Bilimsel Makale Nasıl Yazılır?

Bilimsel Makale nasıl yazılır?

I-ÇALIŞMA PROTOKOLÜNÜN YAZIMI

Çalışma konusu
Esas araştırma konusu okuyucu için önemli ve ilginç mi?
Bu soruya cevap vermek için elinizde yeterli literatür var mı?
Araştırma ekibinizi kurdunuz mu?
Çalışmanın danışmanı var mı?
Literatür taraması
Çalışmak istediğiniz konuda sizden daha önce yapılmış çalışmaların saptanması oldukça önemlidir
Benzer çalışmaların varlığı araştırmacının hevesini kırmamalıdır
Eskiden yapılmış çalışmaların metodolojik hataları ve konunun gündemden düşmüş olması aksine sizi aynı konuda daha iyi bir çalışma yapmaya yöneltmelidir
Ancak tüm bunların saptanması için geniş bir literatür taraması vazgeçilmez bir unsurdur
Diğer yandan herhangi bir medline taraması ile elde edilen bilgilerle bir makalenin metodolojik zaaflarının saptanamayacağı unutulmamalı ve makalenin kendisine ulaşmadan sadece medline taraması ile elde edilen özetlerle o makale hakkında herhangi bir yorum yapılamıyacağı unutulmamalıdır

Metodoloji
Problemin tanımı: Çalışmanın ana amacının belirlenmesi
Hipotezin tanımı: H0 (farksızlık, null) hipotezi: Örnek: sigara içimi ile akciğer kanseri arasında bir ilişki yoktur HA (farklılık, alternatif) hipotezi: Örnek: sigara içimi ile akciğer kanseri arasında bir ilişki vardır

Çalışma düzeni: Çalışmanın amacı ve hipotezine en uygun çalışma düzeni bulunmalıdır
Çalışma örneği (evren, hastalar, vb)
Araştırmanın amacına cevap verecek büyüklükte,
Araştırmanın amacına uygun,
Evreni temsil edebilen,
Tercihen birçok merkezden seçilmiş olmalıdır
Müdahele
Randomize,
Plasebo-kontrollü,
Doz-cevap ilişkisinin ortaya konabileceği,
Kör (hasta, klinisyen ve hatta istatistik analizi yapan kişinin müdahale türünden bilgisinin olmadığı) olmalıdır
Ölçüm
İyi tanımlanmış,
Özgün,
Tarafsız,
Bağımsız bir gözlemci tarafından ölçülebilen,
Tercihen prospektif olarak ölçülmüş,
İyi hazırlanmış ve karıştırıcı faktörleri de dikkate alan geniş bir veri tabanı içinde değerlendirilmelidir
Çalışmaların reddedilmesinin en önemli sebebi metodolojik hatalardır

II-VERİLERİN TOPLANMASI VE İSTATİSTİK ANALİZ

İyi bir anket/araştırma formu iyi veri toplanmasının garantisidir
Veri toplama
Düzenli ve gelişmiş bir veri formu hazırlanması
Soruların açık uçlu ve yansız olması
Cevap oranlarının arttırılması
Gözlemciler arası (inter-observer) ve gözlemci içi (intra-observer) güvenilirlik (reliability) analizi
Geçerlilik (validity) analizi
Standart referanslar ile teşhis ve prosedürlerin kodlanması (ör: ICD)
Denek büyüklüğü ve güç (sample size ve power) hesaplamaları
Randomizasyon/Körleme/Gizlilik
Hedef (end point/outcome) ölçümü
Analiz birimlerinin seçilmesi
Karıştırıcı (confounding) faktörlerin kestirimi, ve buna göre ayarlamalar
Değişkenlerin sınıflaması, bağımsız ve bağımlı değişkenlerin tanımı
Değişkenlerin mümkün olduğunca ölçülebilir olmasının sağlanması
Verinin tipine göre (numerik, nominal, ordinal) uygun istatistik yöntemler
Bias: Çalışılan örneğin temsil edilebilirliğini azaltır

Hata: Random, Sistematik

Bias

Seçilme (selection): Çalışmaya alınanlar ile alınmayanların aynı özellikte olmamasına bağlı bias
Cevap (response): Çalışma anketine cevap verenler ile vermeyenlerin aynı özellikte olmamasına bağlı bias
Bilgi (information): Risk faktörü olanların daha dikkatli takip edilmesine bağlı bias
Hatırlama (recall): Maruziyet (exposure) öyküsünün hatırlanmasındaki farka bağlı bias
Karıştırıcı (confounding): Karıştırıcı faktörün varlığına bağlı bias
Aşınma (attrition): Çalışmadan ayrılanlar ile çalışmayı tamamlayanların aynı özelliklerde olmamasına bağlı bias
Berkson's: Hastaneye yatırılanlar ile toplumun geneli arasındaki farklardan kaynaklanan bias
Neyman's: Prevalansı insidansa göre yüksek olan kronik hastalarda hastalığı uzatan ancak hastalığa sebep olmayan faktörlerin sayısının çok bulunması
Diğer bias tipleri:
Örnekleme
Çalışmaya alınma
Veri toplanması
Basım (pozitif sonuçların, negatif sonuçlara göre basıma daha fazla kabul edilmesi)
Hakem (tanınmayan yazar ve tanınmayan ülkeden gelen yazıların yayınlanma şansının daha düşük oluşu)
Destekleyici (sponsor)
Tanınmayan/bilinmeyen
III-YAZIM

