Albert Bandura

ALBERT BANDURA

Albert Bandura Kanda'da öylesine küçük bir kasabada dünyaya geldi ki, ka*saba okulunda sadece 20 öğrenci ve 2 öğ*retmen vardı Mezuniyetinin ardından Alaska Karayolunda oluşan çukurları doldurmak göreviyle Yukon Bölgesinde çalışmaya başladı Çalışması sırasında kuzeye giden insanlarla karşılaşmak onu çok heyecanlandırıyordu

Doktora derecesini lowa Üniveristesinde 1952 yılında aldı ve Standford Üniveristesine girdi 1960ların ilk yıllarında, önceleri sosyal-davramşçılık dediği daha sonra ise sosyal bilişsel teori adı*nı verdiği bir davranışçılık türü ileri sürdü (Bandura, 1986)
Sosyal Bilişsel Teori

Bu yaklaşım Skinner'ın yaklaşımından daha ılımlıydı ve bilişsel devrimin güçlü etkisini yansıtıp pekiştiriyordu Bununla birlikte Bandura'nm yaklaşı*mının hâlâ davranışçı bir yaklaşım olduğunu hatırlamak gerekir Bu yaklaşı*mın araştırmaları etkileşim içerisindeki insan deneklerin davranışlarının göz*lenmesini odak nokta olarak alıyor, içgözlemi kullanmıyor ve davranışın ka*zanımı ve değiştirilmesinde pekiştirmenin rolü üzerinde duruyordu
Bandura'nm sistemi davranışçı olmasının yanı sıra bilişsel özellikler de taşıyordu Düşünme süreçlerinin (inançlar, beklentiler ve eğitim gibi) dışa ait pekiştirme tarifeleri üzerinde etkili olduğunu düşünüyordu Bandura'nm görüşüne göre davranışsal tepkiler, bir robot veya makine örneğinde olduğu gibi, otomatik olarak dışsal bir uyancı tarafından başlatılmıyordu Bunun yerine uyarıcıya verilen tepkiler kendi kendini harekete geçiriyordu Birey neyin pekiştirildiginin farkındadır ve aynı şekilde davranırsa aynı ödülün tekrar geleceğini umduğu için, bir dış uyarıcı davranışı değiştirebilir
Bandura davranışlarımızın pekiştirme sonucu değiştiği konusunda Skinner'la hemfikir olmasına rağmen, hemen hemen tüm davranış türleri*nin doğrudan tecrübe edilen pekiştirmenin yokluğunda da öğrenilebilece*ğine inanmış ve bunu ampirik olarak göstermiştir Bizler her zaman kendi kendimizi pekiştirerek değil, başka insanların davranışlarını ve bu davra*nışlarının sonuçlarını gözlemleyerek dolaylı pekiştirmeler (vicarious rein-forcement) aracılığıyla da öğreniriz
Örnekler veya dolaylı pekiştirmeler yoluyla öğrenme yeteneği sadece başkalarında gözlemlediğimiz ve kendi kendimize tecrübe etmediğimiz so*nuçlan tahmin etme ve değerlendirme kapasitesinin var olduğunu varsayar Bu nedenle bizler henüz denenmemiş davranışların sonuçlarını hayal ede*rek veya gözümüzde canlandırarak ve aynı şekilde davranmaya veya dav*ranmamaya dair nihai bir karar vererek davranışlarımızı düzenleyebiliriz Bandura, Skinner sisteminde öne sürüldüğü gibi uyarıcı ile tepki veya dav*ranış ile pekiştireç arasında doğrudan bir bağlantının olmadığını belirtmiş*tir Bunun yerine uyarıcı ile tepki arasında aracı bir mekanizma vardır ve bu mekanizma kişinin bilişsel süreçleridir
Bu sebeple bilişsel süreçlerin, sosyal bilişsel teoride güçlü bir rolü oldu*ğu düşünülür Bu yönüyle Bandura'nm görüşleri Skinner'dan ayrılır Ban-dura'ya göre davranışı değiştiren pekiştirme tarifesi değil, kişinin bu tarife*nin ne olduğuna dair düşüncesidir Bizler doğrudan pekiştirme yaşayarak öğrenmek yerine, model alma yoluyla, yani başka insanları gözlemleme ve davranışlarımızı onlannkine benzetme yoluyla öğreniriz Skinner'm görü*şüne göre pekiştireçleri kontrol edebilen davranışı da kontrol edebilir Ban-dura'nın görüşüne göre ise, bir toplumda kimin model olacağını kontrol e-den, davranışı kontrol ediyor demektir
Bandura davranışlarımızı etkileyen modellerin nitelikleri hakkında geniş çaplı araştırmalar yapmıştır Edindiği sonuçlar göstermiştir ki, en fazla bizim*le aynı yaşta ve cinsiyette olan insanların davranışlarından etkileniyoruz Bundan başka statüsü ve prestiji yüksek modellerden de etkilenme eğilimin-deyiz Ayrıca yapılan davranışın tipi taklit derecemizi etkilemektedir Basit davranışlar karmaşık davranışlara göre çok daha fazla taklit ediliyor Düş*manca ve saldırgan davranışlar kuvvetle taklit edilen davranışlar arasındadır, özellikle de çocuklar tarafından (Bandura, 1986) Bu nedenle nelere şahit ol*duğumuz -ister gerçek hayatta ister medyada- davranışlarımızı etkileyebilir
Bandura'nm yaklaşımı, davranışı oluştuğu veya değiştiği sosyal ortam*larda incelediği için bir sosyal öğrenme teorisidir Bandura birbiriyle etkile*şim içerisinde olan insanlar yerine, yalnız insan deneklerin ve çoğunlukla farelerin veya güvercinlerin kullanılmasından dolayı Skinner'ın araştırma*larını eleştirmişti Gerçekte çok az insan sosyal yalıtım içerisinde yaşar Bandura, psikolojinin modern dünyayla ilişkili sosyal etkileşimi önemse*meyen araştırma bulgularını bekleyemeyeceğini belirtmiştir

