Divan Edebiyatı Düzyazı Biçimleri

arih - Vakayiname

Tarih, geçmişteki belli bir dönemi anlatan, resmi niteliği olmayan yapıtlardır Vakayiname ise Osmanlı Devleti'nin resmi tarihidir Tarih yazarına "müverrih", vakayiname yazarına da "vakanüvis" denir Silahtar Mehmet Ağa'nın "Tarih", "vakanüvis" göreviyle sarayda uzun süre çalışan Naima'nın "Naima Tarihi", Peçevi'nin "Peçevi Tarihi" adlı yapıtları bu türlerin başarılı örnekleri arasında yer alır Divan Edebiyatı'nda tarih türünde epey eser verilmiştir Bunların önemlileri şunlardır:

• Aşıkpaşazade Tarihi(15 yüzyıl)
• Tacü't-Tevarih: Hoca Sadettin Efendi (16 yüzyıl)
• Peçevi Tarihi: Peçevi İbrahim Efendi (17 yüzyıl)
• Naima Tarihi: (18 yüzyıl)
• Cevdet Paşa Tarihi: (19 yüzyıl)

Tezkire

Ünlü kişilerin yaşamöykülerinin toplandığı yapıtlardır Biyografinin Divan edebiyatındaki karşılığıdır, ilk tezkire örneği, Ali Şir Nevai'nin, şairlerin yaşamlarını anlattığı "Mecalisü'n Nefais" adlı yapıtıdır Latifi'nin şairlerin yaşamını anlattığı "Tezkiretü'ş Şuara" adlı yapıtı süslü nesir örneğidir Sinan Paşa'nın "Tezkiretü'l Evliya" adlı yapıtı da evliyaların yaşamlarının yer aldığı bir tezkiredir Anadolu'daki en önemli örnek Sehi Bey'in Heşt Behişt Tezkiresi'dir (Sekiz Cennet)

Ayrıca bakınız-> Tezkire
Seyahatname

Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri izlenim ve bilgileri aktardıkları yapıtlardır Amaç, gezilen yerlerin doğal güzelliklerini, toplumsal yaşamlarını, gelenek ve göreneklerini tanıtmaktır Evliya Çelebi'nin "Seyahatname" adlı yapıtı bu türün en önemli örneklerinden biridir Şeydi Ali Reis'in "Miratü'l Memalik"i hem bir seyahatname hem de bir anıdır
Ayrıca bakınız-> Seyahatname
Sefaretname

Osmanlı elçilerinin, bulundukları ülkelere ait bilgileri ve izlenimlerini içeren ve gezi yazısına benzeyen yapıtlardır Yirmisekiz Çelebi Mehmet'in "Paris Sefaretnamesi" adlı yapıtı bu türün başarılı bir örneğidir
Siyasetname

Devlet adamlarına yöneticilikle ilgili bilgiler veren yapıtlardır Edebiyatımızda bu türün ilk örneği Yusuf Has Hacib'in mesnevi tarzındaki "Kutadgu Bilig" adlı yapıtıdır Ayrıca Nizamülmülk'ün "Siyasetname", Lütfi Paşa'nın "Asafname" adlı yapıtları bu türün başarılı örneklerindendir
Münşeat (Mektup)

Mektuplardan veya çeşitli konulardaki süslü nesir örneği olan düzyazılardan oluşan yapıtlardır Nabi'nin özel-resmi mektuplarından ve değişik yazılarından oluşan "Münşeat" adlı yapıtı bu türün başarılı örneklerindendir Divan Edebiyatı'nda pek yaygın değildir En bilinen örnek Fuzuli'nin Şikayetname'sidir

Siyer

Hz Muhammed'in; hayatını anlatan yapıtlardır Bu yapıtlarda Hz Muhammed'in; dünyaya gelişi, peygamberliği, Miraç olayı, Hicret olayı, savaşları, mucizeleri ve vefatı derin bir heyecanla dile getirilir Edebiyatımızda bu türün ilk örneği, Erzurumlu Darir'in "Siretü'n Nebi" adlı yapıtıdır(14 yüzyıl) Düzyazı-şiir karışımı bir eserdir
Surname

Şehzadelerin sünnet düğünleri ve "kadın sultan"ların düğün törenleriyle ilgili eserlerdir Manzum (genellikle kaside biçiminde) olanları da vardır
Şehrengiz

Bir şehrin (bazen insanlarının ve özellikle kadınlarının özellikleri de katılarak) güzelliklerinin anlatıldığı eserlerdir Manzum da olabilir
Gazavatname

Gaza (din uğruna savaşların anlatıldığı manzum veya düzyazılı eserlerdir Yükselme Devri'nde çok yazılmış, sonraları azalmıştır
Habname

Görülen bir rüya anlatılıyormuş gibi, bir olay ya da kişi hakkında görüşlerin söylenmesi biçiminde yazılır Manzum da olabilir Veysi'nin (17 yüzyıl) Habname'si bu türün en önemli örneğidir Habnameler eleştiri ve yergi içerir
ÖNEMLİ DİVAN NESRİ SANATÇILARI

SİNAN PAŞA (15 yüzyıl)

