Türkiye Büyük Millet Meclisi (Tbmm) Nedir

Tarihçe

Türk siyasi tarihinde parlamento

Türk siyasi tarihinde ilk parlamento Osmanlı döneminde İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan törenle 19 Mart 1877'de açıldı Bu meclis Kanuni Esasi'ye göre "Meclis-i umumi" olarak adlandırılmıştı "Ayan meclisi" ve "Meclis-i Mebusan" olmak üzere iki kısımdan oluşan bu meclis, ilk oturumunu 20 Mart 1877 tarihinde Sultanahmet'teki İstanbul Üniversitesi binasında yaptı Kısa süren bu meclis 93 Harbi nedeniyle dağıldı Daha sonra yapılan ikinci genel seçimlerin ardından 18 Aralık 1877'de yeniden açılan meclis, Kanuni Esasi'nin verdiği yetkiyle padişah II Abdülhamit tarafından 14 Şubat 1878'de kapandı

1908'de bir seçim kanunu dikkate alınarak ilk seçim yapıldı Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30 olan bu seçimlerde vergi ödeyenler oy kullanabiliyordu 17 Aralık 1908'de yeniden açılan meclis, İstanbul'un işgali'ne kadar açık kaldı Üç yıl sonra ise İstanbul'da ilk kez bir ara seçim yapıldı Osmanlı Devleti'nin I Dünya Savaşı'ndan yenilgiyle çıkmasından sonra bu meclis Mondros Ateşkes Anlaşması sonrasında İstanbul'un işgali nedeniyle 20 Aralık 1918'de resmen kapandı

TBMM'nin kurulması

Mustafa Kemal Atatürk önceden beri Meclis-i Mebusan'ın İstanbul'da değil, Anadolu'da toplanmasını istemekteydi İşgal altındaki İstanbul'da meclisin tehlikede olduğu savunuyordu Atatürk'ün bu düşüncesine karşın Heyet-i Temsiliye'nin yaptığı toplantılarda meclisin İstanbul'da toplanması fikri ağır bastı Meclisi Mebusan üyelerini belirlemek için Ali Rıza Paşa hükümeti döneminde seçimler yapıldı Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri seçimlerde başarılı oldu ve Heyeti Temsiliye, seçilen milletvekillerinin Meclis-i Mebusan'da "Müdafaa-i Hukuk" adında bir grup oluşturmasını istemekteydi Buna karşın Meclis-i Mebusan'da böyle bir grup kurulamadı

Atatürk, kendisinin Meclis-i Mebusan'ın başkanı seçilmesini ve Anadolu'da süren hareketin yasal olarak tanınmasını istiyordu Ancak 18 Mart 1920'de İngiliz işgal kuvvetleri Meclis-i Mebusan'daki Heyeti Temsiliye milletvekillerini tutukladı ve sürgüne gönderdi Bu tutuklamalardan sonra 18 Mart 1920'de Meclis-i Mebusan kapandı Atatürk, bunun üzerine Heyet-i Temsiliye'yi temsilen meclisi Ankara'da toplanmaya çağırdı ve 21 Nisan 1920'de yayınladığı bir bildiri ile meclisin 23 Nisan 1920'de toplanacağını duyurdu 23 Nisan Cuma günü Hacı Bayram Camii'nde kılınan Cuma namazının ardından dualar ile meclis açıldı Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Meclis-i Mebusan üyelerinden oluşan 324 milletvekili ile kurulan meclis, zorluklar nedeniyle 115 milletvekili ile açıldı Aynı gün gerçekleşen toplantıda meclis adının "Türkiye Büyük Millet Meclisi" olmasına karar verildi

23 Nisan 1920 tarihinde, Parlamento geleneklerine göre, en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey (d 1845), Başkanlık kürsüsüne çıktı ve konuşma yaparak Meclis'in ilk toplantısını açtı

Bu Yüksek Meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla ve Allah'ın yardımıyla milletimizin iç ve dış tam bağımsızlık içinde alın yazısının sorumluluğunu doğrudan doğruya yüklenip, kendi kendisini yönetmeye başladığını bütün dünyaya ilan ederek, Büyük Millet Meclisi'ni açıyorum

