Türkiye İle İslam Ülkeleri Arasındaki Ekonomik İlişkiler

1 İSLAM ÜLKELERİ İLE EKONOMİK VE SİYASİ İLİŞKİLER

11 İslam Ülkelerinin İktisadi Potansiyeli

Bugün İslam dünyası denince, 30 milyon KM2’yi bulan bir yüzölçümü üzerinde l milyarı geçen nüfusun yaşadığı 60'a yakın devlet ve 80 dolayında müslüman topluluğu anlaşılmaktadır Müslüman nüfusun yaklaşık % 80'lik bir bölümü, Endonezya, Bangladeş, Nijerya, Pakistan, Türkiye, Mısır, İran, Cezayir, Sudan ve Fas'ı içine alan 10 ülkede yaşamaktadır İslam ülkelerinin genelinde tarım sektörü ekonominin itici gücü olmasına rağmen, bölgede hammadde üretimi de oldukça yüksektir İslam ülkeleri bütün olarak incelendiği zaman, dünyanın pek az ülkesinde bulunan yeraltı ve yerüstü kaynaklarına sahip olduğu görülür Bu ülkelerin sahip oldukları kaynakların dünya üretimi içindeki payını şöyle sıralayabiliriz:

- Dünya petrol üretiminin % 65'i,
- Dünya doğal kauçuk üretiminin % 70'i,
- Dünyada bilinen uranyum yataklarının % 39'u,
- Dünya kalay üretiminin % 52'si,
- Dünya jütünün % 40'ı,
- Dünya hurmasının % 93'ü,
- Dünya hindistan cevizinin % 33'ü,
- Dünya buğdayının % 15'i,
- Dünya pirincinin % 17'si,
- Dünya baharat üretiminin % 39'u,
- Dünya şeker pancarı ve şekerkamışı üretiminin % 31 'i,
- Dünya tütün üretiminin % 20'si,
- Dünya boksit üretiminin % 14'ü,
- Dünya doğal gaz üretiminin % 51 'i,
- Dünya fosfat üretiminin % 41 'i İslam ülkelerindedir

Burada sayılan ürünler dünya ticaretinde oldukça önemli bir yere sahiptir Bunlar, İslam ülkelerinde üretilmekte ve başka ülkelere satılmaktadır Ancak, İslam ülkelerinde toprakların büyük bir bölümü işlenememekte, madenlerin önemli bir kısmı çıkarılamamaktadır İslam ülkelerini ihracat potansiyelleri ve kişi başına düşen milli gelirlerine göre üç grupta incelemek mümkündür Bunlar;

* Az ve orta derecede gelişmiş İslam ülkeleri,
* Petrol zengini İslam ülkeleri,
* Sanayileşme politikasına ağırlık veren ve kısmen sanayileşmelerini gerçekleştirmiş İslam ülkeleridir

Yapılan bu sıralamaya göre, birinci grupta bulunan ülkelerin ihracatında tarım ürünleri ilk sırayı almaktadır Ayrıca, bu gruptaki ülkelerde kişi başına düşen milli gelir bin doların altındadır Afganistan, Bangladeş, Burkina Faso, Cibuti, Gambia, Maldivler, Nijer, Pakistan, Senegal, Sierra Leone, Somali, Sudan ve Uganda bu grupta bulunan ülkeler arasında yer almaktadır

İkinci grupta bulunan İslam ülkeleri, OPEC üyesi olarak bilinen petrol ihracatçısı ülkelerdir Kişi başına düşen milli gelirleri oldukça yüksektir OPEC üyesi İslam ülkeleri büyük petrol rezervlerine sahiptir Bu grubun en önemli ihraç ürünleri petrole ilave olarak kakao, kauçuk ve kahve gibi hammaddelerdir

Milletlerarası verilere dayanarak yapılan hesaplamalara göre, dünya petrol rezervlerinin % 6451'i 8 Körfez ülkesinde bulunmaktadır Suudi Arabistan, Irak, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, İran, Katar, Umman ve Bahreyn'den oluşan Körfez ülkelerinin petrol rezervleri 1991 rakamlarıyla 622 milyar 26 milyon varil civarındadır Dünyanın en büyük petrol kaynaklarını elinde bulunduran Suudi Arabistan, 257 milyar 504 milyon varillik petrol rezervi ile dünya petrol
rezervlerinin % 2671'ine sahiptir Suudi Arabistan'ı 100 milyar varillik petrol rezervi ile Irak izlemektedir Dünyada 5 milyar varilin üzerinde petrol rezervi olan 17 ülke vardır Bunlardan ilk 5'i Körfez ülkeleridir

1990'lı yıllara girmeden hemen önce, British Petroleum Şirketi'nin yaptığı bir araştırmaya göre, 1988 yılı üretimi esas alınır ve yeni petrol yataklarının keşfedilmeyeceği varsayılırsa; İran, Irak, Abu Dabi ve Kuveyt'in petrol rezervlerinin en az 100 yıl, Suudi Arabistan'ın petrol rezervlerinin en az 95 yıl hiç zorlanmadan ihtiyaçlara cevap verebileceği tahmin edilmektedir Üçüncü grupta bulunan ülkeler ise, zengin petrol kaynaklarına sahip olmamakla beraber, birinci ve ikinci gruptaki ülkelere göre daha fazla sanayileşmişlerdir

Türkiye de bu gruba dahildir Ekonomik faaliyet sahaları, dünyadaki yeni gelişmelere paralel olarak, tarımdan sanayie ve hizmetler kesimine kaymakta, böylece üretimde yeknesaklık yerini giderek çeşitliliğe terk etmektedir Türkiye'den başka Malezya, Mısır, Suriye, Tunus ve Ürdün bu grup içinde gösterilebilir

Eski Sovyetler Birliğinin 1991 yılı sonunda dağılmasından sonra, bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan ve diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile İslam dünyası ve Türkiye arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi, mevcut iktisadi potansiyelin genişlemesi anlamına gelmektedir

Azerbaycan'da 13 milyon ton dolayında petrol ve 11 milyon ton dolayında da doğal gaz üretilmektedir Azerbaycan'ın nüfusu Türkiye'nin 1/8'inden daha az olmasına rağmen, ülkede üretilen pamuk 600 bin ton ve pamuklu kumaş 120 milyon m2 civarındadır

Bölgenin en büyük yüzölçümüne sahip olan Kazakistan, önem sırasına göre fosfat, petrol, doğal gaz, kömür, demir cevheri, altın, gümüş, çinko, bakır, kurşun, magnezyum, krom ve boksit rezervleri bakımından çok zengin bir ülkedir Bu ülke eski Sovyetler Birliği maden yataklarının %60'ına sahip olup, Eski Sovyetler Birliği'ndeki altının %7'sini, gümüşün de yarısından fazlasını
üretmektedir Ülkenin büyük bir kısmı çöl ve steplerden oluşmakla birlikte, Kazakistan Eski Sovyetler Birliği'nde ekilebilir arazinin %35'ine sahiptir

Dünya Bankasından elde edilen son verilere göre, Kazakistan 1992 yılında 29 milyon 500 bin ton hububat üretimi gerçekleştirmiştir Bu ise, kuraklığın hüküm sürdüğü bir önceki yıla göre %246'lık bir artış demektir 1993 yılında hububat üretiminin 24 milyon ton olması beklenmektedir

Kazakistan ülkede bulunan petrol üretimi imkanlarım dikkate alarak, OPEC nezdinde gözlemci üye olmayı planlamaktadır Petrol çıkarma imkanlarının kısıtlı kullanılabildiği Kazakistan'da üretim, 1992 yılında bir önceki yıla göre l milyon ton azalmasına rağmen, 25 milyon 660 bin ton olarak gerçekleşmiştir Bu bakımdan, başta Japonlar olmak üzere, Batı Avrupa firmaları ve Amerikalılar, ülkedeki petrol veya diğer yeraltı kaynaklan ile ilgili ihaleler için kıyasıya mücadele etmektedirler

Kırgızistan'da tarım kesiminde hayvancılığa dayalı bir ekonomi hakimdir Bu ülkede ayrıca şeker pancarı, mısır, tütün, sebze ve meyve yetiştirilmektedir Yetiştirilen bitki ve ağaç çeşidi 4 bini burmaktadır Kırgızistan'ın dağlık olması sebebiyle, ekonominin itici sektörü olarak elektronik mühendisliği ve ipekçilik gibi alanlara daha fazla önem verilmektedir Bu ülke gıda sanayii ve konservecilik konusunda da ileridir

Kırgızistan zengin iktisadi kaynakları elinde bulunduran bir ülkedir Demir cevheri rezervi l0 milyon tonu bulmaktadır Ayrıca, petrol ve gaz yatakları bakımından da zengindir Kırgızistan, 31 milyon ton kömür yatakları rezerv ile Orta Asya’da birinci sırayı almaktadır Bunun yanında Kırgızistan önemli miktarda tuz, kaolin, cam tozu, termal veya mineral su kaynaklarına da sahiptir

Özbekistan'ın yüzölçümü Türkiye'den 332 bin 52 km2 daha küçük ve topraklarının büyük bir bölümü çöl olmasına rağmen, ekilebilir arazi Türkiye'den daha fazladır Pamuk üretiminde dünyada üçüncü olan bu ülke, eski Sovyetler Birliği pamuk üretiminin %61'ini karşılıyordu Özbekistan'da ayçiçeği, mısır, ipek üretimi yanında 150 çeşit üzüm ve 30 çeşit kavun da bol miktarda üretilmektedir

