere ANAP (Anavatan Partisi), MDP (Milliyetçi Demokrasi Partisi) ve HP (Halkçı Parti) katıldı Oyların % 451’ini alan ANAP tek başına
iktidar oldu

Başbakan Turgut Özal ve Millî Güvenlik Konseyi üyeleri

24 Kasım 1983 tarihinde toplanan TBMM’nin başkanlık diva-nının oluşmasıyla MGK’nin görevi sona erdi

1 ve 2 Özal Hükûmetleri:
Özal hükûmetleri döne-minin en önemli özelliği, Turgut Özal’ın deyimiyle, gerçek-leştirilen “büyük transformasyon” oldu Üst üste yapılan cesur ve kararlı reformlarla ekonomi yön ve kabuk değiştir-di Ekonomideki iyileşme, büyüme hızına da olumlu yansıdı

Avrupa ülkeleriyle ilişkiler iyileştirildi Türkiye ile ilişkilerini askıya almış olan Avrupa Konseyi Danışma Meclisi, Türk parlamenterlerin bu kurula katılmasını Mayıs 1984’te kabul etti Yunanistan’ın NATO’nun askerî kanadına dönmesine MGK döneminde izin verildikten sonra, ABD ile canlanan iliş-kilerdeki düzelme devam etti Irak-İran savaşında tarafsız bir politika izlendi

Bu dönemde iç politikadaki en önemli gelişme ise, 6 Eylül 1986 tarihinde yapılan halk oylamasıyla siyasi yasakların kaldırılmasıydı Bülent Ecevit DSP (Demokratik Sol Parti)’de, Süleyman Demirel DYP (Doğru Yol Partisi)’de, Alparslan Türkeş MÇP (Milliyetçi Çalışma Partisi)’de, Necmettin Erba-kan RP (Refah Partisi)’de genel başkanlığa seçildi

Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve Başbakan Mesut Yılmaz

ANAP, 1987’de yapılan erken genel seçimlerde % 36 oy ile 2 kez tek başına iktidara geldi SHP % 2475 ve DYP % 1915 oranında oy aldı Kenan Evren’in görev süresinin dolmasıyla sekizinci Cumhurbaşkanı seçilen Turgut Özal,
9 Kasım 1989 tarihinde göreve başladı Başbakanlığa ata-nan Yıldırım Akbulut, Kasım 1989 tarihinde toplanan ANAP Olağanüstü Büyük Kongresinde genel başkan seçildi

ANAP’taki Değişim ve Koalisyonlar Dönemi:
ANAP Genel Başkanlığı’na Haziran 1991 tarihinde Yıldırım Akbu-lut’un yerine Mesut Yılmaz seçildi 21 Ekim 1991 tarihinde yapılan erken genel seçimlerde DYP, aldığı % 2703 oy ora-nıyla birinci parti oldu Onu ANAP, SHP, RP ve DSP izledi 20 Kasım 1991 tarihinde Süleyman Demirel’in başkanlığında DYP-SHP koalisyon hükûmeti kuruldu Ekonomik büyümeyi canlandırmakta ve ücretlilerin reel gelirlerini artırmakta bir ölçüde başarılı olan hükûmet, demokratikleşme alanında da bazı adımlar attı

Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasıyla bağımsızlık-larını elde eden Kafkasya ve Orta Asya cumhuriyetleri ile çok yönlü ilişkiler kuruldu Böylece Türkiye’nin bir “bölge devleti” olması yolunda yeni ufuklar açıldı Haziran 1992 tarihinde bir zirve toplantısıyla kurumlaştırılan, Kafkasya ve Balkanlar dâ-hil bütün Karadeniz havzasını içine alan “Karadeniz Eko-nomik İş Birliği Örgütü”, Türkiye’nin bu bölgedeki önemini daha da artırdı

Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın 17 Nisan 1993 tarihinde bek-lenmedik şekilde vefat etmesi iç politikadaki dengeleri ciddi şekilde etkiledi Süleyman Demirel Cumhurbaşkanı seçildi Boşalan DYP Genel Başkanlığı’na ise 13 Haziran 1993 ta-rihinde yapılan olağanüstü büyük kongrede Tansu Çiller ge-tirildi Türkiye’nin ilk kadın başbakanı olan Tansu Çiller’in kurduğu DYP-SHP koalisyon hükûmeti, 25 Haziran 1993 tarihinden 25 Aralık 1995 seçimlerine kadar görevde kaldı

Sosyal ve Siyasal Gerilim:
RP, 1995 seçimlerinde % 21 oy oranıyla birinci parti oldu Ancak, 5 Mart 1996’da Mesut Yılmaz’ın başkanlığında “Anayol” olarak adlandırı-lan ANAP-DYP azınlık hükûmeti kuruldu Bu hükûmet yakla-şık 4 ay görevde kalabildi

