Ekosistem Konu Anlatımı

EKOSİSTEMLER :

Canlılar yaşadıkları alanlarda tek başlarına bulunmazlar Canlılar, hem diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla sürekli etkileşim halindedirler (ilişki kurarlar) Canlıların diğer canlılarla veya cansız varlıklarla ilişki kurmasının nedeni beslenme ve üreme ihtiyaçlarını karşılamak istemeleridir

Canlıların birbirleriyle ve çevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji (çevre bilim) denir

Dünya?da, okyanus dibinde 1000 metre derinliğe ve deniz seviyesinden 6 bin metre yüksekliğe kadar uzanan, canlıların yaşayabildiği, hava, toprak ve sulardan oluşan canlı küreye biyosfer (ekosfer) denir

SORU :

1- Çevre kirliliğinin azaltılması için neler yapılması gerekir?

2- Bazı canlıların nesilleri niçin tükenmiş veya tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır?

3- Bir çevrede duyulan seslerden hangileri doğal, hangileri yapaydır?

4- Ormanda duyulan seslerin kaynağı nedir?

5- Bir ortamdaki doğal seslerin çeşitliliği, bu ortamdaki canlı çeşitliliği hakkında bilgi verir mi?

6- Çevre sorunları o ortamdaki canlıların yaşamlarını dolayısıyla ülkemizi ve dünyayı nasıl etkiler?

7- Çevre sorunlarının oluşumunda kendinizin de bir rolü var mı? Neden?

8- Konu giriş sayfasındaki resimler hangi ortamlara aittir? (Çöl, orman, okyanus)

9- Ortamın özellikleriyle ortamdaki renkler arasında bir ilişki var mıdır? (Çöle sarı, ormana yeşil, okyanusa mavi renk hakimdir ve bu renkler ortam şartlarına göre değişir)

10- Çölde yaşayan bir canlı yağmur ormanında veya suda yaşayabilir mi? Neden?

1- Tür :

Birbirlerine en çok benzeyen, ortak atadan gelen, üreyebilen ve döllendiklerinde (çiftleştiklerinde) kendilerine benzer canlılar (bireyler) oluşturan canlılar topluluğuna tür denir

Dünya?da yaklaşık 1,5?2 milyon canlı türü yaşamaktadır (10 milyon tür olduğu sanılıyor fakat tanımlanamıyor) Doğada insan, kedi, köpek, balık, kuş, yılan, geyik, çam, gül, gibi türler bulunur

Doğada yaşan her canlı bir türe ait değildir Bir canlının herhangi bir türe ait olabilmesi için üreyebilmesi gerekir Katır ve kurt köpeği üreyemedikleri için bir türe ait değillerdir

Her canlı türünü oluşturan bireyler, diğer bireylere benzemekle birlikte farklı özellik gösterirler

SORU :

1- Canlılar yaşam alanlarında niçin hem birbiriyle hem de cansız

varlıklarla etkileşim halindedir?

2- Canlıların etkileşim halinde olmasının nedeni beslenme ve üreme olabilir mi?

3- Doğada yaşayan her canlı bir tür müdür?

4- Katır ve kurt köpeği niçin bir türe ait değildir?

5- İnsanlar da bir türe ait bireyler midir?

2- Popülâsyon :

Belli bir bölgede (yaşama alanında) yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa popülâsyon denir (Geyik popülâsyonu, sazan balığı popülâsyonu, Karadeniz Bölgesi?ndeki karaçam popülâsyonu gibi popülâsyonlar vardır)

Bir türe ait bireyler farklı bölgelerde farklı popülâsyonlar oluşturabilirler Farklı fiziksel özelliklere sahip olan iki ortam yan yana olsa bile bu ortamlarda yaşayan aynı türe ait bireyler farklı popülâsyonları oluştururlar

Popülâsyonlar bulundukları ortamın şartlarından etkilenerek büyüyüp, küçülebilir ve zamanla değişikliğe uğrayabilir Popülâsyondaki bireylerin sayısı iç ve dış faktörlerin etkisiyle değişebilir Doğumlar ve iç göçler popülâsyondaki birey sayısını artırırken, ölümler ve dış göçler popülâsyondaki birey sayısını azaltır Popülâsyondaki birey sayısının artması popülâsyonun büyümesini, birey sayısının azalması da popülâsyonun küçülmesini sağlar

(Belli bir bölgede yaşayan aynı veya farklı türlerin oluşturduğu popülasyonların hepsine birden kommunite denir)