İstanbul'un ilk kadısı Hızır Bey'in oğludur Müderrislik (medrese hocalığı) ve çeşitli devlet görevleri yapmıştır Matematik ve felsefe ile de uğraşmış, tasavvufa gönül vermiştir Şiirleri de vardır Ama o süslü nesrin ilk temsilcisi sayılır En önemli eseri tasavvufi düşüncelerin işlendiği Tazarrunamedir Maarifname ve Tezkiretü'l-Evliya diğer önemli eserleridir
ÂŞIKPAŞAZÂDE (15 yüzyıl)

Şair Ahmet Paşa'nın torunudur Tarih yazarı olarak ün yapmıştır Sade bir dili vardır En önemli eseri Tevarih-i Al-i Osman (Osmanlı Tarihi) dir
SEHİ BEY (16 yüzyıl)

Heşt Behişt adlı şuara tezkiresi ile tanınmıştır Bu eserinde 200 kadar şair hakkında, sade bir dille, bilgi verir
SEYDİ ALİ REİS (16 yüzyıl)

Şair ve yazardır; ama asıl ününü denizcilikte yapmıştır Osmanlı donanma komutanlarındandır Çıktığı Hindistan seferinde donanmasını Hint Okyanusu'ndaki fırtınada kaybedip karadan ülkeye dönmüştür Sade bir dili vardır Hatta halk ozanları tarzında şiirler yazmış, bazı eserlerinde Nevai Türkçesini (Çağatay Türkçesi) kullanmıştır En önemli eseri Mir'atü'l-Memalik adını taşır Hint seferi sırasında yaşadıklarını anlatır Bir diğer eseri, o zamana göre önemli denizcilik bilgilerini içeren Kitabü'l-Muhit'tir
PİRİ REİS (16 yüzyıl)

Ünlü Türk denizcisidir Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabı ve buna eklediği haritalarla tanınır
FERİDUN BEY (16yüzyıl)

Feridun Bey Münşeatı adıyla tanınan bir eserin sahibidir Eser Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan III Murat zamanına kadar bazı önemli olaylarla, padişahlarla ilgili bilgi ve belgeleri içeren bir derlemedir Şiirler de yazan Feridun Bey'in bir divanı ile birkaç düzyazı eseri vardır
KÂTİP ÇELEBİ (17 yüzyıl)

Asıl adı Mustafa'dır Hacı Halife diye de anılır Çeşitli devlet görevlerinde bulunmuş, seferlere katılmıştır Tarih, coğrafya, biyografi, bibliyografi, otobiyografi; ahlak, tasavvuf, eğitim, düşünce, toplum yapısı, tıp, etnoloji gibi, tür ve konularla ilgili geniş bilgisi olan bir kişidir Süslü nesir akımına kapılmamış, topluma yararlı olmak için sade dili tercih etmiştir Önemli eserleri şunlardır:

• Keşfü'z-Zunun: 15000 eser ve 10000 yazarın tanıtıldığı bir bibliyografidir Arapçadır
• Cihannüma: Batılı anlayışla hazırlanmış bir coğrafya eseridir Dünyanın yuvarlak olduğunu da anlatır
• Fezleke: 16 ve 17 yüzyıl olaylarını işleyen bir tarih kitabıdır
• Tufetü'l-Kibar-i Esfarü'l-Bihar: (Büyüklerin deniz seferlerinden yadigar) Deniz seferlerinden ve büyük Türk denizcilerinden söz eder
• Mizanü'l-Hakk: Dini, ahlaki, toplumsal konuları işleyen didaktik bir eserdir Pozitif bilimlerin gerekliliği, batıl inançların açtığı yaralar, inanç özgürlüğü, hoşgörü gibi konuları işler
• Düsturü'l-Amel: Devlet işlerinde gördüğü aksaklıkları ve çarelerini anlatan bir kitaptır

EVLİYA ÇELEBİ (17 yüzyıl)

Seyahatname yazarıdır Sade ve doğal, hatta yer yer özensiz ve serbest bir dili vardır Özel olarak ve resmi görevlerle Osmanlı ülkelerinin pek çok yerini ve İran'dan Avusturya'ya kadar bazı dış ülkeleri dolaşmış, gördüklerini, yaşadıklarını anlatmış On ciltlik Evliya Çelebi Seyahatnamesi; tarih, coğrafya, sosyoloji, folklor, hukuk, etnoloji gibi alanlar için de kaynaktır
NÂİMA (1655-1716)

Asıl adı Mustafa Naima'dır "Naima Tarihi" adıyla anılan (Asıl adı: Ravzatü'l-Hüseyin fi Hülasa-i Ahbar-ı Hafikayn) eseri, daha önce yazılmış eserlerden de yararlanılarak hazırlanmış, 1591-1659 yılları arasını kapsayan bir Osmanlı Tarihi'dir Çağına göre sade sayılabilecek üslubu ve hazırlanış biçimiyle önem taşır
YİRMİSEKİZ ÇELEBİ MEHMET (18 Yüzyıl)

Osmanlı Devleti'nin Avrupa'ya gönderdiği sürekli elçilerden ikincisidir Padişah III Ahmet'e sunduğu Sefaretname'si ile tanınır Fransa'da gördüğü yenilikleri anlatmıştır