Refahyol Partisi Genel Başkanı Necmettin Erbakan

RP’nin hükûmet hakkındaki gensorusunu, DYP’nin destekleyeceğini açıklaması üzerine Mesut Yılmaz, 6 Haziran 1996 tarihinde istifa etti Cum-hurbaşkanı Süleyman Demirel bu kez RP Genel Başkanı Necmettin Erbakan’ı hükûmeti kurmakla görevlendirdi Nec-mettin Erbakan’ın kurduğu ve “Refahyol” olarak adlan-dırılan RP-DYP koalisyon hükûmetinde DYP Genel Başkanı Tansu Çiller, Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı görevlerini üstlendi Bu dönemde yoğunlaşan irtica tartış-maları sosyal ve siyasal gerilimin artmasına neden oldu

Millî Güvenlik Kurulu, 28 Şubat 1997 tarihli toplantısında irti-canın tırmanmakta olduğu uyarısını yapınca yeni bir süreç başladı Bu gerilimli süreçte Başbakan Necmettin Erbakan, başbakanlık görevini hükûmet ortağına devretmek amacıyla 18 Haziran 1997 tarihinde istifa etti Cumhurbaşkanı Süley-man Demirel ise 19 Haziran 1997 tarihinde hükûmeti kur-makla Tansu Çiller’in yerine Mesut Yılmaz’ı görevlendirdi Mesut Yılmaz’ın kurduğu ve kamuoyunda “Anasol-D” olarak bilinen ANAP-DSP-DTP koalisyonuyla kurulan azınlık hükû-meti, 12 Temmuz 1997 tarihinde TBMM’den güvenoyu aldı

Ahmet Necdet Sezer 3 turda 330 oy alarak
onuncu Cumhurbaşkanı seçildi

Bu dönemde, erken seçimlerin; genel ve yerel seçimlerin birleştirilerek 18 Nisan 1999 tarihinde yapılması kararlaştı-rıldı Hükûmet, muhalefetin gensoru önergesiyle 25 Kasım 1998 tarihinde düşürüldü Bülent Ecevit tarafından 17 Ocak 1999 tarihinde kurulan DSP azınlık hükûmeti, Meclisten güvenoyu alarak 18 Nisan seçimlerine kadar görevde kaldı Seçim sonucunda DSP, MHP, FP (Fazilet Partisi), ANAP ve DYP parlamentoda temsil edilme hakkı kazanırken; CHP % 10’luk ülke barajını aşamayarak parlamento dışında kaldı DSP oylarını büyük oranda artırırken, MHP en fazla oy alan ikinci parti oldu Merkez sağdaki ANAP ve DYP ise büyük oy kaybına uğradı Ocak 1998 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılan RP’nin bağımsız kalan milletvekillerinin katılımıyla kurulan Fazilet Partisi de eski oy oranını koruyamadı

DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit, 28 Mayıs 1999 tarihinde DSP-MHP-ANAP koalisyon hükûmetini kurdu Yeni hükûmet göreve başlar başlamaz Devlet Güvenlik Mahkemelerinin sivilleştirilmesi, Bankalar Kanunu, “uluslararası tahkim”i ön-gören Anayasa değişikliği, sosyal güvenlik reformu gibi önemli konularda yeni yasaların çıkmasını sağladı 16 Mayıs 2000 tarihinde görev süresi dolan Süleyman Demirel’in yerine, Mecliste temsil edilen 5 partinin genel başkanlarının katıldığı bir teklifle aday gösterilen Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer, 3 turda 330 oy alarak Türkiye’nin onuncu Cumhurbaşkanı seçildi

Önce Kriz, Sonra İstikrar:
Türkiye, Şubat 2001 tari-hinde Cumhuriyet tarihinin en ağır ekonomik krizine girdi ve ekonomik dengeler birdenbire altüst oldu Hükûmet, Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Kemal Derviş’i, Ekonomiden So-rumlu Devlet Bakanlığına getirdi IMF ve Dünya Bankasından büyük ölçekli krediler sağlandı Bankalar Yasası yeniden düzenlendi TBMM tarafından Anayasa’nın birçok maddesin-de değişiklik yapılarak AB standartlarına uyum konusunda önemli adımlar atıldı

TBMM’de, DSP-MHP ve ANAP’tan oluşan koalisyon hükûme-tinin önerisiyle, 3 Kasım 2002 tarihinde erken genel seçim-lerin yapılması kararlaştırıldı Seçimlerde sadece yeni kurul-muş olan AK Parti (Adalet ve Kalkınma Partisi) (% 3428) ve CHP (% 1939) parlamentoya girebildi AK Parti Meclisteki 550 sandalyeden 365’ini elde ederek tek başına iktidara gelirken, CHP ana muhalefet partisi oldu