Mart 1992'de Özbekistan'da Fergana Vadisi Minbulakskii Petrol alanı yakınlarında dünyada bilinen en büyük 10 petrol yatağının toplamına eşit olduğu tahmin edilen yeni bir rezerv bulunmuştur Özbekistan'da senede 80 ton saf altın çıkarma imkanı vardır Rusya'nın saf altın üretimi ise, senede sadece 120 tondur Özbekistan'da altın üretimindeki etkinliğin %10 civarında arttırılması için, hükümet 1993 yılında Amerikan menşeli Newmont madencilik şirketi ile bir ortaklık anlaşması yapmıştır
Türkmenistan'ın yüzölçümü Türkiye'den 292 bin 476 km2 küçüktür Ayrıca ülkenin oldukça büyük bir bölümü çöl olmasına rağmen, başlıca kaynakları arasında pamuk, petrol, doğalgaz, kükürt ve potasyum bulunmaktadır Bu ülkede yıllık olarak 55 milyon tonun üzerinde sülfür ve 250 bin tonun üzerinde sodyum sülfat elde edilmektedir Elektrik üretimi ise 15 milyar kilowatt saate yaklaşmıştır Kimya sanayii ve tarım kesiminde koyun besiciliği gelişmiştir Bu ülkede yetiştirilen meşhur karakul koyunlarının mevcudu 15 milyonun üzerindedir

Türkmenistan'da 1993 yılı tahıl üretiminin 579 bin ton olacağı tahmin edilmektedir Bu yönüyle Türkmenistan, kendi kendini besleyebilecek kadar tahıl üretimini gerçekleştirebilecek kapasitededir Ayrıca, Türkmenistan'da el sanatları yönünden halıcılık oldukça ileri düzeydedir Böylece, dünyadaki ve eski Sovyetler Birliği'ndeki yeni gelişmeler İslam ülkelerinin sınırlarının genişlemesini ve mevcut iktisadi potansiyelin artmasını engelleyememiştir Dünya coğrafyasının önemli bir kesimini, sahip olduğu beşeri kaynaklan ile de etkisi altında tutan İslam ülkeleri, görüldüğü gibi, iktisadi potansiyel açısından da dünya ekonomisinin gelişebilmesi için oldukça etkili olabilecek bir konuma gelmiştir
12 İslam Konferansı Teşkilatı ve İslam Ülkeleri Arasındaki İşbirliğine Katkıları

Suudi Arabistan'ın öncülüğünde 1926'dan itibaren sınırlı düzeyde sürmekte olan İslam
dayanışma girişimleri, 1967 Arap-İsrail savaşından sonra meşru bir gerekçeye dayandırılmaya başlanmıştır İslam ülkelerinin devlet başkanlarının katılacağı bir Zirve Konferansı tertiplenmesi fikri, İsrail işgali altında bulunan Kudüs'teki Al-Aksa Camii'nin 1969 yılı Ağustos ayında kundaklanmasına bir reaksiyon olarak, 1969 yılı Eylül ayında Rabat’ta yapılan ve 24 ülkenin katıldığı Birinci İslam Zirve Konferansı ile gerçekleştirilmiş ve böylece İslam Konferansı Teşkilatının temelleri atılmıştır

İslam Konferansı Teşkilatı, günümüzde nüfusun çoğunluğu müslüman olan ülkelerin üye olduğu politik, ekonomik, kültürel ve sosyal konularla iştigal eden bir uluslar arası kuruluş durumundadır Yakın zamana kadar Teşkilatın üye sayısı 45 iken, Arnavutluk ve bazı yeni Türk
Cumhuriyetlerinin katılımı ile birlikte bu sayı 51'e yükselmiştir Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Mozambik gözlemci statüsünde Teşkilatın çalışmalarına katılmaktadır

Genel Sekreterliği Cidde'de bulunan Teşkilatın, 20 kadar bağlı ve yan ihtisas kuruluşu bulunmaktadır İdare merkezi Cidde'de bulunan İslam Kalkınma Bankası da Teşkilat tarafından kurulmuş, ancak idari yapısı ve kaynakları itibariyle bağımsız bir uluslararası fînans kuruluşu olarak faaliyet göstermektedir Teşkilatın yan organlarından olan İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştırma Eğitim Merkezi (SESRTRIC) Ankara'da, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) ise İstanbul'da bulunmaktadır Teşkilatın en yüksek karar organı üç yılda bir yapılan ve üye devletlerin başkanlarının katıldığı İslam Zirve Konferanslarıdır Senegal'in başkenti Dakar'da son olarak yapılan Altıncı Zirve Konferansında, Yedinci Zirvenin daha sonra kesinleşecek bir tarihte Suudi Arabistan'da yapılması kararlaştırılmıştır Her yıl genellikle Mart aylarında yapılmakta olan İslam Dışişleri Bakanları Konferansları ise, Zirve tarafından belirlenen stratejiler doğrultusunda uygulamaya yönelik kararlar alabilmektedir Böylece, Genel Sekreterliğin ve yan organların bütçelerini onaylayan Zirveden sonra en önemli karar organı durumundadır

3-8 Ağustos 1991 tarihlerinde İstanbul'da yapılmış olan Dışişleri Bakanları 20 Konferansı ile, 1976 yılında yine İstanbul'da yapılmış olan 7 Dışişleri Bakanları Konferansından sonra Türkiye ikinci kez, İslam Dışişleri Bakanları Konferansına ev sahipliği yapmış bulunmaktadır
1981 yılında Taif’de yapılmış olan Üçüncü İslam Zirve Konferansında kurulmuş olan üç Daimi Komite'den biri de, Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (İSEDAK)'dir Üçüncü Zirvede kurulan Bilim ve Teknoloji İşbirliği Daimi Komitesi (COMSTECH)'nin başkanlığına Pakistan Devlet Başkanı, Enformasyon ve Kültür İşleri Daimi Komitesi (COMlACI'nin başkanlığına ise,
Senegal Devlet Başkanı seçilmişlerdir İSEDAK ise, başkanı seçilemediğinden 1984 yılına kadar faaliyete geçememiştir 1984 yılı başında Kazablanka'da yapılan Dördüncü İslam Zirve Konferansında, Türkiye Cumhurbaşkanının başkanlığına seçilmesi üzerine İSEDAK, aynı yılın Kasım ayında İstanbul'da yapılan Birinci Toplantısı ile faaliyetlerine başlamıştır Daimi Komitelerin kurulduğu Üçüncü İslam Zirve Konferansı, bu Komitelerin üye sayılarını 15'er ülke ile sınırlandırmıştır Ancak, Birinci İSEDAK Toplantısına Teşkilata üye olan bütün ülkeler davet edilmiş ve bu toplantıda İSEDAK'ın üyeliğini bütün ülkelere teşmil eden bir karar alınmıştır

Alınan bu karar daha sonra, 1987 yılı Ocak ayında Kuveyt'te yapılan Beşinci İslam Zirve
Konferansında da onaylanmıştır Pakistan'ın başkanı bulunduğu COMSTECH'in üyeliği de, benzer şekilde tüm üye ülkelere teşmil edilmiştir Buna karşılık, Senegal'ın başkanı bulunduğu Daimi Komitenin üyeliği ise, 15 ülke ile sınırlı kalmıştır

1981 yılında Taif’de yapılan Üçüncü İslam Zirvesi, Daimi Komitelerin görevlerini kendi alanlarında alınmış ve ilerde alınacak kararların uygulamasını izlemek, işbirliğini güçlendirmek için yeni proje ve programlar geliştirmek ve bu amaçla her türlü önlemi almak olarak tanımlamaktadır

İSEDAK, birinci toplantısından itibaren, yine Üçüncü İslam Zirvesinde kabul edilen ve on ayrı alanda işbirliğini geliştirmeye yönelik öneriler içeren "Üye Ülkeler Arasında Ekonomik İşbirliğini Güçlendirmek İçin Eylem Planı" isimli belgeyi çalışmalarının temel hareket noktası olarak almıştır

1984 yılında Kazablanka'da yapılan 4 İslam Zirve Konferansında Eylem Planının 6 sektörü 1990 yılına kadar öncelikli işbirliği alanları olarak belirlenmiştir Bu alanlar ticaret, sanayi, gıda güvenliği ve tarımsal kalkınma, ulaştırma ve haberleşme, enerji ve bilim ve teknolojidir Bilim ve teknoloji konusu, Pakistan'ın başkanlığını yaptığı Daimi Komitenin görev alanına girdiğinden, İSEDAK'ın çalışmaları geriye kalan 5 alan üzerinde yoğunlaşmıştır

Aralık 1991 'de Dakar'da yapılan Altıncı İslam Zirve Konferansında İSEDAK'a, Ekonomik İşbirliği Eylem Planı'nın 1981 yılından bu yana gerek dünya ekonomisinde, gerek üye ülkelerde meydana gelmiş olan gelişmeler ışığında gözden geçirilerek, yeni işbirliği stratejisinin belirlenmesi konusunda bir görev daha verilmiştir 14-16 Kasım 1984 tarihlerinde İstanbul'da yapılmış olan Birinci İSEDAK toplantısına üye ülkelerin ticaret bakanları davet edilmiş ve İSEDAK ticari işbirliğini güçlendirmeyi ön planda tutan bir forum olarak çalışmalarına başlamıştır Birinci toplantıya, aynı zamanda, üye ülkelerin Sanayi Bakanları da paralel bir toplantı için davet edilmiş ve böylece Eylem Planı'nın iki öncelikli alanında İSEDAK şemsiyesi
altında çalışmalar başlatılmıştır Üye ülkelerin Ticaret bakanları, Birinci İSEDAK toplantısı vesilesiyle ilk defa bir araya gelirken, Sanayi Bakanları 1979 yılında Pakistan'ın ev sahipliğinde yapılmış olan toplantılardan sonra, ikinci kez gündemlerindeki konulan görüşmeye devam etmişlerdir

