İstanbul İstiklal Mahkemesi

Milli Savaş’ın kazanılmasından kısa bir süre sonra özellikle Saltanat’ın kaldırılışı ve Cumhuriyet’in ilanı gelişmelerin giderek Hilafe’in kaldırılacağını göstermesi karşısında, İstanbul’un muhalif basınında bir geriye dönüşü açıkça ortaya koyan şekil aldıMuhalif basını oluşturan Hüseyin Cahit , Ahmet Emin , Velit Ebüzziya, Eşref Edip gibi yazarların ve onların çalıştığı Tanin, Vatan Tevhid-i Efkar , Sebi’ül Reşat gazeteleri kamu oyunda , a)Hüseyin Cahit ittihatçılığı b)Ahmet Emin Rauf Bey gurubunu, c)Velit Ebüzziya ve Eşref Edip şeriatı ve hilafetçi şeklinde değerlendiriliyorlardıTevhidi efkar yıkıcı ve toplumu karıştırıcı , Tanin yapılanları beğenmeyen ve ittihat terakki devrini savunan meşrutiyetçi, Vatan ve İleri gazeteleri ise ülke yeniden büyük bir çıkmaza girmiş gibi yayın yapıyorlardı Özellikle son iki gazete, MKemal Paşa’nın Washington gibi bir kenara çekilip, politikadan uzaklaşmasını istiyorlardıBu teklif hilafet yanlısı olanlarca da desteklenmekteydiTürk basını Müdafaa-i Hukuk savunuculuğunu yapanlarla,buna karşı olan İttihat terakki ve Hilafet-saltanat savunuculuğunu yapan iki guruba ayrılmıştıİzmit basın toplantısında MKemal bütün gazetecileri uyarmış, ülkeyi çağdaşlaştırma eylemine karşı çıkılmamasını istemiştiBazı yazarlar bir süre bu uyarılara uydular, fakat Ankara’nın başkent oluşu ve cumhuriyetin ilanından sonra amansız bir eleştiri hatta saldırıya basşladılar
Ötedenberi cumhuriyetçi düşüncede olan Hüseyin Cahit Cumhuriyetin ilanı ve ilgili teşkilatı esasiye değişikliği diye nitelemekte kendisi hilafetçi olduğu için giderek Hilafetin kaldırılacağını belirten bu kesin gelişmeden endişe duyuyorduMKemal’in Cumhurbaşkanı seçilmesi halifenin devlet başkanı olmasını isteyenlerin umutlarını yıkmıştıHüseyin Cahit bey bu endişe ile 8 kasım tarihli makalesinde ,M Kemal’in cumhurbaşkanı olmasından sonra Hilafete cephe alıdığını sorarak, MKemali elelştirilerin hedefi yapıyorduMuhalif basınının cumhuriyetin ilan şeklinin garip olduğu ve oldu bittiye getirildiği gibi eleştirileriözellikle M Kemal sahsını hedef alarak ‘’En büyük ruhlu adamlar bile şahsi kuvvet sahibi olmanın cazibesine muhavemet edememiştir ‘’ deniyorduHalife padişahın kulu olarak yaşamayı meziyet sayanların , M Kemal’in cumhurbaşkanı oluşunu eleştirmekteki asıl amçları Hilafetin kaldırılışın engellemek ve bu kuruma eski gücünü kazandırmaktı
Milli savaşın liderlerinden Rauf bey bile cumhuriyetin aceleye getirildiğini ileri sürerek hilafetçilerin büyük desteğini sağladı1 kasımda Vatan ve Tevhid gazetelerinde yayınlanan açıklamasında, en doğru devlet şeklinin, devlet başkanlığının Halifeye ait olduğu bu makamın cumhurbaşkanınca işgalini doğru bulmadığını söylüyor cumhuriyetin ilanını gerekçe göstererek ‘’Halifeye verilecek sıfat ve selahiyeti temin etmekle meşgul ve onun teveccüh ve iltifatını lütfen ilahi kabul etmekten memnun olanların düş kırıklığına uğramaktan müteessir ve mahzun olmalarını tabii görmek gerekir’’ diyerek hilafetçilerin eleştirilerini ve saldırılarını haklı buluyordu