Bu açış konuşmasında, millî egemenliğe dayalı yeni Türk parlamentosunun adı da "Büyük Millet Meclisi" olarak konulmuştu Bu ad herkesçe benimsedi Daha sonra Atatürk'ün tüm konuşmalarında yer aldığı şekliyle ve ilk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesinde de yazılı olarak, "Türkiye Büyük Millet Meclisi" (TBMM) adı kalıcılık kazandı

TBMM, 24 Nisan 1920 günü yaptığı ikinci toplantısında Mustafa Kemal Atatürk'ü meclis başkanlığına seçti Atatürk, kendi öncülüğünde kurulan TBMM'nin başkanlığını Cumhurbaşkanı seçildiği gün olan 29 Ekim 1923 tarihine kadar sürdürdü

Erken yıllar

1934'te kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı ve 1935 genel seçimleri'nde 18 kadın milletvekili seçildi 1993'te ise Tansu Çiller ülkenin ilk kadın başbakanı oldu

1945 - günümüz

Merkez teşkilatı

Genel sekreterlik
Özel kalem müdürlüğü
TBMM muhafız tabur komutanlığı: Türkiye Büyük Millet Meclisini korumakla görevli askeri muhafız birliğidir Bu birlik sadece meclis başkanından emir alabilir
TBMM ve milli saraylar koruma müdürlüğü

TBMM'nin yapısı

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler

Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağıdaki şekilde and içerler :

"Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve lâik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; büyük Türk Milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim"

Daha önce 5 yılda bir yapılan milletvekili genel seçimlerinin 2007 anayasa değişikliği referandumu ile 4 yılda bir yapılması benimsendi Her 4 yılda bir yapılması öngörülen Milletvekilliği Genel Seçimleri ile her ilden yasalarda belirtilen miktarda üye Yüksek Seçim Kurulu kararı ile mazbata alarak Meclis üyeliğine hak kazanırlar

Siyasi partiler mecliste elde ettikleri koltuk sayısına göre Hükûmet, ana muhalefet ve muhalefet olarak görev alırlar

Başkan

Başkanlık Divanı

Bir Başkan; dört başkanvekili; yedi kâtip üye; üç idare amirinden kurulur Siyasi partiler sahip oldukları milletvekili sayısı oranında Başkanlık Divanı'nda temsil edilir

Danışma Kurulu

Komisyonlar

Her yeni yasama döneminde Başkanlık seçimi yapılıncaya değin en yaşlı üye Başkan, en yaşlı ikinci üye Başkanvekilliği yapar Bir yasama döneminde 2 defa başkanlık seçimi yapılır İlkinde 2 ikincisinde seçim döneminin bitimine kadar görev yapar TBMM Başkanı Cumhurbaşkanı'na gerekli hallerde vekalet eder

Milletvekilliği statüsü

Milletvekilleri bir dönem için seçilirler Dönem sonunda milletvekili olarak devam etmeleri için tekrar seçilmeleri gerekir Milletvekilleri belirli bir ilden aday olup seçilirler, ancak sadece o ili değil bütün Türk milletini temsil ederler Devlet memurları, kamuda çalışan görevliler milletvekili adayı olabilmek için bu görevlerinden istifa etmeleri gerekmektedir

25 yaşını aşan her Türk vatandaşı milletvekili seçilebilir, ancak aşağıdaki özelliklere sahip olanlar milletvekili seçilemez:

İlkokul mezunu olmayanlar
Hırsızlık dolandırıcılık gibi yüz kızartıcı suçlardan mahkum olanlar
Muaf olmadıkça askerlik hizmetini tamamlamayanlar
Taksirli suçlar hariç olmak üzere en az 1 yıl ağır hapis cezası nedeniyle hüküm giyenler
Terör eylemi nedeniyle hüküm giyenler

Yasama sorumsuzluğu: Milletvekili görevi süresince meclis içinde veya dışında belirttiği oy, söz ve düşünceleri ile ilgili yasama sorumsuzluğuna sahiptir Bu hak görev süresi sona erse bile devam eder