Birinci İSEDAK toplantısından sonra yapılan değerlendirme çalışmalarında, İSEDAK'ın sadece ticari işbirliğine ilişkin konularla değil, aynı zamanda “Eylem Planı”nda yer alan farklı alanlarla da iştigal eden, bu alanlardaki çalışmaları denetleyen ve koordine eden bir kurul olması gerektiği sonucuna varılmıştır Bu karar uyarınca, 14-16 Mart 1986 tarihlerinde yine İstanbul'da yapılan ikinci toplantıdan başlayarak, İSEDAK toplantılarına Ticaret Bakanları yerine kendi ülkelerinde ekonominin bütününden sorumlu bakanlar davet edilmiştir Ekonomik İşbirliği alanlarına ilişkin bakanlar düzeyinde yapılan toplantılarda alınan kararların uygulanmasının denetlenmesi, İSEDAK İzleme Komitesi aracılığı ile sağlanmaya çalışılmaktadır

Ticari İşbirliğini güçlendirmeye yönelik projeler, birinci toplantıdan itibaren İSEDAK'ın gündemini oluştururken, diğer alanlarla ilgili projeler, İSEDAK toplantılarıyla birlikte yapılan Bakanlar toplantılarında ele alınmaktadır Şimdiye kadar Sanayi, Gıda Güvenliği ve Tarımsal Kalkınma, Ulaştırma, Haberleşme, Enerji, Teknik İşbirliği, Altyapı ve Bayındırlık alanlarında İslam ülkeleri arasındaki işbirliğinin geliştirilmesine yönelik Bakanlar Toplantıları düzenlenmiştir

Birinci İSEDAK toplantısında, İslam Kalkınma Bankası bünyesinde bir Orta Vadeli Dış
Ticaret Finansmanı Mekanizması kurulması projesi ile ilgili gerekli çalışmaların yapılmasına karar verilmiştir Bu yöndeki çalışmalar daha sonra İslam Kalkınma Bankası tarafından sonuçlandırılmıştır 1987 yılı sonu itibariyle projenin uygulamaya başlaması, İSEDAK'ın İslam Konferansı Teşkilatı içindeki prestij ve saygınlığını arttıran önemli bir gelişme olmuştur 1993 yılı Temmuz ayı itibariyle, Türkiye söz konusu mekanizmadan 33 milyon ABD
dolan tutarında kredi kullanmıştır

Yine ISEDAK gündeminde olan, İKT üyesi ülkeler arasında bir Tercihli Ticaret Sistemi Kurulması Projesi, konuya dair Çerçeve Anlaşmasının İKT Genel Sekreterliğince üye ülkelerin imza ve onayına açılması ile neticelenmiş bulunmaktadır Şimdiye kadar Anlaşmayı Türkiye ile birlikte 10 ülke imzalamış ve/veya onaylanmış bulunmaktadır Taraf ülkelerin uluslar arası yükümlülüklerine zarar vermeden, gümrük tavizleri yoluyla ticaretin arttırılmasını hedefleyen anlaşma, l O üye ülkenin tüm onay işlemlerini tamamlamasından sonra yürürlüğe girecektir İhracat Kredi Sigortası ve Yatırımların Garantisi Mekanizması Kuruluş Anlaşması (Articles of Agreement) Yedinci İSEDAK toplantısında kabul edilmiş; 18-19 Şubat 1992 tarihlerinde Trablus'ta toplanan İslam Kalkınma Bankası (İKB) Onaltıncı Yıllık Guvernörler Kurulu Toplantısında onaylanmıştır Mekanizmanın kuruluş anlaşması halen Türkiye dahil 30 üye ülke tarafından imzalanmış ve bunlardan 4'ü tarafından da onaylanmış bulunmaktadır Türkiye, mekanizmaya 25 milyon İslam dinarı ile katılmayı taahhüt etmiştir

Diğer taraftan, bir Ticaret Enformasyon Ağı (TINIC) kurulması ve standartların harmonizasyonu konularındaki çalışmalar da sürdürülmektedir İSEDAK'ın gündeminde yer alan diğer önemli bir konu da, son zamanlarda Dünyada meydana gelmekte olan ekonomik ve politik gelişmeler ve geçmişteki işbirliği deneyimleri ışığında üye ülkeler arasında yeni işbirliği stratejisi belirlenmesi çalışmalarıdır Dakar'da yapılan 6 İslam Zirve Konferansında alınan bir kararla, İSEDAK'a bu konuda gerekli çalışmaların yapılması için yetki verilmiştir Nitekim, bu çerçevede yapılan iki ayrı Uzmanlar Grubu toplantısında yeni işbirliği stratejisi ve uygulama modaliteleri belirlenmiş bulunmaktadır Çalışmaların bundan sonraki aşamasında, 1984 yılında kabul edilen Ekonomik İşbirliği Eylem Planının belirlenen yeni strateji doğrultusunda gözden geçirilerek yenilenmesi öngörülmektedir

13 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EKİT-ECO) ve Orta-Asya Türk Cumhuriyetleri ile İlişkiler

İran, Pakistan ve Türkiye'nin kurucu üyesi olduğu Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EKİT-ECO), İran devriminden sonra atıl duruma düşen Kalkınma için Bölgesel İşbirliği (RCD)'nin bir devamı olarak, 1985 yılında üç ülke arasında imzalanan ve 1977 tarihli İzmir Anlaşmasını tadil eden bir protokol ile kurulmuştur 1992 yılında Özbekistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Afganistan, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan'ın da katılmasıyla EKİT'e üye olan ülkelerin sayısı ona çıkmıştır Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti de, bazı üye ülkelerin itirazları nedeniyle, "Kıbrıs Müslüman Türk Toplumu" adı altında sadece Komite çalışmalarında yer almakta olup, daha üst organların faaliyetlerinde temsil edilmesine imkan tanınmamıştır Üye ülkeler arasında haberleşme ve koordinasyonu sağlayan, toplantıların içeriğine yönelik gerekli belgeleri hazırlayan EKİT Genel Sekreterliği Tahran'da bulunmaktadır EKİT Genel Sekreterliği görevi, rotasyon esasına göre 4 yılda bir üye ülkeler arasında el değiştirmektedir Teşkilatın Ekonomi ve Ticaret, Ulaştırma ve Haberleşme, Sanayi, Tarım, Eğitim ve Bilim, Enerji, Altyapı vb alanlarındaki faaliyetlerine 8 teknik komite ve bu komiteler şemsiyesi altında görev yapan uzman gruplar destek vermektedirler

Üye ülkelerin planlama teşkilatları müsteşarlarından veya ekonomilerinden sorumlu bakan yardımcılarından, ya da tayin edilecek eş düzeyde temsilcilerden oluşan Bölgesel Planlama Konseyi, yılda en az bir kez Tahran'da toplanarak Teknik Komitelerin toplantı raporlarını ve faaliyet programlarını incelemekte, bu konudaki görüş ve önerilerini Bakanlar Konseyine sunmaktadır Üye ülkelerin Dışişleri Bakanlarından oluşan ve yılda en az bir kere toplanan Bakanlar Konseyi ise, Teşkilatın en üst siyasi belirleme ve karar alma organıdır

Ülkelerin Tahran'daki temsilcilerinden oluşan Temsilciler Konseyi her ay muntazaman toplanarak kararlar almakta ve bu kararlar Bakanlar Konseyi toplantılarında onaylanmaktadır İzmir Anlaşması'nda yazılı olmamakla beraber, 1992'den beri de, her yıl zirve toplantısı yapılmaktadır

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, Avrasya'da küreselleşme ve bölgesel bütünleşme alanındaki boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır EKİT İkinci Zirve Toplantısı 7 Temmuz 1993 sonunda kabul edilen İstanbul Deklarasyonu'nda da vurgulanarak belirtildiği gibi, esas hedeflerden birisi,
yüzyılın sonuna kadar mümkün olduğu ölçüde kalkınmış ve modernleşmiş bir bölge ve milletler topluluğu oluşturmaktır Bu gayeye ulaşmak için, EKİT çerçevesinde yürütülen faaliyetlerin ısrarla sürdürülmesi yerinde olacaktır Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, hem Orta Asya ülkeleri ve Azerbaycan'ın denize çıkışları açısından önemli bir görev üstlenecek, hem de Türkiye'nin bu ülkelere ulaşabilmesi ve önüne çıkmakta olan engelleri aşabilmesi için büyük kolaylıklar sağlayacak bir yapıya sahiptir Bu yönüyle, EKİT bünyesinde yürütülen çalışmaların daha da hızlandırılması hem Bölgeye, hem de Türkiye'ye büyük yararlar sağlayacaktır

Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile ilişkilerin, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı çerçevesinde yürütülmesi, Türkiye'ye yeni bir ufuk açacaktır Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'na üye ülkelerin dış ticaret hacmi giderek büyümektedir 1990 yılında Teşkilata üye on ülkenin dış ticaret hacmi toplam olarak 95 milyar 752 milyon dolar olmasına rağmen, bu rakam 1992 yılı sonunda % 146 oranında artarak 109 milyar 769 milyon dolara ulaşmıştır Türkiye, 1992 yılı sonu itibariyle
Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan'a toplam 183 milyon dolarlık ihracat yapmasına rağmen, aynı ülkelere yapılan toplam ihracat 1993 yılının ilk altı ayında bile bir önceki yılın rakamını geride bırakmış ve 227 milyon dolara kadar yükselebilmiştir