(Bir popülasyona birim zamanda katılan fert sayısı popülasyonun doğum oranını, ayrılan fert sayısı popülasyonun ölüm oranını verir Belli bir zamanda birim alanı işgal eden birey sayısına popülasyon yoğunluğu denir Belirli şartlar altında bir ekosistemde veya habitatta yaşayan bir türe ait bulunabilecek en yüksek fert sayısına popülasyonun taşıma kapasitesi denir Denge halindeki popülasyonlarda genç, yetişkin ve yaşlı birey sayıları eşit olarak dağılmıştır Genç ve yetişkin bireylerin yoğun olduğu bir popülasyon gelişmekte ve hızlı büyümektedir Yaşlı bireylerin daha yoğun olduğu bir popülasyon gerilemekte ve küçülmektedir Popülasyonların büyüyüp küçülmesini sağlayan dengeleyici faktörlerin en önemlileri besin miktarı, yaşam alanı, dış ve iç göçler, ışık, nem, sıcaklık, besin, artık maddeler, deprem, savaş, bulaşıcı hastalıklar, yangın ve düşmanlar şeklinde sıralanabilir)

SORU :

1- Popülasyon nedir?

2- Her canlı topluluğu popülasyon oluşturur mu? (Hayır)

3- Bir bahçedeki farklı çiçeklerin hepsi bir popülasyon oluşturur mu? (Aynı türe ait olsalardı oluştururdu)

4- Yan yana bulunan ve fiziksel şartları birbirinden farklı olan iki göldeki sazan balıkları aynı popülasyona mı aittir? (Hayır, aynı bölgede yaşamaları ve aynı fiziksel şartlara sahip olmaları gerekir)

3- Habitat (Yaşam Alanı) :

Bir canlı türünün yaşamını sürdürdüğü, beslendiği, büyüdüğü ve uyum sağladığı alana habitat veya yaşam alanı denir Canlılar yaşamını sürdürmek için bulundukları ortama uyum sağlamak zorundadırlar Bu nedenle her canlı türünün habitatı aynı değildir

Geyikler ormanda, balıklar suda, kangurular Avustralya?da, inci kefali Van Gölü?nde, kelaynak kuşları Birecik?te yaşarlar ve bu yerler o türlerin habitatlarıdır İnsanların habitatı ise ev, okul, işyeri gibi alanlardır

SORU : 1- Türler nerede yaşarlar?

2- Her canlının bir yaşama alanı var mıdır?

3- Penguenler, timsahlar ve deniz kaplumbağaları nerelerde yaşarlar?

4- İnsanların habitatı neresidir?

5- İnsanların habitatı yaşadığı yere göre değişir mi? (Evet)

4- Ekosistem :

Doğada, canlı ve cansız varlıkların içinde bulunduğu, yaşamlarını sürdürdükleri ve birbirleriyle etkileşimde (ilişkide) bulundukları belli bir alana yani sınırlandırılmış çevreye ekosistem denir

Ekosistemler canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) varlıklardan oluşurlar Canlılar bulundukları ekosistemde hem diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla sürekli ilişki kurarlar

Ekosistemlerde insanlar, hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve mikroorganizmalardan oluşan çevreye biyolojik (canlı = biyotik) çevre denir Ekosistemlerdeki canlı varlıklar beslenme şekline göre üretici, tüketici ve hem üretici hem de tüketici canlılar olarak, yaşama şekline göre de çürükçül yaşayanlar, ortak yaşayanlar ve parazit yaşayanlar olarak gruplandırılırlar

Ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıkların oluşturduğu çevreye de cansız (abiyotik) çevre denir

Canlılar, bulundukları ekosistemde yani çevrede yaşamlarını sürdürebilmek için bu çevreye ve çevre şartlarına uyum sağlamak zorundadırlar Bu nedenle canlılar her ekosistemde yaşayamazlar Canlıların bir ekosistemde yaşayabilmeleri için özelliklerinin o ekosisteme uygun olması gerekir

? Çölde yaşayan canlıların vücutlarında su depo edebilmeleri (Kaktüslerin etli gövdelerinin develerin hörgüçlerinin olması)

? Kuzey Amerika?da yaşayan çöl tavşanlarının uzun kulaklarındaki kan damarlarının vücut ısısını yükseltmesi

? Kutuplardaki ayı ve tavşanların vücutlarında kalın yağ tabakası bulundurmaları

Bütün ekosistemlerin özellikleri farklıdır Bir ekosistemin özelliğini o ekosistemi oluşturan su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar belirler

Ekosistemler çok küçük olabileceği gibi büyük ekosistemler de vardır Taşın altında yaşayan canlıların oluşturduğu ekosistem olabileceği gibi çöl, orman, göl, akarsu, deniz ekosistemleri de vardır Büyük ekosistemler içlerinde daha küçük ekosistemleri de barındırırlar En büyük ekosistem ise Dünya?dır

SORU : 1- Bir yaşam alanında sadece canlılar mı vardır, burada başka varlıklar da

bulunabilir mi?