Yasama dokunulmazlığı: Milletvekili görevi süresince sorgulanmama, tutuklanmama ve yargılanmama hakkına yani yasama dokunulmazlığına sahiptir Bu hak görev süresi ile sınırlıdır

Hukuki işleyiş

TBMM doğrudan seçimle oluşur ve Türk milleti adına görev yapar Meclis'in öncelikli görevi ve yetkisi yasama yetkisidir Bunun yanında diğer yetkisi yürütme yetkisidir Türkiye cumhuriyeti hükümetlerinin güvenoylaması ve gensoru oylaması TBMM tarafından yapılır TBMM'nin çıkardığı yasalar Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin çalışmasında şunlar gözetilir: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, TBMM içtüzüğü, Türkiye Cumhuriyeti kanunları, Başkanlık Divanı kararları, mahkeme kararları ve teamüller

Meclis İçtüzüğü

TBMM'nin çalışma esasları Meclis İçtüzüğünde belirlenmiştir Bu içtüzük kurallarını yine meclisin kendisi belirler 1961'de Millet meclisi ve Cumhuriyet Senatosu'nun uyguladığı 2 farklı içtüzük yürürlüğe girdi 1973'te her iki meclisin ortak oturumlarında geçerli olan yeni bir içtüzük kabul edildi 1982 anayasası ile çift meclis uygulaması kaldırıldı ve sadece 1973'te kabul edilen içtüzük uygulanır oldu Günümüzde de bu 1973 tarihli içtüzük yürürlüktedir

Siyasi partilerin temsili

Türkiye'nin en eski partisi ise 21 Mayıs 1889'da İttihad-ı Osmani adı altında padişah II Abdülhamit'i tahttan indirmek amacıyla kurulan dernektir Sonradan İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alan bu örgüt II Meşrutiyet'in ilanının ardından 18 Ekim-8 Kasım 1908 tarihleri arasında toplanan kongresinde siyasi fırka (parti) haline geldiğini ilan etti

TBMM'de en az yirmi milletvekili ile temsil edilen siyasî partiler grup kurma hakkına sahiptir Her parti grubunun kendi disiplin kurulu bulunur Parti başkanı eğer milletvekili ise doğrudan grup başkanıdır, parti başkanı milletvekili değil ise bir grup üyesi grup içi seçimle grup başkanı seçilir

Genel seçimlerde Milletvekili çıkartan ancak grup kurmak için yeter sayıya sahip olmayan siyasi partiler TBMM Başkanlık Divanı, TBMM Danışma Kurulu ve komisyonlarda temsil edilemezler

Meclis binaları

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, yanında İsmet İnönü, Fevzi Çakmak ve kadrosunun diğer üyeleriyle birlikte TBMM'den çıkıyor (29 Ekim 1930)

1924-1960 yılları arasındaki yasama çalışmalarına ev sahipliği yapan Cumhuriyet Müzesi

Günümüze kadar üç meclis binası kullanıldı Günümüzde kullanılan meclis binası 1961'de açıldı ve 1998'de bir yenileme çalışması gerçekleştirildi

İlk meclis binası

İlk Meclis binası, bir bodrum katı üzerinde yer alan tek katlı 22x43 metre ölçülerine sahip, farklı ölçülere sahip dokuz oda ve bir büyük salondan oluşan bir yapıydı Ön yüzündeki geniş saçakları ve iki balkonu binaya belli bir görkem ve şıklık veriyordu Kurtuluş Savaşı sırasında bütün askeri ve politik kararların verildiği bu küçük ve fazla kullanışlı olmayan yapı 18 Ekim 1924 tarihine dek kullanıldı Bina günümüzde Kurtuluş Savaşı Müzesi olarak hizmet vermektedir