Rauf Bey’in bu açıklamaları Halk Partisi gurubunda özellikle İsmet paşa tarafından çok sert şekilde eleştirilmesine yol açtıRauf Beyin açıklamalarına ve halifeyi ziyaretine değinen İsmet paşa , halifelik makamının milli savaş içindeki hainliğini anlattıktan sonra ‘’Halifeyi ziyaret , Hilafet meselesidirTarihin her hangi bir devrinde bir halife, zihninde bu memleketin geleceğine karışmak arzusunu geçirirse, o kafayı mutlaka koparacağız’’ dedikten sonra böyle bir davranışı ‘’Hıyaneti vataniye ‘’ sayacaklarını belirtti Ali Bey ise , çok sert , hatta hakaret sayılacak bir konuşma yaptıSöz alan Rauf Bey bu ziyaretin bir saygı ziyareti olduğunu ve cumhuriyete bağlı olduğunu söylediyse de uzun süredir zaten çok gergin olan ilişkilerin kopması ve Rauf Bey ve arkadaşlarının yeni bir parti kurmasının çabuklaşmasını hazırladıAtatürk Nutukta Rauf Beyin cumhuriyetçi olmadığına kesinlikle inandığını ve meclis başkanı Kazım Paşaya ‘’Buna mani olabilirsen memlekete büyük hizmet yapmış olursun’’diyen birinin cumhuriyetçi olamayacağını ileri sürmektedir
Bu sürtüşmelerin yaygınlaştığı bir sırada, M Kemal’in hasta olduğu görevini yapamazsa yerine kimin geleceği, bu durumda ülkenin durumunun ne olacağı söylentileri çıkarılmıştıAmaç, Cumhurbaşkanının yerinde halifenin bulunmasının daha yararlı olacağı kanısını yaratmaktıDiğer bir söylenti ile de Enver paşanın Türkistanda yaşadığı ve ‘’Damadı hilafetpenahiünvanını kullandığı yayılmaktaydı’’
Laikliğin gerçekleşmesine en büyük engel Hilafet idiHilafet kaldırılabilirse asırların kökleştirdiği dini ve gelenekçi çağı geçmiş bir örgüt yıkılacak ve ona bağlı olan düşünce tesiri yitirecektiModern ve çağdaş Türkiye ancak laiklik temeli üzerine kurulabilirdi
Daha, halife seçildiği günden beri meseleler yaratan Abdülmecit Efendi eski padişahların selamlık resimlerini andıran törenlere istek gösteriyor Hilafet hazinesi davasında bulunuyorduİstanbul basınının yaptığı koruyucu koruyucu yayın ve Refet paşanın halifeye aşırı ilgi göstermesini Rauf bey ve Kazım paşanın yaptığı nezaket ziyaretleri halifeye bu davranışlarında cesaret veriyorduHalk partisi üyesi olan Rauf beyin parti disiplinine aykırı olarak yaptığı davranışlar daha önce de belirttiğimiz şekilde sert eleştirilere uğramıştıSaltanatın kaldırılmasından sonra olan hilafetçi akım gittikçe artan bir şekilde Türk Devriminin karşısına çıkıyorduRıza Nur 8 kasım 1922’de Tanin de çıkan bir yazısında halifeliğin tarihçesinden söz ederek önemini ve Türkiye için gerekli olduğunu ileri sürerek halifeliğe bağlı kalınmasını bu sayede Müslümanlığın önderliğinin Türklerde olacağını söylüyor; halifenin seçimle tespit edilmesini teklif ediyorduKeçiören konuşmasından sonra ve bu çeşit yazılarla arkadaşlarının görüşlerini öğrenmiş olan M Kemal, Hilafet konusundaki düşüncelerini beklediği zaman gelinceye kadar saklamıştı