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'na üye ülkeler arasında geliştirilecek siyasi ve ekonomik ilişkiler, Karadeniz Ekonomik İşbirliği bölgesini de rahatlıkla etkileyebilecektir Nitekim bölgede önemli bir ekonomik ve siyasi potansiyel oluşturan Türkiye ve Azerbaycan her iki Teşkilata da üyedirler 2000'li yıllarda ulaşılması gereken hedeflerin gerçekleşmesi için, EKİT'e üye ülkeler arasında bölge dışındaki bazı menfaat grupları tarafından suni olarak çıkarılmaya çalışılan siyasi entrikalara karşı son derece duyarlı olunmalı ve işbirliğinin öncelikle ekonomik alanda pekiştirilerek siyasi alana doğru genişletilmesi hedeflenmelidir Unutulmamalıdır ki, ekonomik alanda başarısızlığa uğramış projelere, siyasi anlamda daha zor hayatiyet kazandırılabilmektedir

14 İslam Ülkeleri Arasındaki Siyasi İlişkiler ve İşbirliğine Katkıları

İslam ülkeleri liderlerinin ortak bazı meseleleri tartışmak amacıyla, ilk olarak bir araya geldikleri 1969 yılındaki Birinci İslam Zirvesinden bu yana, İslam ülkeleri arasındaki işbirliği ve dayanışmanın arzulanan düzeye gelmediği açık olmakla birlikte, İslam Konferansı Teşkilatı'na üye ülkeler arasındaki mevcut siyasi güçlükler, ekonomik ve sosyal yapı farklılıkları, siyasi rejim zıtlıkları gibi faktörler dikkate alındığında, varılan noktanın küçümsenmemesi gerektiği söylenebilir En azından İslam Konferansı Teşkilatı sayesinde, bütün İslam ülkeleri bir tek çatı altında toplanmış, liderlerin ortak meseleleri tartışmaları için bir zemin oluşturulmuş ve çok yönlü ilişkilerin kurulmasında, anlaşmaların yapılmasında veya kararların alınmasında etken olmuştur 1969 yılından sonra kurulmuş olan alt veya uzman kuruluşların bir kısmı son derece önemli faaliyetlerde bulunmuşlardır Uluslararası konjonktürel dalgalanmalardan olumsuz etkilenmekle birlikte, bazı temel meseleler konusunda ortak tavır alınmasında İslam Konferansı Teşkilatı'nın katkısı olmuş, üye ülkeler arasında çok yönlü işbirliği imkanlarını harekete geçirmiştir

Türkiye-İslam ülkeleri ilişkilerinde her zaman Doğu-Batı çatışmasının gölgesi hissedilmiştir Türkiye, 1967 Arap-İsrail Savaşı'nda Arap dünyasının yanında yer alarak Arap tezlerine destek vermiştir Fakat Türkiye, Sovyetler Birliği'nin desteğini almış olan komşu Arap ülkeleri ile siyasi ve ekonomik ilişkileri geliştirmede zorlanmıştır Türkiye, bütün yönleriyle batıya yönelen dış politikasında bir takım değişiklikler yapma gereğini 1965'lerde duymaya başlamıştır Bilhassa, 1973 petrol krizinden sonra, İslam dünyası Türkiye'nin dış ekonomik ve politik ilişkilerinde ciddi bir şekilde devreye girmiştir Bu strateji değişikliğinde, Batılı dostlardan milli meselelerde (Kıbrıs) destek görülememesi, ekonomik meselelerin Batılı müttefiklerle çözülememesi, petrol krizinin ödemeler dengesini olumsuz etkilemesi, Avrupa Topluluğu ile ilişkilerde olumlu gelişmelerin ortaya çıkmaması, Kıbrıs Barış Harekatı'nı batının anlamak istememesi ve silah ambargosunun Batıya güveni sarsması gibi faktörler önemli rol oynamışlardır

Netice olarak, bu gelişmeler İslam ülkeleri ile ekonomik ve siyasi işbirliği isteklerini kuvvetlendirmiştir Türkiye'nin dış politikasında çok yönlü olmanın faydalan göz önünde bulundurulursa, bundan böyle de, İslam ülkeleri ile ilişkilere ağırlık verilmesi gerektiği keyfiyeti kendiliğinden ortaya çıkmaktadır

2 İSLAM ÜLKELERİ ARASINDAKİ DIŞ TİCARET VE TÜRKiYE
21 Dünya Ticareti ve İslam Ülkeleri

Gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi, İslam ülkelerinde de sanayileşmiş ülkelerin uyguladığı iktisat politikalarının etkisini görmek mümkündür Buna karşılık, İslam ülkeleri 1960'lı yıllardan itibaren dünya ticareti içindeki paylarını yükseltme gayretlerine hız vermişlerdir Bu yönde sürdürülen çalışmalar, İslam Konferansı Teşkilatı'nın kurulması ve 1973-1974 yıllarında dünyada görülen petrol krizi ile birlikte etkisini açıkça göstermiştir İslam Konferansı Teşkilatı'na üye ülkelerin dünya ticaretinden aldıkları toplam pay %6 ile %8 arasında değişmektedir Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'na üye 10 ülkenin dünya ihracatındaki payı 1990 yılında % 12 iken, 1992 yılı sonunda %13'e yükselmiştir Bu bölgenin dünya ithalatındaki payı ise, aynı dönemde %17'den %1'e düşmüştür Bu ise, son yıllarda bölge ihracatının artma eğiliminde olduğunu göstermektedir

İslam ülkelerinin son yıllarda yaptıkları ithalat ve ihracat miktarları karşılaştırıldığında iki önemli sonuç ortaya çıkmaktadır:

1 Petrol ihraç eden İslam ülkelerinin ihracatları ithalatlarına göre daha fazla olmasına rağmen, diğer İslam ülkelerinin ithalatları ihracatlarından daha fazladır Bu nedenle ortaya çıkan dış ticaret açığı, uluslararası piyasalarda borçlanmalara sebep olmakta ve sanayileşme hamlelerini, özellikle uluslar arası sermaye çevrelerinden ve dünya bankasından gelen müdahaleler sebebiyle, olumsuz yönde etkilemektedir

2 Bütün İslam ülkeleri birlikte değerlendirildiğinde, petrol fiyatlarının tekrar düşüş gösterdiği 1986 yılından itibaren dış ticaret dengesinin bu ülkeler aleyhine geliştiği görülmektedir İslam ülkelerindeki ihracat ve ithalat yapısının incelenmesi, su sonuçlan vermektedir:

İthal edilen ürünler, ihraç edilen ürünlere göre çok çeşitlidir İktisadi faaliyetler, çok açık bir şekilde ihraç edilen ürünler üzerinde yoğunlaştırılmıştır Petrol ihraç eden OPEC üyesi ülkeler ile az gelişmiş İslam ülkelerinde birkaç ürünün bütün ihracatı yönlendirdiği görülmektedir Örnek olarak, Pakistan'ın ihracatında pamuk ve pamuğa dayalı ürünler, Bangladeş'in ihracatında ham jüt ve jüt ürünleri ağırlıktadır Aynı şekilde Sudan'ın en fazla ihraç ettiği ürünler, pamuk ve süpürge darısıdır OPEC üyesi ülkelerde Endonezya ve Cezayir hariç, ihracatta ham petrol ağırlıktadır Malezya'nın ihracatına petrol ve petrol ürünleri yanında kauçuk ile orman ürünleri hakimdir Malezya, önemli miktarda elektronik parçalar da ihraç etmektedir Malezya'da olduğu gibi sanayileşme politikalarına ağırlık veren Mısır, Suriye, Tunus, Türkiye ve Ürdün gibi İslam ülkelerinde ihracatın bileşimi sanayi ürünleri lehine değişmektedir İslam ülkelerinde madenler, yeraltı zenginlikleri ve tarım ürünleri ihracatın belkemiğidir Bütün İslam ülkelerinin toplam ihracatının %80'ine yakın bir bölümü hammaddelerden oluşmaktadır

Mamul veya yan mamul sanayi ürünleri, ithalata göre ihracatta biraz daha fazla çeşitlilik göstermektedir Sadece birkaç İslam ülkesi %20'nin üzerinde sanayi ürünü ihraç edebilmektedir Türkiye, Bangladeş, Ürdün, Malezya, Fas, Pakistan, Sierra Leone ve Tunus'un ihracatında tekstil ürünleri önemli bir paya sahiptir Diğer bazı ülkeler ise, re-eksport yoluyla sanayi ürünleri ihraç edebilmektedirler İslam ülkelerinin kendi aralarındaki ticari ilişkilerin yeterince gelişmediği
görülmektedir Kendi aralarındaki ticaret hacmi genellikle az ve yetersizdir Bununla beraber İslam Konferansı Teşkilatı'nın kurulmasından sonra, önemli sayılabilecek gelişmelerin olduğu görülmektedir 1970 yılından itibaren İslam ülkeleri arasında artan ekonomik ilişkiler bunun açık bir göstergesidir Ancak, bu canlanma petrol fiyatlarının düştüğü dönemlerde azalmıştır Nihayet,
günümüzde İslam ülkelerinin diğer İslam ülkelerinden yaptığı ithalatın ve o ülkelere gerçekleştirdiği ihracatın payı, kendi ihracat ve ithalat rakamları içinde, % l O civarındadır İslam ülkelerinin aralarındaki ticari ilişkilerin arttırılmasını engelleyen ve bütünleşmenin sağlanmasını geciktiren çeşitli problemler vardır İslam ülkelerinde altyapı henüz tamamlanamamıştır Ülkeler arasında ulaşım ciddi bir meseledir İstanbul'dan kalkıp karayoluyla Fas'a, Libya'ya gitmek mümkün değildir Sudan'a, Mısır'a, Pakistan'a emniyet içinde gidilememektedir Suudi Arabistan'a karayolu ulaşımı vardır ama demiryolu ulaşımı yoktur Hala eski Hicaz demiryolu yerine yenisi ikame edilememiştir Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetleri için de aynısı geçerlidir Havayoluyla ülkelerarası irtibat vardır Ancak, o da zor ve pahalıdır
İlave olarak, bu ülkeler arasındaki haberleşme imkanlarının da hızla geliştirilmesi zaruridir İslam Konferansı Teşkilatı'na üye ülkeler arasında, pazarlama kurum ve fonksiyonlarının, teşvik unsurlarının noksanlığı, araştırma ve fınans kurumlarının yetersizliği, ticari ilişkilerin gelişmesini engelleyen başlıca faktörlerdir Üye ülkelerdeki üretici satıcılar, fiyatları ve ticari rejimleri arasındaki bilgiler son derece sınırlı, reklam ve pazarlama faaliyetleri zayıftır Ayrıca, üye ülkeler arasındaki ticaretin geliştirilmesi için, küçük ve büyük hacimde ihracatı finanse edecek fınans kurumlarına ihtiyaç vardır

