Mahalle Nedir?

Mahalle Nedir?

Bir kentsel alandaki coğrafi veya yönetsel alt bölüm Bir şehrin bir kasabanın, büyükçe bir köyün bölündüğü parçalardan her birine Mahalle denir

Mahalle kavram olarak yakın komşuluk ilişkilerinin kurulabildiği en küçük sosyal bir yapıdır

Türkiye Cumhuriyetinin idare sisteminde iki farklı mahalle kavramı vardır Genel olarak bilineni il ve ilçe merkezlerinde olan daha kalabalık nüfusa sahip olup yerel yönetimlerin (mahalli idareler) bir parçası olanlardır Ancak bir de köy tüzel kişiliğine bağlı olan köy bağlısı Mahalleler de vardır ve bu mahalleler köy tüzel kişiliği içerisinde bağlı olduğu köy muhtarlığı eliyle idare edilirler
Her belde ve kentte bulunan içinde, sınırları ve nüfusu belli olan yöneticisine ise ‘muhtar’ denen yerleşim ve yaşam alanlarıdır mahalleler İçinde de sokak diye bölümlendirmeler yapılır Mh kısaltmasıyla gösterilir Mahalle yönetiminin organları seçim yolu ile oluşmasına karşın, köy yönetiminde olduğu gibi tüzel kişiliğe sahip değildir Kendilerine özgü bütçeleri de yoktur
Mahalle: Belediye sınırları içinde, ihtiyaç ve öncelikleri benzer özellikler gösteren ve sakinleri arasında komşuluk ilişkisi bulunan idarî birim (5393 sayılı belediye kanunu)
Her kent ve kasaba, çeşitli adlarla ifadelendirilen mahallelerden meydana gelir Belediye sınırları içinde mahalle kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi bölünmesi, adları ile sınırlarının belirlenmesi veya değiştirilmesi, belediye meclisinin kararı ve kaymakamın görüşü üzerine valinin onayı ile olmaktadır Mahalle; il, belediye ve köy gibi bir yerel yönetim birimi değildir Mahallenin tüzel kişiliği yoktur Mahalle yönetimi, hizmet ve sorumluluk bakımından, belediye ve mülki makamlarla (vali ya da kaymakam) ilişkilendirilmiştir Mahalli mülki makamların mahalle muhtarları üzerinde hiyerarşik denetimi andıran yetkileri bulunmaktadır Bununla beraber Mahalle, organlarının seçimle işbaşına gelmesi bakımından yerel yönetim birimlerine benzemektedir
Mahalle sözlük anlamı ile belediyelerin sınırları içinde meskun alanlarda yer alan ve bu belirli sınırları içinde yaşayan hemşerilerle ilgili bazı hizmetleri gören küçük idari birimlerdir (Aytaç, 1995:29) Bu kuruluşlara mahalle idaresi de denilmektedir Yerel seçimlerle iş başına gelen mahalle muhtarı, yerel bir yönetici gibi algılanmasına rağmen gerçekte merkezi yönetimin bir görevlisidir Bir çok kanunda mahalle muhtarına görev verilmiş ancak görevlerini gerçekleştirebilmesi için hiçbir yetki verilmemiştir Mahalle muhtarlığının tüzel kişiliğinin olmaması nedeniyle, muhtar, gerekli yerlerde Mahalleyi temsilde edemez Hukuki durumu özetle bu halde olan mahalle yönetimi, 5272 sayılı Belediye Kanunu ile yeniden tanımlanmış, 1580 sayılı eski Belediye Kanunundan farklı olarak yeni kanunda mahalle yönetimi ile belediye yönetimi daha çok ilişkilendirilmeye çalışılmıştır Bu çalışma da mahalle yönetiminin tarihi gelişimi ele alınacak, hukuki durumu tespit edilecek ve yerel yönetim anlayışı açısından yeni belediye yasasının ne gibi değişiklikler getirebileceği irdelenmeye çalışılacaktır

