Domates Bitkisinin Yetiştirilme Teknikleri

DOMATES BİTKİSİNİN YETİŞTİRİLME TEKNİKLERİ

1 GİRİŞ

Domates Peru civarında çıkarak muhtelif memleketlerde ve yaklaşık 1900 yıllarında Adana’da yetiştirilmeye başlanmıştır

Ucuz ve bol vitamin kaynağı olan domates besleyici ve lezzetli özelliğinden dolayı dünyanın birçok ülkesinde en çok üretilen sebzelerdendir Turfanda olarak yetiştirilebilmesi nedeni ile her mevsimde tüketilebilmektedir İçinde A, B1, B2, C, K vitaminleri, niacin, protein, yağ, karbonhidrat, potasyum, kalsiyum ve demir bulunur Taze olarak yenildiği gibi salça, domates suyu, konserve turşu, reçel, ketçap, şeklinde de değerlendirilebilmektedir Tek yıllık bir bitkidir 5-6 kg domatesten yaklaşık 1 kg salça elde edilebilir 250-400 bin adet tohumu 1 kg gelir

2 ÇEŞİTLER

Bölgemiz için en uygun çeşitlerden pearson ve Sc 2121 domates çeşitlerinin yetiştirilmesi önerilebilir Bu çeşitle birlikte GAP-BKİB’nın 1987-1992 yılları arasında Şanlıurfa-Koruklu Tarımsal Araştırma İstasyonunda yaptırmış olduğu denemeler sonucunda da Sofralık-Start F1, Epona F1, Açık döllenen-Red Top, Sc2121, Kiraz domatesi denemelerinde de SMillion ve SGold gibi çeşitler tavsiye edilmektedir

Pearson: Yuvarlağa yakın oldukça düzgün şekilli kırmızı renkli eti dolgun, çok lezzetli, şartlara kolaylıkla adapte olabilen çeşittir Vejetasyon süresi uzundur Sofralık olduğu kadar kuru maddece zengin olması ile salçalığa da fevkalade elverişlidir Salça renginin tabii olarak kırmızı olması beğenilmektedir 1 kg ortalama 7-9 adet gelmektedir Nakliye ve Verticellium hastalığa karşı dayanıklıdır

Sc2121: Geçci ve erkenci çeşitlerinin olması üretimde devamlılığı sağlaması bakımından avantajlıdır Ayrıca meyve kalitesi yüksek, nakliyeye dayanıklı yüksek verimli ve sofralık bir çeşittir

3 İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ

31 İklim İsteği

Domates ılık ve sıcak iklim meyvesidir Soğuklardan çok zarar görür Sıcaklık -2,-3 ° C düştüğünde bitki tamamen ölebilir Gereğinden fazla sıcaklık ve nem ise bitkide hastalıkların meydana çıkmasına, sıcak ve kuru rüzgarlarda, fazla miktarda çiçek dökülmesine sebep olur

Domateslerde normal bir gelişmenin meydana gelebilmesi için, sıcaklığın en az 16-19 ° C’lerde olması denemelerden anlaşılmıştır Sıcaklık 13 ° C’nin altına düştüğünde olgunlaşmanın geciktiği ve mahsul miktarının çok azaldığı görülmüştür Domates çiçek tozları 10 ve daha yukarı derecelerde, en iyi olarak 27 ° C civarında istenilen şekilde çimlenerek döllenme yapabilmektedir Yüksek sıcaklıklarda bitki döllenme yeteneğini ve gelişmesini kaybetmektedir

32 Toprak İsteği

Domatesin toprak isteği; kumludan killiye kadar her tür toprakta yetişebilir Derin, geçirgen su tutma kabiliyeti iyi humus ve besin maddelerince zengin tınlı toprakları sever Kumlu tınlı topraklarda erken ürün verir Çorağa oldukça dayanıklıdır En uygun toprak reaksiyonu pH 65 civarındadır

4 YETİŞTİRME TEKNİĞİ

41 Ekim Nöbeti

Kışlık sebzelerden sonra domates ekilebilir Baklagiller domates için iyi bir ön bitkidir Domates dikilen bir yere, en az 5 yıl domates dikilmemelidir Bölge�mizde domatesle nöbete girebilecek bitkiler pamuk ve buğdaygillerdir En iyi ekim nöbeti; Buğday+2ürün+Domates şeklinde uygulanabilir