2- Yaşam alanındaki varlıkların canlıların yaşamları üzerindeki etkilerine hangi örnekler verilebilir?

3- Yaşam alanındaki canlılar ve varlıklar arasındaki etkileşimin canlıların yaşamı üzerindeki etkisi nasıldır?

4- Neden bir kutup ayısı çölde veya kaktüs kutuplarda yaşayamaz?

5- Canlıların yaşadığı alanda sadece canlı varlıklar mı bulunur?

5- Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması :

Ekosistemleri oluşturan canlı varlıklar, beslenme ve yaşama şekillerine göre gruplandırılırlar

a) Beslenme Şekline Göre Canlılar :

Canlılar beslenme şekline göre üreticiler, tüketiciler ve hem üretici hem de tüketiciler olmak üzere 3 grupta incelenirler

1- Üreticiler (Ototrof Canlılar) :

Kendi besinlerini kendileri üretebilen canlılardır Üreticiler, fotosentez yoluyla karbondioksit, su, madensel tuzlar ve güneş enerjisini kullanarak oksijen, besin ve kimyasal enerji üretirler Üretilen kimyasal enerjinin bir kısmını kendi yaşamsal faaliyetleri için kullanırlar, kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ, vitamin şeklinde bitkinin kök, gövde, yaprak, tohum, meyve gibi kısımlarda ürettikleri besinlerde (besinlerin kimyasal bağlarında) depo ederler Bitkiler tarafından depo edilen besinler diğer canlıların besin ve enerji ihtiyacının karşılar

? Yeşil bitkiler, mavi ? yeşil algler (su yosunları), öglenalar, bazı bakteriler ototrof canlılardır

2- Tüketiciler (Heterotrof Canlılar) :

Kendi besinlerini kendileri üretemeyip, dışarıdan hazır olarak aldıkları besinlerle beslenen canlılardır Tüketiciler, hem üreticilerle hem de diğer tüketicilerle beslenirler

Tüketiciler, aldıkları besin kaynağına göre otçullar, etçiller ve hem otçul hem de etçiller olarak üç grupta incelenirler

? Otçullar (Otoburlar = Herbivorlar) = 1 Dereceden Tüketiciler :

İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi üreticilerden yani yeşil bitkilerden karşılayan canlılardır

? Koyun, keçi, inek, et, eşek, geyik, fil, zürafa, zebra, (maymun), sincap, tavşan

? Etçiller (Etoburlar = Karnivorlar) = 2 Dereceden Tüketiciler :

İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi diğer hayvanları (otçul ve diğer etçilleri) yiyerek karşılayan canlılardır

? Aslan, kaplan, köpek, kurt, tilki, sansar, kartal, şahin, baykuş, atmaca, kertenkele, timsah, köpek balığı, yılan

? Hem Etçil Hem de Otçullar (Hepçiller = Omnivorlar) = 2 Dereceden Tüketiciler :

İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi hem üreticileri yani yeşil bitkileri hem de diğer tüketicileri yani hayvanları yiyerek karşılayan canlılardır

? İnsan, ayı, maymun, kuşların büyük bir bölümü, kaplumbağa, bazı balıklar, fare, domuz

3- Hem Üretici Hem de Tüketiciler (Hem Ototrof Hem de Heterotrof Canlılar) :

İhtiyaçları olan besinin bir kısmını fotosentez yoluyla kendileri üreten bir kısmını da bazı canlıları yiyerek karşılayan canlılardır Bu canlılar (protein sentezi için gerekli olan) azot ihtiyacını yakaladığı böcekleri yiyerek karşılarlar Bataklıkta yaşayan böcekçil bitkiler (sinekkapan ve ibrik otu) bu gruba girerler