Mahalle Yönetiminin Tarihi Gelişimi
Osmanlıdan günümüze taşınan bir kurum olan mahalle yönetiminin tarihi belediye yönetiminden daha eskidir Osmanlıda mülki, beledi ( kentse l) ve adli teşkilatın ilk basamağını mahalleler oluşturur Mahalle, kaza, nahiye biçiminde örgütlenme arasında farklılıklar bulunur Kazaları kadılar, nahiyeleri naipler, Mahalleleri ise imamlar idare etmektedir
Geleneksel Osmanlı Mahallesi sınıf ve statü farklılığına göre değil, etnik ve dinsel farklılığa göre biçimlenmiştir Bu anlamda Müslüman mahallelerinden imamlar sorumlu olurken, gayri Müslim mahallelerinden ise ”kocabaşı” ve papazlar sorumludur
İmamlar mahalle halkının tercihleri de göz önünde tutularak, kadının önerisi ve padişahın fermanıyla atanmaktadır İmamlar dini görevlerinin yanında doğum, ölüm, evlenme, boşanma, ikametgah değiştirme gibi nüfus işlemlerini takip edip, medeni hal kayıt ve sicilleri tutmuşlardır Cenaze defin izinlerini vermişlerdir İmamlar aynı zamanda halkın küçük anlaşmazlıklarını çözme görevini de yüklenerek bir nevi sulh hukuk mahkemesinin görevini ifa etmişlerdir
Günümüz anlamında mahalle yönetiminin temelini oluşturan ilk muhtarlık örgütü İstanbul da 1829 yılında kurulmuştur Yeniçeri ocağını kaldıran II Mahmut İstanbul’un güvenliğini sağlamak amacıyla muhtarlık örgütünü kurdurmuştur İlk muhtarlığın seçimle mi yoksa atanmayla mı geldiği konusunda İdare teşkilatı tarihçileri arasında ihtilaf vardır Prof Dr Osman Nuri Ergin Muhtarların seçimle işbaşına geldiğini söylerken, Prof Dr Musa Çadırcı ise atandıklarını bildirmektedir İmamın görevlerini üstlenen muhtarlar bu dönemde imamlara göre daha yetkilidirler
Mahalle yönetimine ilişkin ilk yasal düzenleme 1864 yılında ”Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi” ile yapılmıştır Bu nizamnamece mahalle oluşumu, muhtar ve ihtiyar heyetinin seçimi ve muhtarın görevleri belirlenmiştir Daha sonrasında 1876 yılında çıkarılan ”İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi” ile mahalle yönetimin görevleri daha ayrıntılı bir şekilde belirlenmiştir
1913 tarihinde çıkarılan ”İdare-i Umumiye-i Vilayet Kanun-u Muvakkati” ile mahalle yönetimleri ile ilgili tüm düzenlemeler yürürlükten kaldırılmıştır Buna rağmen mahalle yönetimlerinin gördüğü hizmetlerin hangi kurumlarca görüleceği düzenlenemediği için mahalle yönetimleri, yasal dayanağı olmadığı halde devam etmiştir
Bu fiili durum, Cumhuriyetin ilanından sonra da, 1930 tarihli 1580 sayılı ”Belediye Kanunu” çıkarılana değin sürmüştür 1580 sayılı kanunun 8 inci maddesinde mahalle kurulması düzenlenmesiyle birlikte fiili durum yasal hale gelmiştir Fakat, Belediye Kanunu’nun çıkarılmasından sadece üç yıl sonra 10031933 tarih ve 2295 sayılı Kanunla mahalle muhtarlıkları ve ihtiyar heyetleri tekrar kapatılmıştır Ancak, geçen zaman içinde mahalle yönetimin yokluğunun neden olduğu boşluk doldurulamadığı için 05042004 tarih ve 4541 sayılı Kanun ve 26041945 tarih 3/2413 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla kabul edilen Tüzük ile mahalle muhtarlığı tekrar düzenlenmiştir Adı geçen yasal düzenleme küçük bazı değişikliklerle birlikte günümüze kadar gelmiş ve günümüzde de geçerliğini korumaktadır