Yazının Şekillenmesi

Araştırmanın planlanması, yürütülmesi ve sonlandırılması aşamalarına katkıda bulunan araştırmacılar, araştırmanın sonunda doğal olarak makalenin yazarı olmaya hak kazanırlar Araştırma ile doğrudan ilgisi ve/veya sorumluluğu olmayan kişiler makaleye yazar olarak yazılmamalıdır Bazı yazılarda çalışmaya alınan hasta sayısından daha fazla sayıda yazar olmakta ve bu da yazının güvenilirliğini azaltmaktadır
Araştırmanın bitimini takiben, yazarların makaledeki isim hakkı ve sırası, tüm yazarların görüşünün ve onayının alındığı bir toplantıda belirlenmelidir
Makaleye konulacak yazar isimleri ve sıralarının önceden belirlenmesinin ve kesinleştirilmesinin önemi büyüktür Yazının kabul edilmesi sonrasında, yazıdan yazar ismi çıkarma, ilk halinde yer almayan bir yazar ismi ekleme ve/veya isim sırası üzerinde değişiklik şansınız yoktur Bu konudaki ısrarcı tutum, isteğinizin kabul edilmemesinin yanında, editörün etik açıdan sorumluluk altına girmeyerek yazınızı geri iade etme tehlikesini de beraberinde getirebilir

Yazının her bölümü (Başlık sayfası / Özet / Giriş / Materyel-Metod / Sonuçlar / Tartışma /Kaynaklar vb) ayrı sayfada başlamalıdır
Yazı kısa yazılmalıdır

Giriş/Tartışma bölümleri gerektiğinden uzun yazılmaya, Materyel-Metod, Sonuç bölümleri de gerektiğinden kısa yazılmaya meyillidir Bundan kaçınılmalıdır
Bunun önlenmesi ve standardizasyon sağlanması amacıyla, belli başlı dergiler yollanan makaleler için kelime sayısını kısıtlamaktadır (ör: NEJM <3000, BMJ <2000)
Yazıyı gereğinden uzun tutmanın bir tehlikesi de bazı dergilerde basım sınırının üzerindeki her sayfa için alınan fazla sayfa ücretidir

Sayfa sayısı

Üst mektup (Cover letter)
1

Telif hakkı devir formu (Copyright transfer form)
1

Başlık sayfası (Title page)
1

Özet-Anahtar kelimeler (Abstract-Key words)
1

Yazı (Text)

Giriş (Introduction)
1

Materyel-Metod (Material and Method)
3-4

Sonuçlar (Results)
2-3

Tartışma-Çıkarımlar (Discussion-Conclusions)
2-3

Bilgilendirme (Acknowledgement)
1

Kaynaklar (References)
3

Tablolar (Tables)
3

Şekil başlıkları (Figure legends)
1

Şekiller (Figures)
2-3

Toplam
25-30

Başlık

Basit, kısa, ilginç olmalıdır
10-12 kelimeyi geçmemelidir
Göz alıcı olmalıdır
Gramer olarak doğru olmalıdır
Hedef derginin okuyucusuna doğru hitap etmelidir
Buyurucu olmamalıdır
Çalışma amacı ile uyumlu olmalıdır
Çalışma düzenine işaret etmelidir
Makalenin konusunu (sonuçlarını değil) yansıtmalıdır
Genelde kabul görmeyen kısaltma içermemelidir
Özet

Çoğu kişi bir makalenin önce (veya sadece) özetini okur
İyi bir özet, özgün, makaleyi temsil eden ve hedef dergi için uygun bir şekilde düzenlenmiş olmalıdır
Birinci cümlede problemin tanımı yapılır Amaçlar yeterince ve basitçe tanımlanır Sonra çalışmanın nasıl yürütüldüğü ve son olarak da önemli sonuçlar ve en önemli olarak da çıkarımlar tanımlanır
Hedef derginin kurallarına uygun olarak "Structured" (Background / Aim / Methods / Results / Discussion / Conclusion, alt başlıklarından oluşan) veya "Unstructured" (alt başlıksız) olabilir
Kısa olmalıdır: <250 kelime (Structured), <150 kelime (Unstructured)
Özette makale içinde kullanılan cümleleri aynen kullanmaktan kaçınmalıdır
Özetin içine kısaltma, referans, şekil, tablo ve sitasyon konulmamalıdır
Sonuna İndeks Medikus'un Medical Subject Headings (MESH) başlığı altında yer alan 3-10 adet anahtar kelime (key words) eklenmelidir

