İlk Turk Devletleri [ 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Performans Ödevi ]

İLK TÜRK DEVLETLERİ

1 Türklerin İlk Yurdu

Türklerin ilk yurdu Orta Asya'dır Türklerin yaşadığı ilk yerlerin bugünkü Baykal gölü, Yenisey ve Obi nehirleri ile Gobi çölü arasındaki bölge olduğu kabul edilmektedir

Türklerin Orta Asya'daki yaşayışlarını yeryüzü şekilleri, iklim ve bitki örtüsü belirlemiştir İlk yurdun bozkırlarla kaplı olması Türklerin genelde göçebe bir yaşam sürmelerine ve hayvancılıkla uğraşmalarına neden olmuştur Yaşamlarında atın önemli bir yeri vardır Türklerin dayanıklı, hızlı, teşkilatçı ve savaşçı bir millet olmalarında yaşadıkları yerlerin coğrafi şartları ile atı evcilleştirmiş olmalarının önemli bir yeri vardır

2 Türklerin Yerleştikleri Bölgeler

Orta Asya'da iklimin değişmesi, giderek karasallaşan iklim, kışın aşırı soğuklara, yazın da şiddetli sıcaklara neden olmuştur Bu durum çölleşmenin artmasına, su kaynaklarının kurumasına, otlakların azalmasına, salgın hastalıkların yaygınlaşmasına yol açmıştır Bölge artan nüfusun ihtiyacını karşılayamaz hale gelmiştir Otlaklar yüzünden boylar arasında çatışmalar artmıştır

Ayrıca Çin ve Moğol baskısı da artmıştır Bütün bunlar Türklerin bir kısmının Orta Asya'dan Avrupa, Ön Asya, Hindistan gibi bölgelere göç etmelerine neden olmuştur

Göç eden Türkler gittikleri yerlerde büyük devletler kurmuşlar, Türk kültürünü yaygınlaştırmışlardır Başta madenlerin işlenmesi olmak üzere askerlik, devlet teşkilatı gibi konularda hakim oldukları yerlerdeki ulusları etkilemişlerdir

3 İlk Türk Devletleri

a Büyük Hun (Asya Hun) Devleti

Bilinen ilk Türk devletidir Bilinen ilk hükümdarı Teoman'dır Mete, zamanında en parlak dönemini yaşamıştır Mete onlu sisteme göre son derece disiplinli ve kuvvetli bir ordu kurmuş, Orta Asya'daki bütün Türk boylarını ilk kez bir bayrak altında toplamıştır Çin'i vergiye bağlamış, İpek Yolu'na hakim olmuştur Çinliler Hun akınlarını durdurmak için Çin seddini yapmışlardır

Mete'den sonra bir süre gücünü devam ettiren Hun Devleti, Çin entrikaları sonucu zayıfladı Çinlilerin kışkırtmaları sonucu Hun beyleri birbirleri ile savaşmaya başladılar Çinlilerin "böl ve yönet" anlayışı sonucunda devlet Kuzey ve Güney Hunları olarak ikiye ayrıldı Önce Kuzey Hun Devleti, sonra da Güney Hun Devleti, Çinliler tarafından yıkıldı

b Kavimler Göçü ve Avrupa Hun Devleti

Çin egemenliğine girmek istemeyen Hunların bir kısmı yurtlarını terk ederek batıya doğru göç ettiler Hakan Balamir komutasında Avrupa'ya giren Hunlar önlerine çıkan kavimlerin bir bölümünü egemenlikleri altına aldılar

Bazı kavimler ise daha batıya doğru göç ettiler Tüm Avrupa'yı etkileyen bu göç dalgasına "Kavimler Göçü” dendi Kavimler Göçü sonunda;

Avrupa'nın bugünkü etnik ve siyasi yapısı oluştu Bugünkü Avrupa devletlerinin temelleri atıldı

Avrupa'da büyük karışıklıklar yaşandı Roma İmparatorluğu zayıfladı Önce doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı Ardından Batı Roma yıkıldı