Mahalle Yönetiminin Hukuki Durumu
Mahalle Yönetimi 1041944 tarih ve 4541 sayılı “Şehir ve Kasabalarda Mahalle Muhtar
ve İhtiyar Heyetleri Teşkiline Dair Kanuna” göre bir muhtar ve ihtiyar heyetinden
oluşur Mahallenin nasıl kurulacağı 5272 sayılı Belediye Kanununda gösterilmiştir;
buna göre Belediye sınırları içinde mahalle kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi,
bölünmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiştirilmesi, belediye meclisinin
kararı ve kaymakamın görüşü üzerine valinin onayı ile olur
Belediye Kanununda mahalle kurulması için ne gibi şartların aranacağı hakkında
açıklayıcı hüküm yoktur Ancak, 4541 sayılı Kanuna dayanan ve 441945 tarih ve
3/2412 no’lu Bakanlar Kurulu Kararı ile çıkarılan “Şehir ve Kasabalardaki Mahalle
Muhtar ve İhtiyar Kurulları Tüzüğüne” göre mahallelerin hane sayısının 300 ila 1000
arasında olması ve her Apartman dairesinin bir hane sayılması öngörülmüş ise de,
uygulamada bu kayıt ve şarta hiç dikkat edilmediği görülmektedir
Mahalle kurulmasında açık bir kriterin olmaması belediyelerimizi gelişi güzel
mahalle kurmaya sevk etmekte ve bazı hallerde belediye ile mülki idare amirleri
veya idare kurullarını birbirine ters duruma düşürmektedir Özellikle büyük şehirlerde
kontrolsüz gecekondulaşma nedeniyle çok kere mahalle kurulmasında gecikmeler yaşanmakta ve gecikmeden doğan sakıncalar ortaya çıkmaktadır
Mahalle yönetimi köy yönetiminden farklı olarak yerel yönetim kuruluşu değildir
Mahalle muhtarlığı merkezi ve yerel idarenin şehir ve kasabaların mahallelerinde
bulunan mümessilliğidir Yerel yönetimler il, belediye ve köy halkının mahalli müşterek
ihtiyaçlarını karşılamak üzere kanunla kurulan kamu tüzel kişileridir 1982 Anayasasının
127 inci maddesine göre yerel yönetimler il özel idaresi, belediye ve köyden oluşur
Tüzel kişiliğe sahip olan yerel yönetimlerin bütçesi ve örgütü vardır
Tüzel kişiliği, bütçesi, personeli ve genellikle bürosu olmayan mahalle muhtarlığı
merkezi ve yerel yönetimlerin temsilcisi ve yardımcısı olan geleneksel bir kuruluştur
İçişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirliği 81-111/235 sayılı yazısında “… mahalli idarelerde
bulunması gerekli niteliklere sahip olmadıkları, tüzel kişiliklerin bulunmadığı
dikkate alınarak mahalle muhtarlıklarını mahalli idare olarak nitelendirmemiz mümkün
değildir” şeklinde görüş vererek, mahalle idaresinin bir yerel yönetim kuruluşu
olmadığı görüşünü doğrulamıştır
Mahalle bir yerel yönetim kuruluşu olmamasına rağmen, Mahalle Muhtarlığı ve İhtiyar
heyetinin seçimi 2972 sayılı “Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar
Heyetleri Seçimi Hakkında Kanuna” göre yapılmaktadır
Bir başka deyimle mahalle muhtarlığı, kendisi bir yönetim birimi olmamakla beraber,
yerel yönetimle merkezi yönetimin kesiştiği noktada faaliyette bulunur Seçilene
kadar bir yerel yönetimci gibi hareket eden mahalle muhtarı, kaymakamın elinden
mazbatasını aldıktan sonra, merkezi yönetime ait kimi yükümlülükleri yerine getirmekle
görevlidir
Hukuken ”mahalle” tüzel kişiliğe haiz olmayan bir idari birimdir Bu nedenle
mahalle tüzel kişiliği adına dava açmak veya hakkında dava açılması söz konusu olamaz
Ancak bir istisna olarak emlak vergisine ait bedel ve değerlerin kesinleşmesi safhasında
mahalle muhtarlarına, takdir komisyonlarının takdire ilişkin kararlarına karşı 213
sayılı Vergi Usul Kanununun 49 uncu maddesinin ”b” bendi uyarıca dava açma hakkı
tanınmıştır

Mahalle İdaresinin Organları
Mahalle Yönetiminin organları Muhtar ve 4 üyeden oluşan İhtiyar Heyetidir İhtiyar
Heyetinin 4 tane de yedek üyesi vardır
Organların Seçimi :4541 sayılı Kanunun mahalle muhtarı seçimine ilişkin hükümleri
yürürlükten kaldırılmıştır Mahalle muhtarlığı ve ihtiyar heyetinin seçimi 2972
sayılı “Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında
Kanun”a göre yapılmaktadır Bu Kanuna göre muhtar ve ihtiyar heyeti, Mahallede bulunan
seçmen tarafından çoğunluk usulüne göre seçilirler Köy yönetiminin aksine, mahalle
yönetiminde adaylık koymak yolu vardır; fakat siyasi partiler aday gösteremezler
Seçilmeye ilişkin olarak genel seçilme hükümlerine ilaveten en az altı aydan beri
o mahallede oturmuş olmak şartı aranır Mahalle muhtarları ve ihtiyar heyeti üyeleri
5 yıllığına seçilir
Mahalle Muhtarlığının her hangi bir sebeple boşalması durumunda her yıl haziran
ayında seçim yapılır Seçim yapılıncaya değin mülki amirce görevlendirilecek bir
ihtiyar heyeti üyesi tarafından muhtarlık görevi yürütülür Boşalan üyelik, sırasıyla
yedek üyeler tarafından doldurulur Her hangi bir sebeple muhtar seçilemezse mahallin
en büyük mülki Amiri tercihen ihtiyar heyeti üyeleri arasından olmak üzere yeni
seçim yapılana kadar bir “muhtar vekili” seçer
Muhtara mülki amirin onayı ile izin verilebilir Bu durumda mülki Amir, ihtiyar
heyeti üyelerinden birisini muhtar vekili olarak görevlendirir Şehir ve Kasabalardaki
Mahalle Muhtar ve İhtiyar Kurulları Tüzüğü’ne göre muhtarlar kendisine çalışma yeri
olarak belirli bir yer ayırmak, bu yerde gündelik işlerini görmeğe yetecek kadar
günün belli saatlerinde bulunmak ve bunu mahalle halkına ilan etmek ve yerini en
büyük mülkiye memuruna bildirmek ile çalışma yerinin giriş kapısının uygun bir yerine
muhtarlığın başlığını taşıyan bir levha koymak zorundadırlar