Salkım Domates

42 Toprak Hazırlığı

Domates bitkisi derin köklü bir bitki olduğu için, toprağın derin sürülerek, dikkatle hazırlanması gerekir

Sonbaharda pullukla derince sürülen tarla ilkbaharda ve uygun tavda yine pullukla sürülür Sürümle birlikte 2-4 ton yanmış ahır gübresi atmak yararlı olur Sonra tırmık, tapan veya diskaro çekilerek kesekler kırılır

Domates yetiştiriciliğinde sıra arası ve sıra üzeri mesafesi çeşidin yer ve sırık olmasına göre değişmektedir

43 Ekim ve Dikim

Ekim yapılırken metrekareye 5-6 gr tohum gelecek şekilde sıravari veya serpme olarak yapılır Sıravari en iyi yoldur Ekimden sonra tohumların üzeri 1 cm kadar kalınlıkta harçla örtülür ve hafifçe bastırılarak süzgeçli kovalarla tohumların bulunduğu kısma inecek kadar çimlenme suyu verilir

Yer domatesi için sıra arası 140-150 cm sıra üzeri 40-50 cm sırık domateslerde ise sıra arası 75-80 cm, sıra üzeri 40-50 cm olacak şekilde dikim yerleri hazırlanmalıdır

Tohumlar çimlenip 5-6 yapraklı olduktan sonra hazırlanan karıklara 40 cm aralıkla fide çukurlarına son donların kalktığı Nisan ayının ikinci haftasında bu çukurlara fideler dikilir Dikim, fidelerin 2/3�ü toprağa girecek şekilde yapılır Daha sonra karıklara can suyu verilir 3-4 gün sonra kontrol edilerek tutmayan fideler yenilenir

44 Gübreleme

Uzunca bir vejetasyon süresi isteyen ve uygun şartlarda üzerinde sayı ve ağırlık itibarı ile bol mahsul bulunan domatesler yetiştirildikleri toprağın besin maddelerince zengin olmasını isterler Domates yetiştiriciliğinde bilhassa erken mahsul almada fosforlu gübrelerin mühim rol oynadıkları bilinmektedir

Bölgemizde Şubat ayı içinde önce dekara 2-3 ton iyi yanmış çiftlik gübresi, fosforlu gübre triple süperfosfat formunda ve dönüme 22 kg olarak verilmelidir Bu gübre dikimle beraber açılan bantlara serpilir Azotlu gübre amonyum sülfat formunda ve dekara 56 kg olarak serpme şeklinde yarısı dikimle diğer yarısı da birinci sulamadan önce toprağa hafifçe serpilir

45 Sulama

Kültür bitkileri arasında bilhassa meyveleri yenen sebzelerde sulama, tohumların çimlenme devresi, gelişme devresi ve nihayet mahsul devresi olmak üzere başlıca üç esas devrede önemli rol oynar

Domates

Domates yetiştiriciliğinde bitkiler üzerinde ilk meyveler görülünceye kadar mümkün mertebe sulamadan kaçınılır Bu devreye kadar çapa yapılır İlk meyveler görüldükten sonra sulama önem kazanır ve mevcut şartlara göre uygun periyotlarla yeteri kadar sulama yapılmalıdır Nihayet olgunluk devresine girip hasat başladıktan sonra bu devrede pratik bir kaide olarak her toplamayı takiben mutlaka su verilmelidir

Sulama yapılırken mümkün mertebe suyun bitkinin yapraklarına değmemesine özen gösterilmeli yoksa yapraklar çamurlanır ve hastalığa yakalanması kolaylaşır

Bölgemizde domatesin su ihtiyacı genel olarak şöyle bir dağılım gösterir;

* Mayıs ayında 10 gün arayla 3 su
* Haziran ayında 7 gün arayla 4 su
* Temmuz ayında 6 gün arayla 5 su
* Ağustos ayında 7 gün arayla 4 su
* Eylül ayında 15 gün arayla 2 su olmak üzere toplam 18 su verilmelidir