Ayrıca, İslam ülkelerinin birbirlerine karşı uyguladıkları gümrük ve ticaret ile ilgili karışık mevzuat, dış ticaretin gelişmesini zorlaştırmaktadır İslam ülkelerindeki gümrük duvarlarını hafifletmek için öncelikli tarifeler sistemi ortaya atılmış, ancak uygulamaya geçirilememiştir İslam Konferansı Teşkilatı'na üye ülkeler arasında hala vize uygulaması kaldırılamamıştır Ekonomik yükümlülük gerektirmeyen ve sadece irade isteyen bu gibi engellerin kaldırılması olumlu sonuçlar verecektir

22 Türkiye'nin İslam Ülkeleri ile Ticari İlişkileri ve Özel Sektörün Yeri

İslam ülkeleri, özellikle 1973 yılından itibaren Türkiye'nin dış ticaretinde önemli bir yere sahip olmuştur Bu tarihten itibaren petrol fiyatlarındaki artışlar ve Türkiye'nin İslam Konferansı Teşkilatına fiilen üyeliği, ticari ilişkilere doğrudan yansımıştır 1973 yılına kadar, Türkiye'nin Arap ülkelerine ihracatı önemsenmeyecek kadar azdır Türkiye'nin ihracatında Arap ülkelerinin payı, 1973 yılına kadar ancak %33'e kadar ulaşabilmiştir 1969-1973 yılları arasında, Türkiye'nin Arap ülkelerine yönelik ihracatının %826'sı sadece Irak, Suriye ve Kuveyt'e yapılıyordu Arap ülkelerinden yapılan ithalatta ise, sadece üç devletin, yani Suudi Arabistan, Irak ve Bahreyn'in payı %937 olmuştur İslam ülkelerinin Türkiye'nin dış ticaretinde aldığı pay, 1980 yılından itibaren giderek artmıştır 1980-1989 yılları arasında, Türkiye'nin en fazla ihracat yaptığı ilk dört ülkeden ikisi İslam Konferansına üye İran ve Irak idi 1993 yılında da, OPEC üyesi İslam ülkeleri ayrı olarak incelendiği zaman, Türkiye'nin İslam ülkelerine yaptığı toplam ihracattaki paylarının yüksekliği açıkça görülebilir Orta Doğu'da ve Kuzey Afrika'da bulunan İslam ülkeleri Türkiye'nin ihracatında 1990 yılından itibaren % 176 ile % 187 arasında değişen paylar almışlardır 1992 yılında Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerine yapıları ihracatın %75'lik bir bölümü sadece Irak, İran, Kuveyt, Suriye, Suudi Arabistan, Libya ve Mısır'a gitmiştir Aynı şekilde, 1980-1988 yılları arasında da, sadece İran, Irak, Suudi Arabistan, Libya ve Kuveyt'in payları toplamı bütün İslam ülkelerine yapılan ihracatın %65'den fazlasını oluşturmuştur Ayrıca, Türkiye'nin toplam ihracatı içindeki payları da 1980-1988 yıllan arasında % 19'un altına düşmemiştir Bununla birlikte, Türkiye'nin İslam ülkeleri ile ticaretinde petrol fiyatlarının yükselmesi veya düşmesi etkisini çok hızlı bir şekilde göstermektedir İslam ülkeleri ile 1969 yılının Ağustos ayından itibaren yoğunlaşan ekonomik ve siyasi ilişkilere paralel olarak, 28 Aralık 1969 tarihinde, Türk özel sektörünü temsilen Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği'nin yanında, 22 Arap ülkesi özel sektörlerini temsil eden kuruluşların da üye olduğu, Arap Ticaret, Sanayi ve Ziraat Odaları Birliği kurulmuştur Bu birliğe üye ülkeler şunlardır:

Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir, Fas, Irak, Cibuti, Katar, Kuveyt, Libya, Lübnan, Mısır, Moritanya, Somali, Sudan, Suriye, Suudi Arabistan, Tunus, Türkiye, Umman, Ürdün, Yemen Arap Cumhuriyeti ve Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti

Bu birlik, Türkiye ile ilişkilerini Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği aracılığı ile yürütmektedir Türk-Arap Müşterek Ticaret Odası olarak da bilinen kuruluşun merkezi, 1986 yılında Lübnan'dan İstanbul'a alınmıştır Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile ilişkilerin geliştirilmesi için, Türk-Kıbrıs Müşterek Ticaret Odası ve Türk-Kıbrıs Türk Müşterek Sanayi Odası faaliyet göstermektedir Türkiye ile Balkan ülkeleri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla, Yugoslavya'daki savaştan önce Türk-Balkan Ülkeleri Odalar Birliği kurulması teşebbüsleri TOBB bünyesinde başlatılmış, Yunanistan'ı da içine alan bu teşebbüs, son siyasi gelişmeler dolayısıyla başarılı olamamıştır

Yine, Eski Sovyetler Birliği'ndeki çözülme başlamadan önce, bölgedeki gelişmelere önem veren zamanın TOBB yetkilileri, EKİT üyesi ülkeler arasında EKİT Odası (ECO Chamber) kurulması için faaliyete geçmişlerdir Böyle bir girişime canlılık kazandırılması, bölgeyle Türkiye arasındaki ekonomik ilişkilere çok olumlu bir biçimde yansıyacaktır kanaati, yaygın olarak destek görmektedir

Bütün bu faaliyetlerin yanında, İslam Konferansı Teşkilatına üye ülkelerin özel sektörlerinin de büyük gayretleri ile, 1977 Mayıs ayında İstanbul'da yapılan İslam Konferansı Teşkilatı Dışişleri Bakanları 7 Konferansında, İslam Odası kurulması fikri ortaya atılmış ve 1979 yılında bu birliğin kuruluşu tamamlanabilmiştir İslam Odalar ve Borsalar Birliği olarak faaliyet gösteren bu kuruluşun merkezi Pakistan'ın Karaçi kentindedir Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği de, bu kuruluşun aktif üyesi olarak faaliyet göstermektedir

İslam ülkeleri ile ikili ilişkilerin yürütülmesinde Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) bünyesinde faaliyet gösteren İş Konseyleri de etkili olmaktadır Türkiye ile yabancı ülkeler arasındaki ilişkileri geliştirmek ve dışa dönük faaliyetlere yön vermek amacı ile, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 18 Temmuz 1986 tarihinde yaptığı Yönetim Kurulu Toplantısında, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu'nun oluşturulmasına ve diğer ilgili kuruluşlarla birlikte kurucu üye olarak müşterek hareket edilmesine karar vermiştir TOBB ile müşterek hareket eden
kuruluşlar şunlardır: İktisadi Kalkınma Vakfı (ÎKV) Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB)
Yabancı Sermaye Koordinasyon Derneği, Türk Dış Ticaret Derneği (TÜRK TRADE), İhracatçılar Birliği ( İB) DEİK bünyesinde ilk olarak 10111988 tarihinde Türk-Pakistan İş Konseyi kurulmuştur Daha sonra da, diğer İslam ülkeleri ile ekonomik ilişkilerin, İş Konseylerinin faaliyetleri çerçevesinde yürütülmesine ağırlık verilmiştir Pakistan, Tunus, Ürdün ve Mısır gibi İş Konseylerinin kurulduğu ülkelerle yapılan hükümetler arası Karma Ekonomik Komisyon toplantılarına Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) veya DEİK bünyesindeki İş Konseyi yetkilileri özel sektörü temsilen katılmaktadır

İlk kurulan iş Konseyleri arasında yer alan Türk-Tunus İş Konseyinin kuruluşu Türkiye'nin Mağrip ülkeleri ile ekonomik ilişkilerini olumlu yönde etkilemiştir Uyanan Afrika'nın ticaret kapısı durumunda olan ve kendi aralarında Mağrip Birliğini oluşturmaya çalışan Tunus, Libya, Fas ve Moritanya'yı içine alan Türkiye-Mağrip Ülkeleri İş Konseyi kurulmuş bulunmaktadır Devlet ve Özel Sektörün işbirliği yaparak gerçekleştirebileceği projelere olan ihtiyaç, her geçen gün artmaktadır İslam ülkeleri içinde özellikle deniz ulaşımından mahrum olan ülkelerin mallarının gemilerle nakil edilebilmesi için yol ve haberleşme alanında büyük yatırımlara ihtiyaç vardır Özellikle ulaşım ve haberleşme alanındaki yatırımlar, atıl kaynakların değerlendirilmesini sağlayacağı için verimli sonuçlar oluşturabilecektir