Mahalle Yönetiminin Görevleri
Genel olarak, mahalle yönetiminde görevlerin çoğunluğu muhtara tek başına verilmiştir
İhtiyar heyeti ile muhtarın beraber görev yaptığı durumlar istisnadır Muhtarlar
görevlerinin çoğunluğunu 4541 sayılı kanundan alır Bunun dışında da bazı kanunlarla
da muhtarlara görevler verilmiştir Mahalle muhtarlarının önemli olan başlıca görevleri
aşağıda sayılmıştır:

1 Nüfus cüzdanı örneği vermek, ikametgah ilmühaberi vermek,
2 Askerlik yoklama memurlarınca istenen bilgileri vermek; askerlik şubesi davet pusulalarını teslim almak ve ilgililere tebliğ etmek; askerlik meclisine katılmak; askere sevk cetvellerini tebliğ etmek; askere sevk tarihinde bulunmayanlar hakkında bilgi vermek,
3 Sandık seçmen listelerini askıya çıkarmak; İlçe seçim kurulu başkanınca verilen görevleri yerine getirmek
4 Kadastro ilanlarını askıya çıkarmak,
5 Öğretim yılı başında öğrenim çağındaki çocukların kimliklerini gösterir çizelge hazırlamak; nüfus cüzdanı olmayan çocukların yaşlarını tahmin ve tespit etmek,
6 Ölen sigortalının yakınlarının geçimini sigortalı tarafından karşılandığını belirten ilmühaber vermek; yaşlılık ve malullük geliri olanların sağ olduğunu gösterir yoklama belgelerini onamak,
7 Yeşil kart almak için başvuranların başvuru formunu onamak,
8 Sefer görev emirlerini ilgililere bildirmek;
9 Salgın ve bulaşıcı hastalıkları ilgili resmi kurumlara bildirmek,
10 Mahalleye giren kimliği belirsiz ve şüpheli şahısları zabıtaya haber vermek,
11 Tebligat imkansızlığında tebliğ memurunun düzenleyeceği mazbatayı imzalamak; tebliğ imkansızlığı veya tebellüğünden imtina halinde evrakı teslim almak,
12 Vergi inceleme memurlarına bilgi vermek,
13 Kendine çalışma yeri olarak belirli bir yer ayırmak ve günün belli saatlerinde bulunmak ve bunu mahalle halkına bildirmek



Aşağı mahalle
Yüksek bir yerleşim bölgesine göre alçakta kalan yerleşim bölgesi
Mahalle arası
Mahallenin sokakları arasında kalan yer
mahalle arkadaşı
Aynı mahallede oturan komşu veya dost:
Mahalle bekçisi
Mahallenin güvenliğini, düzenini sağlamada yardımcı olan güvenlik görevlisi
Mahalle çapkını
Beceriksiz çapkın
Mahalle imamı
Mahalledeki mescitte veya camide görevli imam
Mahalle kahvesi
Mahallede oturanların devam ettiği, oyun oynadığı, çay vb meşrubat içtiği kahve
Mahalle kadını
Görgüsüz, kavgacı kadın:
Mahalle mektebi
Mahallede bulunan ilkokul:
Mahalle muhtarı
muhtar
Mahallenin delisi
Hiç kimseden çekinip korkmadan düşündüğü her şeyi söyleyen kimse
Yüksek mahalle
Yüksek bir yerleşim bölgesine göre alçakta kalan yerleşim bölgesi
Kenar mahalle
Şehrin merkezinden uzak ve çoğu kültürsüz, görgüsüz ve fakir halkın oturduğu semt,
kenar semt:
yedi mahalle
Herkes, bütün çevre:
Yukarı mahalle
Bir yerleşim bölgesinin yüksek yerlerinde oluşan mahalle
Teneke mahalle
Damlarının çoğu teneke kaplı, derme çatma evlerin oluşturduğu mahalle