NOT : 1- ? 1 Dereceden Tüketiciler = Üreticileri Yiyen Canlılar

Otçullar

? 2 Dereceden Tüketiciler = 1 Dereceden Tüketicileri Yiyen Canlılar

Etçiller

? 3 Dereceden Tüketiciler = 1 ve 2 Dereceden Tüketicileri Yiyen Canlılar

Etçiller ? Hem Etçil Hem de Otçullar

b) Yaşama Şekline Göre Canlılar :

Canlılar yaşam şekline göre çürükçül yaşayanlar, parazit yaşayanlar ve ortak yaşayanlar olmak üzere üç grupta incelenirler

1- Çürükçül Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar = Saprofitler) :

İnsan, hayvan, bitki atıkları ile ölmüş insan, hayvan ve bitkileri vücutlarındaki bazı (organik) besinleri salgıladıkları enzimlerle parçalayan canlılardır Bu canlılar böylece ihtiyacı olan besin ve enerjiyi parçaladığı maddelerden karşılarken atık maddeleri de diğer canlıların kullanabileceği maddeler (inorganik maddeler = mineraller = madensel tuzlar) haline getirip toprağa verirler

Ayrıştırıcıların en önemli görevi doğadaki madde döngülerinin gerçekleşmesini sağlamaktır

? Bazı bakteriler, küf mantarları (çürükçül bakteriler)

2- Ortak (Birlikte = Simbiyotik) Yaşayanlar :

Farklı türden canlıların yaşamlarını birada sürdürmelerine ortak (birlikte = simbiyoz) yaşama denir Ortak yaşayan canlılar birbirlerine zarar vermezler

Ortak yaşama canlıların birbirinden faydalanma şekline göre iki çeşittir

? Mutualistler :

Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de yarar gördüğü yaşama şekline mutualizm, bu şekilde yaşayan canlılara da mutualistler denir

? Geviş getiren hayvanların (otçulların) sindirim sisteminde bulunan ve selülozun sindirilmesini sağlayan bakteriler

? İnce bağırsakta yaşayan bakteriler kendileri için uygun yaşama ortamı bulurken B ve K vitaminlerini sentezleyerek üzerinde yaşadığı canlıya fayda sağlarlar

? Baklagillerin (fasulye, nohut, mercimek, yonca, bakla) köklerinde yaşayan azot bakterileri bitkinin besiniyle beslenir, bitkiye ise havadan aldığı azotu verir

? Liken Birliği : Liken birliğini mantarlar (şapkalı) ile mantarların hiflerine tutunarak yaşayan su yosunu (alg) oluşturur Mantarların kökleri vardır ama besin üretemezler Su yosununun ise kökleri yoktur ama besin üretebilirler Mantarların aldığı suyu su yosunu kullanarak besin üretir ve ürettiği bu besini hem kendisi hem de mantarlar kullanır Ayrıca mantarların solunum sonucu havaya verdiği CO2 gazını da su yosunu kullanır

? Kommensalistler :

Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar görüp, diğerinin etkilenmediği yaşama şekline kommensalizm, bu şekilde yaşayan canlılara da kommensalistler denir

? Köpek balığının karnına tutunan ya da etrafında gezen küçük balıkların (echeneis) köpek balığının parçaladığı canlılardan veya köpek balığının atıklarından faydalanması

3- Parazit (Asalak) Yaşayanlar (Asalaklar) :

Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar, diğerinin zarar gördüğü yaşama şekline parazit yaşama, bu şekilde yaşayan canlılara da parazit yaşayanlar (asalaklar) denir

Parazit yaşayan canlılar, ihtiyaçları olan besin maddelerini üzerinde yaşadığı canlıdan, canlının sindirilmiş besinlerinden hazır olarak alırlar Bu nedenle parazit yaşayan canlılar üzerinde canlıya zarar verirler

Canlı vücudunun içinde yaşayan ve sindirim enzimleri bulunmayan parazitlere iç parazitler (iç asalaklar) denir Tenya, bağırsak solucanı, mantarlar, amip, sıtma mikrobu ve hastalık yapan bakteriler iç asalaklardır Bu canlıların üreme sistemleri gelişmiştir

Canlı vücudunun dışında yaşayan ve sindirim enzimleri bulunan parazitlere dış parazitler (dış asalaklar) denir Bit, pire, kene, tahtakurusu, sivrisinek, uyuz böceği, çeçe sineği (uyku hastalığı yapar), tatarcık (şark çıbanı yapar) dış asalaklardır Dış asalaklar üzerinde yaşadığı canlının kanındaki sindirilmiş besinleri kullanırlar

Dış asalakların sindirim sistemi gelişmiş, iç asalaklarınki gelişmemiştir