3 İSLAM ÜLKELERİ İLE SOSYAL VE KÜLTÜREL İLİŞKİLER

İslam ülkelerini bir araya getiren en önemli faktörlerden birisi de kültürdür Türkiye ile İslam ülkeleri arasındaki bağların, esas olarak kültür temeline dayandığı kolaylıkla ifade edilebilir Kültür, davranış ve yaşayış tarzlarını ihtiva eder İslam ülkelerindeki davranış ve yaşayış biçimleri, müşterek inanç olan İslamiyetten kuvvetle etkilenmiştir Bugün, çeşitli ve çok sayıda İslam milletinin kültürel hayatlarının özü birdir Şekli bazı tezahürlerinde değişiklikler görülse de, ortak bir İslam ve Kültür medeniyeti vardır Muhtelif kavimler, kendilerini birleştiren İslam inancı içinde 14 asır boyunca müşterek kültür ve medeniyetlerini geliştirmişlerdir

Müslümanlar, temelde aynı davranış ve yönelişlere sahiptirler Coğrafi mesafe itibariyle birbirinden uzak İslam ülkelerine mensup fertler dahi bir arayageldiklerinde, aralarında sadece inanç değil, yaşayış ve davranış tarzı ile de, örflerindeki benzerlikleri derhal keşfederler İslam milletlerinin hayatını yönlendiren ruhi inanç, manevi bir unsur olarak kalmamış, aynı zamanda onların kültür ve medeniyetlerinin müşterek kaynağı olmuştur

İslam ülkeleri arasında müştereken oluşturulan 14 asırlık tarih, kültürel benzerliğin pekişmesine yol açan olaylarla doludur Bu yönüyle İslam tarihi, Müslümanlar arasında birleştirici temel unsurlardan birini teşkil etmektedir Müslümanlar tarihlerini, İslamiyetçin doğuşuyla aynı zamanda başlatmışlardır Bundan sonra, tarihin çeşitli dönemlerinde ırki menşeleri farklı olan Müslümanlar beraber yaşamışlar ve aynı kaderi paylaşmışlardır Çok sayıda İslam kavimlerinin asrı saadette, birçok İslam hükümdarlıklarında ve son olarak Osmanlılar zamanında aynı devletin sınırları içinde birlikte ve kardeşçe yaşadıkları bilinmektedir Tarihteki bu birliğe rağmen, bugün İslam ülkeleri arasında ekonomik ve siyasi olarak bir bütünlük görülmemektedir Bunun en önemli sebebi, bu ülkelerdeki eğitilmiş grupların ve kültür birikimlerinin yeterli olmamasıdır Halbuki İslam düşüncesi, eğitimi, öğretimi ve bilimi esas kabul eder ve müşterek çalışmaların artmasına katkıda bulunur İslam ülkeleri arasındaki potansiyel işbirliği alanlarının genişliğine ve sosyo kültürel altyapının müsait olmasına rağmen, bu potansiyelin iyi kullanılamaması ve İslam ülkeleri arasında ikili ve kurumlar arası işbirliğinin
yetersiz kalmasının temelinde bir takım siyasi engeller, ekonomik sistem farklılıkları, ülke içi ve ülkelerarası istikrarsızlıklar ve ekonomik problemler yatmaktadır
İlave olarak, sosyo-ekonomik ve kültürel alanda işbirliğini sağlamada lisan farklılıkları da etkili olmuştur Öte yandan halkta bulunan yabancı hayranlığı birinci planda sosyal ve kültürel yabancılaşmaya, yabancı ülkelerin mallarının, hayat tarzının ve projelerinin kabul edilmesine yol açmaktadır Dolayısıyla bu durum, İslam ülkeleri arasındaki ilişkilerin gelişmesini engellemektedir Son yıllarda, yabancı kültür ve fikirlerin İslam ülkelerini istilası, bu memleketlerin sosyal yapısını güçlü kılan değerleri erozyona uğratmaktadır Müslümanları kendilerine ait inanç, gelenek ve davranışlardan uzaklaştıran fikir ve yabancı kültür tesirlerine hemen her yerde rastlanmaktadır İşte İslam ülkelerinde yaşanan bu dejenerasyona karşı İslam kültür mirasının korunup geliştirilebilmesi için müslümanların işbirliği yapmaları, aralarındaki bağları her alanda kuvvetlendirmeleri gerekmektedir Günümüzde İslam ülkeleri arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkilerin ve işbirliğinin geliştirilmesi hedefinin arka planında dünyadaki konjonktürel gelişmelerin yanında kültürel ve sosyal müştereklikler yatmaktadır Bu bakımdan, İslam Konferansı Teşkilatını güçlendirmek ve İslam ülkeleri arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkileri geliştirmek, kültür bağlarının takviyesi ile mümkündür

İslam ülkeleri arasındaki kültürel ve sosyal ilişkilerin geliştirilmesinin esas olarak iki aracı vardır Bunlar, kültürel ve sosyal sahalarda faaliyet gösteren müesseselerin ve İslam ülkeleri arasındaki mevcut ikili ilişkilerin geliştirilmesidir İslam ülkeleri arasındaki kültürel işbirliğine katkıda bulunan kurumların başında İslam Konferansı Teşkilatı ve buna bağlı kuruluşlar gelmektedir İKT içindeki Daimi Karar ve İcra Organı olarak kurulan üç Daimi İşbirliği Komitesinden ikisi kültür ve teknoloji sahasında çalışmaktadır

İslam ülkeleri arasında kültürel faaliyet gösteren kuruluşların başında, 1976 yılında Türkiye Hükümetinin teklifi üzerine kuruluşu karara bağlanan ve 1980 yılında İstanbul'da çalışmaya başlayan İKT Genel Sekreterliğine bağlı IRCICA (Research Centre for Islamic History, Art and Culture - İslam Tarih, San'at ve Kültür Araştırma Merkezi) gelmektedir Zengin bir kütüphaneye ve arşive sahip olan Merkezin amaçlan ve faaliyetleri arasında şunlar bulunmaktadır: İslam ülkelerinin ilim adamları, tarihçileri, yazarları ve sanatçılarının İslam'ın kardeş milletleri arasında daha iyi bir anlaşma ortam sağlamak üzere, ortak kültür mirası hakkında araştırmalar yapmak üzere bir araya gelecekleri bir müessese meydana getirmek; Bazı yabancı yazarlar tarafından Müslüman milletlerin tarih, san'at ve kültürü hakkında yayılan yanlış kanaatleri ortadan kaldırmak amacıyla, İslam ülkelerinin tarihçileri ve yazarları arasında işbirliğinin tesisi için uygun bir ortam oluşturmak;

Müslüman milletler arasında samimi bir işbirliği ve anlayış havasını sağlamak amacıyla yapılacak ilmi çalışmaları, kitap ve monografiler şeklinde yayınlamak; Ortak bir anlayış içinde, bazı İslam ülkelerinde okutulan ders kitaplarında yer alan yanlış ve Müslüman milletlerin gelecek nesilleri arasında anlaşmazlıklara sebep olabilecek bilgileri düzeltmek;Üye ülkelerin münevverlerini, ilim adamlarını ve yazarlarını bir araya getirecek toplantılar düzenlemek; İslam ülkelerinde bulunan diğer araştırma kuruluşları ve üniversiteler arasında tarih, san'at ve kültür sahasında işbirliğini ve yayın değişimini desteklemek; İslam Konferansı Teşkilatına üye ülkelerde veya Merkezde periyodik seminer ve sempozyumlar, ayrıca her üç senede üye ülkelerden birinde tarih, san'at ve kültür kongreleri tertiplemek; İslam medeniyetinin esaslarını ve ürünlerini tanıtmak ve yaymak üzere, İslam ülkelerinin tarihi, san'atı ve kültürü ile ilgili süreli yayın neşretmek

İslam Konferansı Teşkilatı, Milletlerarası İslam Kültür Mirasını Koruma Komisyonu (lCPICH)'nun statüsü gereğince IRCICA, bu Komisyonun Sekreteryası ve Faaliyet Organı görevini üstlenmiştir IRClCA'nın yukarıda bahsedilen konularda araştırma, yayın faaliyetleri, bilgi veri bankası kurulması ve sergi, sempozyum, konferans vs toplantılar düzenleme gibi çalışmaları devam etmektedir Türkiye'de faaliyet gösteren ve bu sahada oldukça etkili çalışmalar yapan IRCICA'nın çalışmalarının IKT ve Türkiye tarafından daha fazla teşviki yararlı olacaktır İslam ülkelerinde eğitim, kültür ve bilim sahasında çalışmalarda bulunan İKT'na bağlı uzman kuruluşlardan biri de ISESCO (Organization of Islamic Education, Science and Culture-İslam Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı)'dur Devam eden bu çalışmaların yanında, kültür ve sosyal faaliyetlerin daha da etkili hale getirilmesi zaruridir Bu çalışmalar, kurumsal olarak ve proje bazında İslam ülkeleri ile İslam Konferansı Teşkilatı ve İslam Kalkınma Bankası gibi kuruluşlar tarafından daha fazla desteklenmeli ve finansmanı için Türkiye öncülüğünde girişimlerde bulunulmalı, konuların önemi anlatılmalı ve potansiyel kaynaklar harekete geçirilmelidir Türkiye bilgisini, tecrübesini ve insan gücünü bu konularda projeler hazırlamak için seferber edebilmelidir

