Aşık-Tekke Edebiyatı

AŞIK EDEBİYATI

Âşık,Türk Halk Edebiyatında XVI yy'ın başından itibaren görülen şair tipidirÂşığın şairlik gücünü rüyasında pirin sunduğu "âşk badesini" içmekle ve "sevgilisinin hayalini" görmekle kazandığına inanılır

Rüya da genellikle âşık adayının karşısına bir sevgili veya saz çıkmaktadırRüyaların süsü ak sakallı bir derviş ve bazen bir bazen üç dolu bardaktırBardağın rüyada tas halinde görülmesine de sık sık rastlanırOzanlara rüyada sunulan tasların içindeki mayilere aşk dolusu denir Fars Edebiyatı'nın etkisiyle bâde adını da almaktadırBunlar;erlik, pirlik ve âşk badesi diye adlandırılırlar

Âşıklarımız genellikle bir usta âşığın yanında yetişirlerOndan hem usta deyişlerini hem de sanatın icrasına ilişkin yol ve yöntemleri öğrenirlerÂşık meclislerinde,kahvelerde bu ustaların sanatlarını icra ediş biçimlerini yeterince kavradıktan sonra,ustalaşan ozanlarda kendilerine çırak alırlar ve gelenek bu şekilde devam eder

Âşık,bilgi,duygu ve becerisini yaptığı atışmalarda gösterirAtışmalardaki amaç;yarışmak ve kazanmaktırAtışmalarda en az iki âşık karşı karşıya gelir Mecliste bulunan saygın bir kişinin ya da usta bir ozanın ayak söylemesiyle atışma başlarAyağa uygun dörtlük söyleyemeyen âşığın yenilgisiyle atışma sona erer

Âşık Edebiyatının başlıca unsurlarından birisini hikâye anlatma oluştururSaz şairleri içerisinde geleneğe bağlı olanların çoğu âşık meclislerinde hikâye anlatırlarBir kısım usta saz şairleri ise,bir yandan usta malı halk hikâyeleri anlatırken bir yandan da kendi düzdükleri hikâyeleri anlatırlarÇıldırlı Âşık Şenlik,Ercişli Emrah,Sabit Müdami geleneğe bu yanıyla katkıda bulunmuş saz şairleridir

Tonguzların Şaman,Moğol ve Baryatlar'ın Bo veya Bugue,Yakutların Oyun,Oğuzların Ozan dedikleri bu geleneğin temsilcileri toplumun yaşam biçimlerini düşünce ve duygularını, olaylara bakış açılarını şiirleriyle dile getirmişlerdir

Yunus Emre,Pir Sultan Abdal,Köroğlu,Dadaloğlu,Karacaoğlan,Erzurumlu Emrah,Ercişli Emrah,Dertli,Aşık Veysel bu geleneğin en önemli temsilcileri olmuşturAşıklık geleneği Anadolu coğrafyasında bugün de canlı olarak yaşatılmaktadır

TEKKE ŞİİRİ

Tekke şiiri, dini ve tasavvufi halk şiiri adı ile de anılmakta olup XI ve XIIyy'larda tanrı aşkı ve ahiret duygularını dile getiren aşıkların yarattığı bir edebiyat türünün ürünüdürDini ve tasavvufi halk şiirinin en önemli ustaları Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Hacı Bayram-ı Veli vbdir