Giriş

İyi bir araştırma makalesinin giriş bölümü, hakemi uyandırmayı hedefleyen "gökgürültüsü" şiddetinde olmalıdır (çoğu hakemin yazınızı en uygunsuz saatte, bir iş gününün sonunda, canı sıkkın, ön yargılı ve hatta uykulu olarak okuduğunu unutmayın)
Tarz olarak hayalperest, duygusal ve heyecanlı olunmalı ancak abartılı ve taklitçi olunmamalıdır
İlk cümle çok önemlidir Okuyucuyu kavramalıdır
Önce, makalenin işaret edeceği problemin tanımına genel ama kısa bir yaklaşım yapılmalıdır
Sonraki cümlelerde problemi ele almaya yardımcı olacak daha önceki çalışmalar tanımlanmalıdır

Materyel ve Metod

Materyel ve Metod, yazılması en kolay bölümdür, çünkü araştırma protokolü kapsamında, çalışma süresince ne yapıldıysa o yazılacaktır
Ancak ilginçtir ki, bir yazının reddinin en önemli sebebi de zayıf ve/veya yetersiz bir Material ve Metod bölümüdür
Alt başlıklar

Çalışma türü: Retrospektif-Prospektif, Değişkenlerin tanımlanması, Veri toplanması, Çalışma yeri ayrıntılı olarak verilmelidir
Çalışmaya alınma kriterleri (Eligibility): Hasta kaynağı, Çalışmaya alınma ve çalışma dışı bırakılma kriterleri (inclusion-exclusion criteria), Çalışmanın başlama ve bitiş tarihi detaylı olarak yazılmalıdır
Randomizasyon ve Körleme (Randomization & Blinding): Randomizasyon ve körleme uygulandıysa detaylı açıklama yapılmalı, bilgilendirilmiş olurun (informed consent) alınıp alınmadığı belirtilmelidir
Müdahele ve Uyum: İlaç-müdahalenin detayları, ilaç üretici firmanın detayları, klinik testlerin detayları verilmelidir
Hedeflerin tanımı ve değerlendirilme yöntemleri açıkça yazılmalıdır
Denek büyüklüğü ve Güç (sample size ve power) hesaplamaları açıkça belirtilmelidir
İstatistik analiz: Uygun analiz kullanılmalı, bias'dan kaçınılmalı, tüm istatistik yöntemler açıkça yazılmalı, yeterince detaylı ancak uzun olmadan, tekrarlanabilen (reproducible) ayrıntılar verilmelidir

Sonuçlar

Birinci cümlede "çalışmaya alınma kriterlerine" uyan ve çalışmaya alınan hasta sayısı hakkında bilgi verilmelidir Çalışma dışı kalan hastaların sayısı ve nedenleri verilmelidir Çalışmaya alınan hastaların müdahele öncesi demografik (yaş, cins, vb) ve klinik (boy, kilo, BMI vb) özellikleri bir tabloda verilmelidir
Bulguların heyecanı olmalı, düz ve sıkıcı olmamalıdır
Okuma kolaylığı açısından Sonuç bölümü alt başlıkları içermelidir
Sonuçların verilme yeri Sonuç bölümüdür Sonuçlarda bahsedilmeyen bir bulgu kesinlikle Tartışma da veya Özette verilmemelidir
Önemli bulgular yazıya, sıkıcı ve yığın rakamlar, detaylar tabloya konmalıdır
Basit, kolay okunabilen Tablo-Şekil kullanımı önemlidir
Rakam yığınları, tablolarda, ve ustaca düzenlenmiş, şık, anlaşılması kolay grafiklerde verilmelidir
Odds oranı ve rölatif risk oranı ile %95 güven aralığı (95% confidence interval) verilmelidir Ortalama ile standart deviasyon (SD) veya ortalamanın standart hatası (SEM), ortanca ile range ve/veya çeyrekler arası aralık (IQR) belirtilmelidir Eğer sadece dağılımı belirtilen sayı verilecekse rakamın yanında yüzde değeri de [ n(%)] verilmelidir
P değerlerinin mutlak değerleri verilmelidir (ör: p=0043), p<005 ifadesini kullanmaktan kaçınılmalıdır Eğer p değeri 0001'den küçük ise p<0001 olarak yazılabilir
Kişi tanımlamaları diplomatik olmalıdır (ör: diabetics® patients with diabetes)
Sayısal ifadelerde virgülden sonra yazılacak anlamlı rakam sayısı belirlenmeli (1, 2 veya 3) ve tüm yazı boyunca aynı olmasına dikkat edilmelidir (ör: 74, 743 veya 7429)