4 SOSYAL VE KÜLTÜREL İLİ ŞKİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE TEKLİFLER

İslam ülkeleri arasında tarihi köklere dayanan mevcut ikili sosyokültürel ilişkilerin geliştirilmesi gerekmektedir Bu bakımdan, İslam ülkeleri arasında daha hızlı bir şekilde kültür ve eğitim alanında işbirliğine gidilmelidir İslam ülkeleri, günümüze kadar aralarında bir takım kültür anlaşmaları imzalamışlardır Ancak uygulamalar yeterli olmayıp, bunların takviyesi
zorunludur Bu konuda şu hususlar teklif edilebilir:

1 İslam ülkeleri ile Türkiye arasındaki ikili anlaşmalara dayanan Öğrenim bursları, hem sayı, hem de miktar bakımından ihtiyaçlara cevap verememektedir Burslu sayısı ve burs miktarları ülkeler nezdinde karşılıklı olarak arttırılmalıdır Bu noktada İslam Kalkınma Bankası gibi müşterek bir müessese devreye girmelidir

2 Ayrıca, burslu öğrencilerin, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu belirli ve az sayıda ülkenin üniversitelerinde yoğunlaştığı görülmektedir Bunlara ilave olarak Suudi Arabistan, Ürdün, Malezya ve Mısır gibi ülkelerin öğrenci kabulünü teşvik ederek, eğitim faaliyetlerine katılımı arttırılmalıdır

3 Bağımsızlığına kavuşan yeni Türk Cumhuriyetleri'nden getirilen 10 bin öğrencinin Türkiye'de burslu olarak okutulması müspet ve önemli bir gelişmedir Bu teşebbüslerin büyüyerek devam etmesi, mevcut sayıya Makedonya ve Balkanlardaki Müslüman Türk azınlıkların da daha fazla ilave edilmesi yerinde olacaktır Diğer İslam ülkelerinin ve teşkilatlanılın gerek maddi, gerekse öğrenci kabulü şeklinde katılımı için ayrıca İKT nezdinde harekete geçilmelidir

4 İslam ülkeleri arasındaki, öğrenci mübadelesi yanında, öğretim üyelerinin de karşılıklı olarak üniversitelerde misafir hoca statüsünde dersler vermesi için gerekli teşebbüslerde bulunulmalı ve anlaşmalar yapılmalıdır İslam Konferansı Teşkilatına üye ülkeler arasında, "İslam Ülkeleri Üniversiteleri Rektörler Konseyi" kurulmalıdır Böylece İslam ülkeleri arasındaki kültürel ve bilimsel işbirliği ve haberleşme arttırılabilir

5 Türkiye, İslam Konferansı Teşkilatı'na üye ülkelere yönelik bilimsel çalışmalar yapılmasına ve bu ülkelerin ekonomik, sosyal ve kültürel bir envanterinin çıkarılmasına öncülük etmelidir Bu faaliyetler, İslam ülkeleri arasında daha etkin işbirliği politikalarının belirlenmesine hizmet edecektir

6 Müşterek İslam kültürünün temel eserlerinin ve Yunus Emre gibi İslam klasiklerinin diğer dillere tercüme edilmesi yanında yazılı-sözlü yayın organlarında programlar hazırlanarak tanıtılması gerekmektedir Bugüne kadar kurulan müşterek organizasyonların ve devletlerin adı geçen faaliyetleri yürütmesi sayesinde, İslam ülkeleri arasındaki kardeşlik daha da gelişecektir

7 Yazma eserlerin tıpkı basımları yapılmalı ve İKT'na üye ülkelere gönderilmelidir Telif haklarının korunması amacıyla mikrofilm vs çoğaltmalara izin verilmemelidir Karşılıklı telif haklarına riayet edilmeli, bu hususta işbirliğine gidilmelidir

8 Birçok tarihi ve kültürel özelliklerinin yanında 500000 civarında yazma eserin bulunduğu İstanbul, ortak kültür merkezi haline getirilmelidir

9 İslam ülkelerinin kendilerine has eğitim ve kültürel değerlerine karşılıklı olarak saygı gösterilmelidir Türkiye'ye karşı diğer bazı Arap ülkelerinin olumsuz bakış ve değerlendirmelerinin değiştirilmesi için çaba sarf edilmelidir Varsa, düşmanlık içeren ifadeler okul kitaplarından (1RCICA Arap ülkelerinin ders kitaplarını bu amaçla taramaktadır) ve diğer yayın organlarından karşılıklı olarak çıkarılmalıdır İslam ülkelerinde Türkiye'ye karşı müspet yönde etkili bir siyasi iradenin oluşturulmasına çalışılmalıdır Uluslararası konularda, İslam ülkelerinin çıkarları doğrultusunda birlikte hareket edilmesi sağlanmalıdır

10 İslam ülkelerinin TV ve diğer sözlü-yazılı yayın organlarında her ay en az üç İslam ülkesinin kültür ve sanat etkinliklerinin tanıtılması amacı ile kültür anlaşmaları yapılmalı, bu anlaşmaların uygulanması için gerekli ortamın oluşturulmasına gayret edilmelidir

11 Kültürlerinin tanıtılması için karşılıklı olarak gezici sergi, fuar ve kütüphanelerin oluşturulmasına çalışılmalı ve sanat ürünlerinin buralarda satılması sağlanmalıdır
12 İslam ülkeleri arasında folklor, müzik ve sportif amaçlı temaslar arttırılmalıdır Bu alanlarda uluslararası yarışmalar ve " İslam Ülkeleri Spor Müsabakaları'1 düzenlenmelidir - 13 İslam ülkelerine mensup çocuklar ve gençlerin katılacağı gezi, kamp ve kültür programları yapılmalı, çocuk ve gençler için ortak kültür kitapları hazırlanmalı ve muhtelif dillerde yayınlanmalıdır

14 İslam ülkelerindeki kadınların ve gençlerin sorunlarını araştırmaya ve çözmeye yönelik "Araştırma Merkezleri" kurulmalıdır

15 İslam ülkeleri arasındaki beşeri ve kültürel münasebetlerin arttırılması için bu ülkeler arasındaki turistik geziler teşvik edilmeli; vize ve bürokratik işlemler kaldırılmalı ya da asgariye indirilmelidir

16 İslam ülkelerinde ve bugün diğer memleketlerin topraklarında bulunan ve büyük bir kısmı Türklerden kalan İslam kültür ve mirasına sahip çıkılmalıdır, İslam ülkeleri kendi topraklarındaki eserlerin korunması için üzerine düşeni yapmalıdır Ayrıca, bu konuda ülkeler arasında kurulmuş veya yeni oluşacak teşkilatlar nezdinde işbirliği yaygınlaştırılmalıdır IRCICA'nın kendi imkanları ile yapmakta olduğu çalışmalar, daha geniş bir şekilde desteklenmelidir

17 Müslümanların kutsal meselesi olan Mescid-i Aksa ve Kudüs’teki İslam mirasının korunmasında Türkiye faal rol almalı, diğer İslam ülkeleri ve teşkilatlarını daha fazla harekete geçirmelidir

18 Avrupa'da, İspanya'da, Sicilya'da ve diğer merkezlerdeki İslam mirası korunmalı ve canlandırılmalıdır Bu noktada Balkanların durumu büyük ehemmiyet arz etmektedir

19 Bosna dramının bir parçası da, İslam kültür ve mirasının, Sırplar ve Hırvatlar tarafından bütün dünyanın gözü önünde, kasıtlı olarak tahrip ve yok edilmeye çalışılmasıdır Boşnak soykırımında bu topraklardaki İslam'ın izlerinin silinmesi de hedeflenmiştir İçinde insan bulunmayan 600 yıllık arşivler ve camiler hedef alınmaktadır Mostar şehrine adını veren ve Türk mimarisinin güzel bir eseri, aynı zamanda Avrupa'nın mimari-tarihi değere sahip köprülerinden olan "Eski Köprü" özellikle yıkılmaya çalışılmış ve nihayet suplar tarafından birkaç kez bombalanarak tahrip edilmiştir

Bu vahşeti durdurmak için alınabilecek diğer bütün tedbirlere ek olarak, savaşın bitiminden ve Bosna-Hersek'in bağımsızlığına kavuşmasından sonra Türkiye, bu topraklardaki Türk- İslam mirasının canlandırılması için kendi çabalarını arttırmanın yanında, bütün İslam ülkelerini harekete geçirmelidir İslam ülkelerinin Nisan 1993'te Karaçi'de yapılan toplantısında alınan karara göre, IRCICA Bosna Hersek'teki kültür ve mimari mirasını tespiti, onarımı ve tanıtılmasının organizasyonu ile görevlendirilmiştir Halen IRCICA, ICPICH (International Commission for the Preservation of the Islamic Cultural Heritage), UNESCO ve diğer kuruluşlar tarafından yapılan hasar tespit ve onarım için kaynak sağlama çabaları Türkiye'nin öncülüğünde genişletilmeli ve "Bosna Kültür Fonu" oluşturularak Bosna Hükümeti'ne yeterli kaynaklar tahsis edilmelidir

20 Türkiye diğer İslam ülkelerini, yeni Türk Cumhuriyetleri'ndeki İslam kültür ve medeniyetinin korunması ve geliştirilmesi için harekete geçirmelidir Ayrıca Türkiye, bağımsızlığına kavuşan yeni Türk Cumhuriyetlerinin İslam ülkeleri ve teşkilatlarıyla sosyo-kültürel münasebetlerinin ve işbirliğinin geliştirilmesine yardımcı olmalıdır Diğer yandan, bu topraklardaki İslam mirasının
canlandırılması sırasında Türkiye'ye önemli görevler düşecektir Mesela, Hoca Ahmet Yesevi'nin türbesinin-onarımına Türkiye'nin katılımı takdire şayandır Aynı şekilde, Oxford Center for Islamic Studies'in Semerkand'daki İmam Buhari Camiinin onarımı ve burada bir eğitim kompleksinin inşası projesine Türkiye'nin de iştiraki yarar sağlayacaktır