AK Parti Dönemi: Seçimlerden sonra, AK Parti Kayseri Milletvekili Abdullah Gül tarafından 58 Hükûmet kuruldu AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, seçilme yeterliliği önündeki engel kalktıktan ve Siirt’teki ara seçimde milletvekili seçildikten sonra, 59 Hükûmeti kurarak Başbakanlık görevini Abdullah Gül’den devraldı (Mart 2003)

Bu dönemde AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, Avrupa ülkelerinin başbakanlarıyla bir araya gelerek, Türkiye’nin AB üyeliğine katılım müzakerelerinin başlatılması için yoğun olarak çalıştı ve 14 AB ülkesinde çeşitli temas-larda bulundu Bu dönemin en önemli siyasi olayları ise; AB Kopenhag Zirvesi’nde Türkiye’nin tam üyeliğe ilişkin görüş-meleriyle ilgili tarihin Aralık 2004 olarak belirlenmesine karar verilmesi ile hükûmetin, Irak Savaşı nedeniyle istediği

On birinci Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan

“Türkiye’de yabancı asker bulundurma ve yabancı ülkelere asker gönderme” yetkisinin TBMM tarafından reddedilmesi oldu

Bu dönemde uygulanan ekonomik politikalarla hedeflenen düzeyde bir büyüme hızı yakalandı ve enflasyon düşürüldü

Aynı dönemde ihracat rekor düzeyde arttı Turizmde ise hem altyapı çalışmalarında hem de ülkeye gelen turist sayısında ciddi gelişmeler görüldü Enerji, tarım, sağlık, eğitim ve ça-lışma hayatında sosyal destek projeleri ve iyileştirme çalış-maları yürütüldü

59 Hükûmet, önceki hükûmetlerin kaldığı yerden devam ederek, AB ile ilişkileri aynı canlılıkla sürdürdü AB’ye uyum süreci çerçevesinde Türkiye’nin kendi ihtiyaçlarını da göz önünde bulunduran yasal ve yapısal reformlara devam edildi

Görev süresi 16 Mayıs 2007 tarihinde dolan Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’den boşalacak olan makama Türkiye Cumhuriyeti’nin on birinci Cumhurbaşkanını seçmek için TBMM’de yapılan oylamaların Anayasa Mahkemesi tara-fından geçersiz sayılması üzerine; TBMM, 4 Kasım 2007 tarihinde yapılması gereken milletvekili genel seçimlerinin 22 Temmuz 2007 tarihinde yapılması yolunda bir karar almış ve erken seçime gitmiştir

22 Temmuz tarihinde yapılan erken milletvekili genel seçim-lerinde; seçime katılma oranı % 8425 olmuş, AK Parti ge-çerli olan 35049691 oyun % 4658’ini, CHP % 2088’ini, MHP ise % 1427’sini alarak % 10’luk ülke barajını geçen 3 siyasi parti olarak TBMM’ye girmiştir Ayrıca bağımsız mil-letvekili seçilen 26 kişi de TBMM’ye girmeye hak kazan-mıştır

CHP ile ortak liste hâlinde seçime giren DSP’li 13 milletve-kili, seçim sonrası CHP’den ayrılarak partilerine dönmüştür

Böylece TBMM’de, 20 milletvekilinin üzerine çıkarak grup kuran parti sayısı 4, temsil edilen parti sayısı ise 7 olmuştur

28 Ağustos 2007 tarihinde Cumhurbaşkanlığı seçimi için TBMM’de yapılan 3 tur oylamada AK Parti Kayseri Milletvekili ve 59 Hükûmetin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, Türkiye Cumhuriyeti’nin on birinci Cumhurbaşkanı seçilerek aynı gün göreve başlamıştır 29 Ağustos 2007 günü ise, 59 Hükûmetin Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, yeni hükûmet listesini Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’e sunmuş, Cumhurbaşkanı tarafından onay-lanan kabine Türkiye Cumhuriyeti’nin 60 Hükûmeti olarak göreve başlamıştır

28 Mart 2009 tarihinde yapılan yerel seçimlerde AK Parti il genel meclisinde % 383 oy oranı ve 10’u büyükşehir 45 ilde belediye başkanlığı elde etmiştir CHP % 2317 oy oranıyla 3’ü büyükşehir 13 ilde, MHP % 1602 oy oranıyla 1’i bü-yükşehir 10 ilde, DTP ise % 572 oy oranıyla 1’i büyükşehir 8 ilde belediye başkanlığı kazanmışlardır

[size="2"]