Derebeyliklerin ortaya çıkmasına yol açtı

İlk Çağ’ın sonu, Orta Çağ’ın başlangıcı oldu

375'te Avrupa'ya giren Hunlar Macaristan merkez olmak üzere Avrupa Hun İmparatorluğu’nu kurdular Önce Bizanslılarla mücadele ederek vergiye bağladılar, daha sonrada Batı Roma ile savaştılar

Atilla zamanında en parlak dönemini yaşayan Avrupa Hun Devleti onun ölümünden sonra zayıfladı Tahta geçenler ülkeyi idare edemediler Zaten nüfus olarak azınlıkta kalan Hunlar bağlı ulusların isyan etmesiyle dağıldı (469)

c Göktürk Devleti

552'de Avarları yenen Bumin Kağan tarafından kuruldu Merkezi Ötüken'di Kardeşi İstemi'yi batı illerine Yabgu tayin eden Bumin kendisi büyük kağan olarak doğu illerini yönetmeye başladı Bumin'in yerine geçen Mukan Kağan zamanında Çin'i vergiye bağlayarak en parlak dönemini yaşayan Göktürkler onun ölümünden sonra zayıflamaya başladılar Çinlilerin de kışkırtmasıyla devlet Doğu ve Batı Göktürk Devleti olarak ikiye ayrıldı

Çinliler önce Doğu, sonra da Batı Göktürk Devleti’ni kendilerine bağladılar

Çin esaretine alışamayan Türkler sık sık isyanlar çıkardılar Sonunda Kutluk Kağan Göktürkleri yeniden bağımsızlığına kavuşturdu (682) II kez kurulan Göktürk Devleti (Kutluk Devleti) en parlak dönemini Bilge Kağan zamanında yaşadı

Bilge Kağan’a yönetimde, kardeşi Kül Tigin ve vezir Tonyukuk yardımcı oldu Bilge Kağandan sonra devlet zayıfladı 744'te Basmıl, Karluk ve Uygur Türkleri birleşerek Göktürk Devleti’ne son verdiler Göktürkler tarihte Türk adıyla kurulmuş ilk devlettir

İlk Türk alfabesini kullanmışlar, Türk tarihi ve edebiyatıyla ilgili ilk yazılı eserleri meydana getirmişlerdir Hunlardan sonra Türk boylarını ikinci kez bir bayrak altında toplamışlardır

d Uygur Devleti

Göktürk Devleti’nin yıkılmasından hemen sonra 745'te Kutluk Bilge Kül tarafından kuruldu Başkenti Karabalasagun idi Devlet 840'ta Kırgızların saldırıları sonucu yıkıldı Uygurlar yurtlarını terk ederek Çin'in Kansu bölgesiyle bugünkü Doğu Türkistan’da Turfan bölgesine yerleştiler Burada şehir devletleri halinde yaşayan Uygurlar, Cengiz Han zamanında Moğollara bağlandılar

Uygurlar Mani ve Budizm dinlerini benimsemişlerdi Bu dinler et yemeyi yasakladığından Uygurlar hayvancılığı bırakıp tarım ve ticaretle uğraşmaya başladılar

Bu durum yerleşik hayata geçmelerine neden olmuştur Ayrıca bilim, sanat ve mimari alanında da önemli ilerlemeler sağlamışlar, günümüze birçok eser bırakmışlardır

4 İlk Türk Devletlerinde Kültür Ve Uygarlık

a Devlet ve Memleket Yönetimi

İlk Türk devletlerinin başında kağan, hakan, han gibi unvanlar kullanan Tanrı tarafından görevlendirildiğine inanılan, geniş yetkilere sahip bir hükümdar bulunurdu Hükümdara, kurultay adı verilen bir meclis yardımcı olurdu

Kurultaya hükümdar ailesi, boy beyleri, devlet ileri gelenleri ile hükümdarın eşi hatun (katun) katılırdı Kurultayda askerlik, savaş, barış,vergiler gibi önemli devlet işleri görüşülürdü Alınan kararlar hükümdar tarafından onaylanırsa yürürlüğe girerdi