Kendine Yetme

Bandura ayrıca yaşamla mücadele ederken hissedilen yeterlik ve beceri duygusunu anlatan kendine saygı veya kendilik değeri duygumuz olan kendine yeterlik (self-efficacy) kavramını ele almıştı (Bandura, 1982) Bu içsel durum bizim davranışlarımızı pek çok şekilde etkileyebilir Çalışma*ları göstermiştir ki kendine yetme duygusu yüksek insanlar hayatlanndaki çok çeşitli olaylarla daha iyi başa çıkabilmektedirler Bu insanlar güçlükle*rin üstesinden gelebilmeyi umarlar Görevlerinde sebat ederler ve başarılı olacaklarına dair kendine güven seviyelerini daima yüksek tutarlar
Öte yandan, kendine yetme duygusu düşük olan insanlar hayatın çeşit*li olaylarıyla başetmede kendilerini mutsuz ve umutsuz hissederler ve ken*dilerini etkileyen durum veya koşullan değiştirmek için ya çok az ya da hiç imkanları bulunmadığına inanırlar Ne zaman bir problemle karşılaşsalar, eğer ilk teşebbüsleri başarısızlıkla sonuçlanmışsa problemi çözmek için de*nedikleri herşeyi bırakmaya kalkarlar Sonucu değiştirmek için yapabile*cekleri hiçbirşey olmadığına inanırlar
Araştırmalar göstermiştir ki, kendine yetme inancı insan işleyişinin pek çok yönünü etkilemektedir Kendine yetme duygusu yüksek olanlar daha geniş bir alanda kariyer imkanlarını ele almaya, önemli mesleki basanlar el*de etmeye, okulda daha iyi notlar almaya, yüksek kişisel amaçlaı edinmeye ve fiziksel ve ruhsal sağlığa daha fazla önem vermeye eğilimlidirler Genel olarak erkeklerin kadınlara göre kendine yetme duygulannın çok daha yük*sek olduğu görülmüştür Hem kadınlar hem de erkekler için yeterli-benlik duygusu orta yaşta zirveye çıkar ve 60 yaşından sonra düşmeye başlar
Yüksek dereceli bir kendine yetme duygusunun hayatın hemen hemen tüm alanlannda olumlu etkileri olacağı çok açıktır Araştırmalar göstermiş*tir ki, kendine yetme duygulan yüksek insanlar kendilerini daha iyi ve sağ*lıklı hissederler, stresten daha az etkilenirler, fiziksel ağnlara olan tolerans-*** yüksektir ve hastalıklardan ve ameliyatlardan kendine yetme duygusu düşük olanlara göre daha çabuk iyileşirler Kendine yetme duygusu aynca okul ve meslek performansını da etkiler Örneğin kendine yetme duygusu yüksek çalışanlann işlerinden daha fazla doyum aldıklan, kendilerini işleri*ne daha fazla verdikleri, işlerini daha iyi yapma konusunda ve hizmet içi eği*timlerde kendine yetme duygusu düşük olanlara göre daha yüksek bir mo*tivasyona sahip olduklan bulunmuştur (Salaş & Cannon-Bowers, 2001)
Bandura aynca gruplann çeşitli görevlerdeki performanslannı etkileye*cek şekilde ortak bir yeterlik seviyesi geliştirdiklerini bulmuştur Spor takını****, tüzel bölümler, askeri birimler ve politik hareket gruplan gibi çeşitli gruplar üzerinde yapılan araştırmalar göstermiştir ki "algılanan daha güçlü bir ortak yeterlik seviyesi daha yüksek bir grup tutkusu ve güdüsel yatınım, engellerle ve başansızlıkla karşılaşıldığında daha güçlü kalmayı, stres faktör*lerine karşı daha yüksek ve esnek bir morali, performansı daha fazla başany-la sonuçlandırmayı" beraberinde getirmektedir (Bandura, 2001, s14)

İnternette Tarih:
http://wwwemoryedu/EDUCATION/mfp/effpagehtml En son araştırma bulgulan, kitaplar, el yazmalan ve kendine yetme duygunuzun seviyesini ölçmek için dizayn edilmiş testler dâhil olmak üze*re, kendine yetme kavramıyla ilgili bilmek istediğiniz her şey