21 Bütün bu sebeplerden dolayı Türkiye Balkanlar ve Yeni Türk Cumhuriyetleri ile ilgili olarak İslam ülkelerini ve İKT'nı acilen ve hızla harekete geçirmelidir

22 Türkiye'de ve diğer İslam ülkelerinde faaliyet gösteren gönüllü sosyokültürel kuruluşların ülkeler arasında yaptıkları çalışmalar teşvik edilmeli ve gerekli kolaylıklar gösterilmelidir

23 İslam Konferansı Teşkilatı'na üye ülkeler, sosyal ve kültürel alanda kullanılmak üzere mali bir fon teşkil etmelidir Bu fon, yıkılan kültür mirasının onarımı, korunması, eğitim ve burs gibi hizmetlerde kullanılmalıdır Türkiye, böyle bir fonun oluşturulmasında, çalıştırılmasında ve kullanılmasında tarihi birikiminden gelen bilgi ve tecrübesini ortaya koymalıdır Bu fonun yönetiminin, Türkiye tarafından yürütülmesi uygun olacaktır

24 İslam kültürü ve sanat eserleriyle İslam ülkelerindeki tabii çevrenin korunması konusunda da işbirliğine gidilmelidir

25 İslam Konferansı Teşkilatına üye ülkelerin devlet yetkilileri belirli aralıklarda toplanarak kültür, eğitim ve diğer sosyal sahalarda yapılacak faaliyetleri tespit etmeli ve yapması gerekenleri üye ülkelerin hükümetlerine bildirmelidir Uygulamalar yakından takip edilmelidir

26 Sözlü ve yazılı basın-yayın sahalarında işbirliği arttırılmalı, İslam ülkeleri arasında TV programlan alışverişi yanında ortak yayınlar gerçekleştirilerek bu ülkelerin tanıtılması ve kardeşliğin güçlenmesi sağlanmalıdır

27 Tunus'ta kurulu "Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezlerinin Türkiye tarafından mali ve diğer yardımlarla desteklenmesi gerçekleştirilmelidir

5 EKONOMİK İLİŞKİLERİN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN TEKLİFLER

Bütün bu tahlillerden sonra, Türkiye ile İslam Konferansı Teşkilatına üye ve diğer İslam ülkelerinin bütünü arasındaki ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi için aşağıdaki hususlara önem vermek ve gerçekleştirilmelerine çalışmak uygun olur

1 İslam ülkeleri arasındaki gümrük engellerinin önlenmesi yönünde çalışmalar yapmak,
2 Şu anda İslam ülkeleri arasında en önemli organizasyon olan İslam Konferansı Teşkilatı'nın merkezi organizasyondan yan kuruluşlarına kadar takviye edilmesini ve güçlenmesini sağlamak,
3 İslam Konferansı İktisadi İşbirliği Daimi Komitesi'nin faaliyetlerini hızlandırmak,
4 İslam ülkeleri ile münasebetler İKT ve EKİT içinde geliştirilirken, özellikle EKİT'in çok yönlü ve şahsiyetli bir dış politika içinde Türkiye'nin Bölgesel Bütünleşme çalışmalarına entegre edilmesini hedef olarak almak,
5 İslam Konferansının " İktisadi İşbirliği Hareket Planı" nda yer alan uzun vadeli tedbirlerden özellikle;
a Altyapı yatırımlarını geliştirmek (ulaşım, haberleşme),
b Kurumsal faktörlerin (pazarlama, teşvik, araştırma ve fînans) gelişmesini sağlamak,
c Üye ülkeler arasındaki iktisadi, mali ve ticari alanlardaki sınırlayıcı uygulamaları yumuşatıp ahenkleştirmek,
d Ortak yatırımları hızlandırmak,

6 Üye ülkeler arasında yeni ticaret alanları oluşturmak ve ticari ilişkilere dahil olabilecek ürün çeşidini arttırmak, özellikle üye ülkelerin gıda maddeleri açısından Batı Avrupa ve diğer sanayi ülkelerine karşı bağımlılığını azaltmaya çalışmak,
7 Sanayileşmiş ülkelere karşı ortak strateji takip etmek ve onlardan yapılan ithalatın üye ülkelere kaydırılmasına çalışmak,
8 İslam ülkelerinin kendi aralarındaki dış ticaret hacminin bugünkü seviyesi olan %1 l 'den ilk etapta %25'e çıkarılmasını sağlamak,
9 İslam ülkelerinin gittikçe bozulan dış ticaret dengesinin yeniden sağlanması için ortak tedbirler almak,
10 İslam ülkeleri arasında ikili veya çok taraflı tercihli ticaret anlaşmaları yapılmasını sağlamak ve yapılmış olanların genişletilmesini teşvik etmek,
11 İslam ülkelerinde İslam ticaret merkezleri kurmak, kurulanları teşvik etmek, ticari fuarları çoğaltarak ilişkilerin gelişmesini sağlamak,
12 İslam ülkelerinin kendi doğal kaynakları üzerindeki hakimiyetinin arttırılmasını sağlamak,
13 Ülkeler arasında "Bölgesel İşbirliği" ne yönelik olarak alınacak kararların bütün İslam ülkelerine iktisadi açıdan fayda sağlayacak şekilde alınmasını sağlamak,
14 Ülkeler arasındaki ticareti kısıtlayıcı engellerin kademeli olarak kaldırılmasını sağlamak,
15 Ticarette ve ürün pazarlamasında standardizasyona gitmek,
16 Ticarette finansmanı kolaylaştırmak için mali kredi ve finansman yöntemleri geliştirmek ve bunu sağlamak,
17 Ülkeler arasında teknik işbirliğini geliştirmek ve dışarıya beyin göçünü önlemek,
18 Hava, kara, deniz yolu ulaşım imkanlarını geliştirmek ve burada İslam ülkelerine öncelik tanımak,
19 Ülkelerin karşılıklı olarak müşavirlik, müteahhitlik, ve mühendislik alanlarındaki imkanlarından faydalanmanın yollarını aramak,
20 Ülkeler arasında ticari bilgi akışını sağlayacak bir enformasyon merkezinin kurulmasını kısa sürede sağlamak,
21 Üretim kaynaklarını finans, ticaret ve turizm sektörleri ile takviye etmek,
22 Ürün pazarlarının genişletilmesini temin etmek,
23 İslam ülkeleri arasındaki müşterek su kaynaklarının en verimli bir şekilde kullanılmasını; su konusunun birleştirici bir "Barış Unsuru" haline dönüşmesini sağlamak,
24 Piyasa ekonomisinin işlemesini sağlayacak ve özel sektörün bölgede çalışmasını kolaylaştıracak gerekli zemini oluşturmak,
25 Özel sektör kuruluşları arasındaki ilişkilere etkinlik kazandırmak,
26 Bölgenin doğal ve enerji kaynaklarının rasyonel kullanımının sağlanması için, üye ülkeler arasında (teknik, ekonomik) bağlantılar kurulmasını ve petrol servetinin bütün İslam Dünyasına refah getirici bir tarzda idare edilmesini sağlamak,
27 Bölgenin turizm potansiyelinden yararlanılarak İslam ülkeleri arasındaki turizm hareketini hızlandırmak,
28 Ortak sermayeli ticaret ve kalkınma bankalarının kurulmasını gerçekleştirmek,
29 Karşılıklı ticaretin arttırılması amacıyla, ara dönemde sınır ticaretini geliştirmek,
30 İslam ülkelerindeki tarımsal ürünlerin üçüncü ülkelere birlikte pazarlanması için gayrette bulunmak,
31 Kişi, mal, sermaye ve hizmetlerin serbest dolaşımına aşama aşama geçilmesini teşvik etmek,
32 Ortak çıkarlar doğrultusunda müşterek yatırım projeleri geliştirmek,
33 Trans-Avrasya ekonomi ağı içinde Trans-Avrasya İmar ve Kalkınma Bankasının kurulmasını öncelikle gerçekleştirmek

Yukarıda sayılan teklifler, elbette ki, kardeş İslam ülkelerinin Türkiye ile ilişkilerini geliştirip güçlendirmede atılacak adımların tümünü kapsamamaktadır Bu tedbirlere yenileri de ilave edilebilir Sayılan tedbirlerin alınmasında psikolojik destek sağlayacak olan Türkiye'nin İslam
Konferansı Teşkilatı'na fiili üyeliği, TBMM'nden geçirilerek onaylanmalıdır Böylece fiili durum hukuken tamamlanmış olacaktır Burada asıl hedef, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı üyeleri ile diğer İslam ülkeleri veya toplulukları arasındaki iktisadi, ticari, sosyal ve kültürel alanlara ilişkin engelleri kaldırarak, işbirliğinin giderek kuvvetlendirilmesini sağlamak olmalıdır Bu bakımdan,
Irak petrol boru hattının ve Habur sınır kapısının açılması, Doğu ve Güney sınırlarımızda sınır ticaretinin canlandırılması, Orta Asya ve Kafkasya petrol ve doğal gazının Akdeniz'e aktarılması projesinin EKİT içinde ele alınarak karara bağlanması ve üçüncü ülkeler üzerinde bu yolla baskı yapılması gibi tedbirlere vakit geçirilmeden başvurulabilmelidir