Ülke, hükümdar ailesi tarafından paylaşılarak yönetilirdi Hükümdar ailesinden olan bütün erkeklerin hükümdarlık hakkı bulunurdu Bu durum devletin çabuk yıkılmasına neden olmuştur

Ülke töreye göre yönetilirdi Töre Türk gelenek görenekleriyle hükümdarın koyduğu kanunlar ve kurultayda alınan kararlardan oluşurdu Cezalar genelde sert olup hapis cezaları pek verilmezdi

Türk devletlerinde ordu ve askerlik önemliydi Ordu Mete zamanında uygulanan onluk sisteme göre düzenlenirdi Disiplin çok önemliydi Ordunun tamamına yakını atlıydı Bu nedenle seferde ve savaşta çok hızlı hareket ederlerdi

b Din ve İnanış

Türkler arasında Şamanizm inancı yaygındı Ölüler için Yuğ denilen törenler yaparlardı Öldükten sonra yaşamın devam ettiğine inanılırdı Bu nedenle ölünün bazı eşyaları yanına konulurdu

Ölen kişinin mezarı çevresine öldürdüğü düşman kadar Balbal denilen taş dikilirdi Uygurlar zamanında Mani ve Budizm dinleri de Türkler arasında yaygınlaşmıştır

c Sosyal ve Ekonomik Yaşam

Türkler başlangıçta göçebe bir yaşam sürüyor, hayvancılıkla geçiniyorlardı Uygurlar zamanında halkın önemli bir kısmı yerleşik yaşama geçti

Türklerde aile toplumun temeliydi Bir çadır halkı aileyi oluştururdu Genelde anne, baba ve çocuklardan oluşurdu Türklerde tek eşle evlilik esastı Devlet yönetiminde olduğu gibi sosyal yaşamda da Türk töresi geçerliydi Türklerde sınıf ayrılığı yoktu Köle sınıfı da oluşmamıştır

Türkler başlangıçta hayvancılıkla uğraşmışlardır Bunun yanında göl ve ırmak kenarlarında tarım da yapılır, buğday, arpa, mısır gibi tarım ürünleri yetiştirilirdi

Uygurlar zamanında yerleşik yaşama geçişin hızlanması tarım ve ticaretin hızlanmasına ve yaygınlaşmasına yol açmıştır Türkler ticarete de önem vermişler, İpek Yolu'na hakim olmak için sık sık Çinlilerle savaşmışlardır

d Yazı, Dil ve Edebiyat

Türkler Göktürkler dönemine kadar kendi yazılarını kullanmamışlardır Göktürkler ilk Türk alfabesini bulup kullanmışlardır En önemli eserleri Türk tarih ve edebiyatının ilk yazılı örnekleri olan Orhun Kitabeleri’dir

Uygurlarında kendilerine ait bir alfabeleri vardır Uygurlar matbaanın ilkel şeklini bularak kitap basmışlardır

Türklerde sözlü edebiyat da çok gelişmişti Özellikle destanlar önemli bir yer tutardı

e Bilim, Sanat ve Mimari

Türklerin ilk dönemlerinde bilimsel çalışmalar yaptığı pek bilinmemekle birlikte On İki Hayvanlı Türk Takvimini bulup kullanmaları onların astronomi bilimine ilgi duyduklarının kanıtıdır

Uygurlar zamanında bilim alanında önemli ilerlemeler sağlanmıştır Uygurlar pamuktan kâğıt yapmışlar, matbaanın ilkel şeklini bulmuşlardır

Türkler başlangıçta göçebe bir yaşam sürdüklerinden sanat eserlerini genelde taşınabilir malzemelerden yapıyorlardı Kemerler, silahlar, at koşum takımları, kılıçlar, halı ve kilim dokumaları bunların başlıcalarıydı

Uygurlar zamanında yerleşik yaşama geçilince saraylar, tapınaklar, evler yapıldı Bunların içi çeşitli resim ve heykellerle süslendi

Dokumacılık, demircilik ve halıcılık Türklerin geliştirdikleri el sanatlarıdır