Bazı gazetelerde halifenin istifa edeceği haberleri çıkması üzerine gerek muhalif basının ve gerek Rauf bey grubunun desteğini gören halife istifayı düşünmüyorduTanin 9 kasımda eğer halife istifa ederse yeni halife seçimi yapılacağını, bunun için İslam ülkelerinden temsilciler gelmesi gerektiğini fakat bunların esir olduklarını ayrıca TBMM nin seçim esaslarını tespit etmiş olduğunu hatırlatıyorduHüseyin Cahit makalesinde M Kemal’in diktatörlüğe gideceği korkusunda olduklarından kendisine güvenmediklerini yazıyorduHalifenin istifası ile hilafet’in kaldırılmasına fırsat doğmaması için henüz ortada bir şey yokken yüz yıllarca dini düşünce ile yaşamış ve halifeyi bu düşüncenin sembolü görmüş olan halkın din duygularını devlete karşı kışkırtıyordu10 kasımda İstanbul barosu başkanı Lütfi Fikri beyin ‘’Huzur-u Hazret-i Hilafetpenahi’ye’’ başlıklı bir yazısında yayınlandıHalifenin istifasını Türklük için büyük bir kayıp, Osmanlı hanedanı için yıkın ve İslam birliğinin bozulması olacağını ve halkın büyük üzüntü içinde olduğunu bu istifa ile memleketin büyük bir uçuruma sürükleneceğini ileri sürerek;Fransa kralı XVI Lui’nin bile kendisini tahttan indirmek isteyenlere direndiğini belirterek ‘’Akla gelmezki istifa etmemek yüzünden Efendimiz’in saygı değer kişliği için bir tehlike olsunBununla beraber eger olması mümkün görülmeyen böyle bir tehlike de bulunsa efendimiz bu tehliketi göze almalısınız’’ diyordu Cumhuriyet ilkelerine ve milli egemenliğe ters düşen karşı devrimci görüşün propagandasını yapıyor halkı devrimci gelişmelere karşı kışkırtıyor, Halifey de bu eyleme katılmaya çağırıyorduLütfi Fikri beyin bu yazıları M Kemal’i çok etkilemiştiÖzellikle ‘’Halifeye saldıranlar düşmanlar değil biz kendimiziz>derken Atatürk’ü hedef alıyordu11 kasım da Lütfi Fikri ve Hüseyin Cahit beylerin saldırıları sürüyorduCumhuriyetin ilanına engel olamayanlar ne pahasına olursa olsun Halifeliğin kaldırılmasına engel olmaya çalışıyorlardıHüseyin Cahit haifeliğin tamamen kaldırılacağı veya M Kemal’in Hilafeti üzerine alacağı endişesinde olduğunu ve hükümetin de işi bir oldu bittiye getirmek isteğinde olabileceğinihilafetin Türklerin elinden çıkması halinde Türk devletinin İslam dünyasında hiçbir etkisi kalmayacağını ileri sürüyorduAyrıca Tanin’de yine aynı gün padişah oğullarının mektupları yayınlanarak padişah soyundan olanların hakları çirkin saldırılarda bulunulduğu ve bunu yapanların halk partisinin en seçkinleri olduğu söyleniyorduM Kemal’in tek lider olmasına karşı çıkan Hüseyin Cahit , MKemal’in’’Layık türkiyenin gerçekleşmesinin en önemli engeli olan halifeliğin kaldırılmasını durdurmaya çalışarak ‘’şer’iat savunuculuğu yapıyorduTeokratik devlet kurmayı amaçlayan M Kemal bu eleştiriler karşısında devrim yasalarına başvurmak zorunda kalacaktırİzmit’te basınla yaptığı toplantıda onlara yapılacak devrim konusunda açıklama yapmış ve desteklerini sağlamak istemiştiFakat onun bu kesin uyarıları istenileni sağlamamıştıAhmet Emin bey gerici basınla Ankara’nın ilerici basını arasındaki sürtüşmeyi gereksiz görüyordu