46 Bakım

Fideler esas yerlerinde gelişmeye başladığı andan itibaren yaklaşık 2 hafta sonra birinci çapa yapılır Birinci çapadan 2-3 hafta kadar sonra ikinci çapa yapılır Yabancı otlar yok edilir Kaymak tabakası kırılır ve toprağı havalandırmak topraktaki rutubeti muhafaza etmek maksadıyla sıra aralarında birkaç defa çapa yapmak çok faydalıdır

Ayrıca sulamada su yolu üzerine düşen dallar masura üzerine alınır ve boğaz doldurma işlemi yapılır

5 Hastalıkları, Zararlıları ve Mücadelesi

51 Domates Hastalıkları

Domates hastalıklarını etmenlerine göre fizyolojik ve virüs gibi patojenlerin sebep olduğu patojenik hastalıklar olmak üzere iki gruba ayırabiliriz

Koruklu Araştırma İstasyonunda Domates Yetiştiriciliği

Fizyolojik etmenlerin sebep olduğu arazlar:

* Güneş yanığı, çiçek dökülmeleri, meyvelerde çatlama, çiçek burnu çürüklüğü, su ve toprakla temas eden meyvelerde diğer patojenlerle beraber çürümelerdir
* Bunlar daha çok; çevre şartlarından, fazla sulamadan ve beslenme bozukluğundan ileri gelmektedir Ayrıca solgunluk hastalığı, Antroknoz, erken yanıklık gibi hastalıklar görülebilir

Solgunluk

Bitkide toprak üstü aksamının turgor durumunu kaybetmesi sonucunda solması dal ve yaprakların toprağa doğru sarkması şeklinde kendini gösterebilir

Bunun için; sertifikalı temiz tohum kullanmak tohumları ilaçladıktan sonra ekmek, konukçu olan bitkiyi en az iki sene münavebeli yetiştirmek bir mücadele metodudur

Erken Yanıklık

Yaşlı yapraklar üzerinde 6-12 mm irilikte ölü lekeler oluşur Kahverengi ve düzgün halkalar şeklindedir
Yapraklar üzerinde küçük soluk yeşil ya da sarımsı lekeler belli eder ve yayılarak siyahlaşır Bitkinin ölümüne neden olur

Bunlar için etkili madde zıneb maneb olan ilaçlar kullanılmalıdır

52 Zararlıları

Dana Burnu

Fidelerin kök boğazı kısımlarından kemirerek kurumalarına neden olur Kepekli ilaçla mücadele yapılmalıdır

Kırmızı Örümcek

Yaprakların öz suyunu emerek bitkilerin gelişmesine yaprakların sararıp, kuruyup, dökülmesine sebep olur

Yaprak bitleri, Bozkurtlar, kök ur nematodu domates için birer zararlıdır İlaçla mücadelesi yapılabilir (Malathion, Acorisıtin önerilebilir) Ayrıca bitki koruma şubesine başvurulmalıdır

6 Hasat, Harman ve Depolanması

Domates sabahları veya akşam üzeri toplanır Hasat çeşidin erkenciliği, yetiştirme, bakım şartları ve gönderilecek pazarın uzaklığı gibi çeşitli faktörler göz önünde tutularak hasat yapılmalıdır

Mahallinde değerlendirilecek veya yakın pazarlara gönderilecek domatesler büyük bir çoğunlukla ya tam olum devresinde veya buna çok yakın bir devrede toplanır

Buna karşılık uzak pazarlara gönderilecek domatesler yolda geçecek süre ve olgun domateslerin ambalaj kapları içerisinde, sarsıntı veya tazyik neticesinde çatlamaları ve ezilmeleri düşünülerek, kırmızı, pembe hallerinde toplanır

Meyvelerin koparılması gelişigüzel yapılmamalıdır Bilhassa olgun domateslerin koparılmasında meyve avuç içerisine alınarak sapı etrafında hafifçe döndürülmek suretiyle ya küçük sapı ile birlikte veya sapsız olarak zedelenmeden koparılmalıdır Kasaları fazla üst üste gelmemek kaydıyla düzgünce yerleştirilmelidir

7 Verim ve Maliyet

Verim

Açıkta domates üretiminden 3600-4000 kg/da ürün alınmaktadır

Maliyet

Bir dekar domates üretimi için 20678 sa/da insan işgücü, 222 sa/da makine işgücü gerekmektedir