Davranış Değişikliği

Davranışçılığa karşı sosyal bilişsel yaklaşımını geliştirirken Bandura'nm amacı uygulamaya yönelikti: toplumun normal dışı olarak nitelendirdiği davranışları değiştirmek Normal dışı davranışlar da dahil olmak üzere, eğer tüm davranışlar başkalarını gözlemleyerek ve onların davranışlarını model almakla öğreniliyorsa, davranışın aynı yolla yeniden öğrenilmesi ve*ya değiştirilmesi de mümkün olur
Skinner gibi Bandura'da normal dişiliğin dış yönü üzerinde -davranış-yoğunlaşır, varsayılan herhangi bir içsel bilinç veya bilinçaltı çatışmalar üzerinde değil Semptomları tedavi etmenin anlamı hastalığı tedavi etmek*tir, çünkü semptom ve hastalığın aynı şey olduğu düşünülür
Model alma tekniği, davranışı değiştirmek için kullanılır Denekler kor*kutucu buldukları veya anksiyeteye sebep olan durumdaki modeli gözlem*ler Örneğin köpeklerden korkan çocuklar, kendisiyle aynı yaştaki bir çocu*ğun bir köpeğe yaklaşmasını ve onunla oynamasını seyreder: Köpek korku*su olan çocuklar bunu güvenli bir mesafeden izlerken modelin köpeğe doğ*ru aşama aşama yakınlaştığını görürler Model köpeği bir kafesin parmaklık*ları arasından okşayabilir Bu gözlemsel öğrenme durumunun bir sonucu olarak, çocukların köpek korkusu göze çarpacak derecede azalacaktır
Bu tekniğin çeşitli uygulamalarında denekler korktukları nesneyle, ör*neğin yılanla, oynayan modelleri seyrederler Daha sonra denekler nesneye doğru kendilerini adım adım yaklaştırırlar ve sonunda onu eline alabilir
Bandura'nm davranış terapisi şekli günümüzde klinik, iş ve sınıf or*tamlarında yaygın şekilde kullanılmakta ve yüzlerce deneysel araştırmay*la desteklenmektedir Bu tekniğin yılan korkusu ile kapalı, açık veya yük*sek yerlerde bulunma korkularını ortadan kaldırmada oldukça etkili ol*duğu ispat edilmiştir Obsessif-kompalsif hastalıkların, cinsel işlev bo*zukluklarının ve bazı anksiyete türlerinin tedavisinde de çok yararlı ol*muştur Bundan başka, modellerin gözlemlenmesi yeterli-benlik duygu*sunun artırılmasında kullanılabilir
Bandura'nm çalışması, istenmeyen gebelikleri önleme, AİDS'in yayıl*masını kontrol etme ve okuryazarlığı teşvik etme gibi sosyal ve ulusal problemlere dikkat çekerek uygun davranış modelleri hazırlamak üzere televizyon ve radyo programlarına uyarlandı Bu programlar dinleyicile*rin ve izleyicilerin kendi davranışlarını değiştirmede imrenecekleri mo*deller şeklinde davranan kurgusal kişiliklere dayanıyordu Bu televizyon ve radyo oyunları üzerine yapılan araştırmalar, güvenli **** yaşantıları, aile planlaması ve kadının statüsünü yükseltme gibi istenen davranışlar*da önemli artışlar kaydedildiğini göstermiştir (Smith, 2002a)

Yorum

Geleneksel davranışçılar güven veya sezinleme gibi bilişsel süreçle*rin davranış üzerinde etkili olmadığını iddia ederek, Bandura'nm sosyal bilişsel teorisine oldukça eleştirel yaklaşmışlardır Bandura'nm onlara cevabı şöyle olmuştur:
Düşüncelerin davranışlar üzerinde etkili olmadığını iddia ederek, insanların düşüncelerini kendi düşünceleri doğrultusunda değiştirebilmek için tüm za*manlarını konuşmalara, makalelere ve kitaplara adayan radikal davranışçıları görmek oldukça eğlendirici (Evans'dan alıntı, 1989, s83)
Sosyal bilişsel teori psikoloji içerisinde, davranışı laboratuvarda ince*leme ve klinik ortamda değiştirmenin etkili yolu olarak büyük ölçüde ka*bul gördü Bandura'nm çağdaş psikolojiye katkıları meslektaşları tarafın*dan tanındı APA'nın 1979 yılındaki başkanı oydu ve 1980 yılında APA'nın Seçkin Bilimsel Katkı Ödülünü aldı Teori ve model alma terapi*si 20 yüzyıl Amerikan psikolojisinin pratik amaçlanna da hizmet etmiş oldu Yaklaşımı nesnel ve titiz laboratuvar metotlarına uygundu Bu, içsel biliş değişkenlerine odaklanan çağdaş entelektüel ortama uygundur ve gerçek dünya meselelerine uygulanabilmektedir Pek çok psikologa göre Bandura'nm çalışmaları davranışçılığın uzun soluklu hikayesindeki heye*can verici ve üretken bir buluşu temsil etmekteydi