İkinci meclis binası

TBMM'nin ikinci binasının yapımına Mimar Vedat Bey'in projesiyle 1923'de başlandı Bina çok kısa bir sürede tamamlandı ve 18 Ekim 1924'de hizmete açıldı İlk binadan aşağı yukarı 50 metre uzağa yapılan yeni bina 36 yıl boyunca kullanıldı ve siyasi tarihimizde birçok önemli karara tanıklık etti Binanın içi, bir bodrum katı üzerinde yer alan iki kattan oluşuyordu Merkezde Genel Kurul salonu yer alıyordu Üst katın tavanı, Osmanlı motifleriyle dekore edilmişti Genel Kurul salonunda dinleyiciler için balkonlar ve yıldız motifleriyle süslü duvar panelleri yer alıyordu Dış cephesi büyük bir giriş, köprü kemerleri ve saçaklarla süslenmişti Cumhuriyetin ilk yıllarına tanıklık eden ikinci Meclis binası önemli tarihsel bir dönemde Meclis binası olarak kullanılmıştı Günümüzde Cumhuriyet Müzesi olarak hizmet vermektedir

Bugünkü meclis binası

1961'den beri kullanılmakta olan III TBMM (1938'de Clemens Holzmeister tarafından tasarlandı)

Günümüzde de kullanılmakta olan TBMM'nin üçüncü binasının mimarı Avusturyalı mimar Prof Clemens Holzmeister (1886-1983)'dir Ankara'da başka birçok önemli devlet yapısının da mimarı olan Prof Hozmeister 1938 yılında yapılan TBMM Yeni Meclis Binası yarışmasında birincilik elde etti 11 Ocak 1937'de TBMM tarafından "anıtsal bir değer taşıyan, Türkiye Cumhuriyeti'nin devamlılığına ve yirminci yüzyılın mimari karakteristiklerine uygun" yeni bir meclis binasının yapımı için bir yarışma düzenlenmesine karar verildi 14 projenin katıldığı yarışmada jüri üç projeyi birincilik ödülüne layık gördü Ancak yapımı için Atatürk'ün de beğenisini kazanan Clemens Holzmeister'in projesinde karar kılındı Binanın yapımına 26 Ekim 1939'da, görkemli bir törenle başlandı İkinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi binanın yapımı için finansal sıkıntılar yaşanmasına neden oldu ve inşaatına belli dönemlerde ara verildi 1957 yılından sonra inşaata tekrar hız verildi ve bina Ocak 1961'de kullanılmaya başlandı Yeni Meclis toplamında 475,521 metre karelik bir arazi üzerine kuruldu Ana bina 19372 metre kareyi kaplıyordu Fonksiyonel iç mekân olarak toplam alan 56,775 metre kareydi Beş katlı binanın ön cephesi 248 metredir

TBMM binası, Türkiye Cumhuriyeti'nin gücü ve kalıcılığını da temsil edebilecek şekilde, ciddi, kalıcı ve sağlamlığın ön planda tutulduğu mimari bir dışavuruma sahiptir Büyüklüğü açısından, dünyanın en büyük parlemento yapılarından biridir

Yasama dönemleri

TBMM'nin tarihçesi, kurulduğu 23 Nisan 1920 tarihinden 2007 yılına kadar 23 yasama dönemine ayrılır 15 Ekim 1961-12 Eylül 1980 tarihleri arasında "Millet Meclisi" ve "Cumhuriyet Senatosu" olmak üzere iki bölüm halinde çalışmıştır

TBMM' nin Görev ve Yetkileri

Kanun koymak, değiştirmek

Bakanlar kuruluna Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermek

Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek

Bakanlar Kurulunu denetlemek

Ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek

Milletlerarası anlaşmaların onaylanmasına karar vermek

Para basılmasına karar vermek

Savaş ilanına karar vermek

Genel ve özel af ilanına karar vermek

Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına karar vermek

Dip Notlar:

TBMM bir yasama yılında en fazla 3 ay tatil yapar

TBMM, Ekim ayının ilk günü Cumhurbaşkanın açılış konuşmasıyla çalışmalarına başlar

TBMM bütçe komisyonu 40 kişiden oluşur 25 iktidar, 15 muhalefet üyelerinden oluşur

Unutulmamalıdır ki Cumhurbaşkanın tek veto edemediği kanun bütçe kanunudur

Milletlerarası anlaşmalar KANUN niteliğindedir itiraz edilemez

Toplantı yeter sayısı demek; üye tamsayısının en az 1/3'ü demek yani 184 milletvekili

Karar yeter sayısı ise; toplantıya katılanların salt çoğunluğudur Karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının 1/4 'nün bir fazlasından az olamaz

Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir

TBMM tarafından kabul edilen kanunları Cumhurbaşkanı 15 gün içersinde yayımlar Cumhurbaşkanı, yayımlanması uygun bulmadığı kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM'ye geri gönderir

Tbmm'nin Açılışı ve Önemi

4-11 Eylül 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Mustafa Kemal yönetimindeki Heyet-i Temsiliye Anadolu'da idareyi fiilen ele almıştı 30 Eylül'de Osmanlı hükümeti, Heyet-i Temsiliye'nin talebi doğrultusunda, Mebusan Meclisi seçimlerini yapma kararı aldı Heyet-i Temsiliye'de Mustafa Kemal'in dahil olduğu çoğunluk, meclisin Anadolu'da toplanmasından yana idi Ancak 28 Kasım 1919'da yapılan toplantıda, Kâzım Karabekir'in ısrarı ve Rauf (Orbay)'in desteğiyle meclisin İstanbul'da toplanması kararlaştırıldı Seçilen mebuslar Anadolu'ya çağrılarak kendilerine Heyet-i Temsiliye'nin görüşleri tebliğ edildi

Tbmm'nin Açılışı ve Önemi

Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplandı Ancak 140 küsur mebusun üçte bir kadarı, çeşitli nedenlerle Meclis'e katılmadılar Büyük çoğunluğu ile Milli Mücadele yandaşlarından oluşan meclis, Misak-ı Milli beyannamesini kabul etti Mart ayında ana hatları belli olan Sevr Antlaşması'na karşı keskin bir muhalefet tavrını benimsedi 16 Mart 1920'de bir İngiliz askeri birliği Meclis'i basarak, Rauf başta olmak üzere bazı mebusları tutukladı Bunun üzerine 18 Mart'ta toplanan mebuslar, yasama dokunulmazlığının ortadan kalktığı gerekçesiyle meclisi süresiz tatil etme ve Ankara'da toplanma kararı verdi

İstanbul meclisinin tüm üyeleri otomatik olarak Ankara'daki meclise katılma hakkına sahipti Bunlardan Ankara'ya gelmek istemeyen birkaçı istifa etmiş sayıldı Sonuçta (gecikenlerle birlikte) Mebusan Meclisi üyelerinden 92'si yeni meclise katıldı

19 Mart 1920'de Mustafa Kemal vilayetlere, müstakil livalara ve kolordu kumandanlarına gönderdiği bir tebliğ ile her livadan Meclis'e beş temsilci seçilmesini istedi Seçim liva merkezi ve kazalardaki ikinci seçmenler, vilayet idare meclisleri, belediye meclisleri ve Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti yönetim kurulu üyelerinden oluşan bir heyet tarafından yapılacaktı Vakit darlığından ötürü birinci seçmenlere müracaat edilmedi Uygulamada, tüm livalarda Müdafaa-yı Hukuk cemiyetlerinin önerdiği veya kabul ettiği adaylar seçildi İstanbul Meclisi üyeleriyle birlikte 66 seçim bölgesinden toplam 337 temsilci Meclis'e katıldı Bu sayıya, 1922'de Malta Sürgünü dönüşü Meclis'e katılan 14 kişi dahildir

Meclisin adı ilk önce Millet Meclisi iken, İstanbul Meclisi üyelerine ek olarak seçilen temsilciler nedeniyle ("genişletilmiş meclis" anlamında) Büyük Millet Meclisi adı benimsendi 1921'de Türkiye sözcüğü eklenerek Türkiye Büyük Millet Meclisi adı resmileştirildi

TBMM'nin Önemi ve Özellikleri

Bu önerge 20 Ocak 1921 anayasası kabul edilinceye kadar meclisin çalışma esaslarını belirlemiştir
TBMM ‘’Kurucu Meclis’’ özelliğindedirOlağanüstü yetkilere sahip bir ihtilal meclisidir
Meclis hükümeti sistemi esas alınmıştır
Güçler birliği ilkesi esas alınmıştır
M Kemal meclisin, hükümetin ve yeni devletin başkanıdır
TBMM üstünde güç yok denilerek İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır
Meclis inkılapçı değildir Yaptığı tek inkılap saltanatın kaldırılmasıdır