Basının bu ağır eleştirileri ve kışkırtıcı yayın yanı sıra Rauf Bey Adnan Bey Kazım Karabekir , Ali Fuat ve Refet paşalar görünüşte İsmet paşaya fakat gerçekte M Kemal’e karşı olan çalışmaları ve giderek guruplaşmaları din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasına ve bunun en büyük engeli olan Hilafet’in kaldırılmasına karşı çıkışları taşıdıkları resmi sıfat ve görevlere rağmen halife ile yakın ilişki kurmaları M Kemal’i etkiliyorduAdım adım Türk Devrimi’ni gerçekleştirdikçe kendisine karşı çıkılmasını hoş karşılamıyordu
Hilafetin kaldırılmasını kolaylaştıran son hareket Türkiyenin dışından geldiAğa han ile Emir Alinin başbakan ismet paşayla birlikte yolladıkları hilafetin kaldırılmamasını isteyen mektup Başbakan’ın eline geçmeden 5 aralık 1923’te Tanin ve İkdam , 6 aralıkta da tevhidi efkarda yayınlandıMektupta, halifelik papalığa benzetilmeye çalışılarak bütün dünya Müslümanları üzerindeki önemi ve etkisi belirtilerek ‘’Türkiyenin gerçek dostları olarak biz Hilafetin Müslüman memleketlerin güven ve saygısına layık bir yere yerleştirilmesini ve böylece Türkiye’ye de güç ve onur kazandırılmasını saygı ile Büyük Millet Meclisinden ve onun ileriyi gören yöneticilerinden rica ediyoruz> deniyorduAğa han Şiilerin On İki İmamından son imam tanıyanların lideri idi Hint Müslümanlarının temsilciliğini yapan ve her sene tarikatlarından büyük para yardımı gören bu insanlar, Hindistanın güç yaşam şartları içinde değil İngilterenin lüksü içinde yaşamakta ve İngiliz politikasının tesirindeydilerTürkiyenin içişlerine karışma sayılacak bu davranışı hint Müslümanlarının görüşünü yansıttığı kabul etmek de olanaksızdı M Kemale daha açık bir söyleyişle onun gerçekleştirmekte olduğu ‘’Türk Devrimi>ne karşı olan tutucu ve gerici cephe Hilafetin İslam ülkeleri arasında bir dayanışma etkeni olduğunu gücünü yitirirse bu dayanışmanın dağılabileceği görüşünü ileri sürüyor ve mektubu dış Müslümanların halifeliğe verdiği önemi amacı ile yayınlıyorlardı
Bir yarı devlet organı durumunda bulunan Hakimiyeti milliye 9 aralık 1923’te bu mektupla ilgili yorumunda Ağa hanın 1Dünya savaşında halifenin cihat çağrısını ağır hakaretlerle ve fetvanın meşru olmadığını ileri sürerek Hint Müslümanlarının ingiltereye bağlı kalmalarını sağlamak için yaptığı çabaları hatırlatıyor mektubu yazan bu kişilerin İngiliz politikasının emrinde olduklarını belirtiyordu
Mektubun Başbakan’ın eline geçmeden , tutucu ve gerici basında yayınlanmış olması bunun bir tertip olduğunu ortaya koyuyorduBu olay devrimci kadroda büyük tepkiyle karşılandıDevrimci kadronun iyi niyetini doğru doğru değerlendiremeyenlere, M Kemal’in kesin tutumuna rağmen devrime karşı koyanlara devrimin gücünün gösterilmesi, gerici basının susturularak halifeliğin kaldırılması için uygun ortam oluşturulması gerekiyordu