Osmanlı'da Rüşvetçi Memurun Cezası Neydi?

Osmanlı dönemindeki bürokrasi nasıl işliyordu?
Tapu Dairesi Osmanlı zamanında en önemli devlet dairesiydi ve görevini yerine getirmek için hayatını vermiş olan Server Dede, Defter-i Hakani memurlarının evliyasıydıRüşvet alan memur utancından Server Dede'nin mezarının önünden geçemezdiHerkesin evliyası olduğu gibi memurların da evliyası vardı İstanbul'da Sultanahmet Meydanı'nda bugün Tapu-Kadastro Müdürlüğü'nün bahçesinde bulunan Server Dede'nin mezarı bir zamanlar Osmanlı memurlarının işe başlarken ilk uğradıkları yerdi

BÜROKRASİ KIRTASİYECİLİK DEĞİLDİ

Osmanlı İmparatorluğu'nda bürokrasisinin karşılığı 'Kalemiyye' idi ve kırtasiyecilik manasına gelmezdi Memur sayısı fazla olmadığı ve devlet daireleri de çok saygın kurumlar olduğu için memurluğa imrenilerek bakılırdı Osmanlı döneminde memuriyet herkesin girebileceği bir meslek değildi Memurluk babadan oğula geçerdi Ayrıca memurluk Türklerin elinde bulunan ve devşirme kökenli kişilere çok az rastlanılan bir meslekti Osmanlı İmparatorluğu'nda bürokrasi üç ana ayak üzerinde dururdu

Divân-ı Hümâyûn, Defterdarlık ve Defterhâne-i Âmire, bir diğer ismiyle Defter-i Hakani Divân-ı Hümâyûn devletin yönetildiği ana birimdi Defterdarlık mali işlere bakardı Defterhane-i Âmire ise devlet arazileri ve buralardan maaşını temin eden askerler olan timarlı sipahilerin kayıtlarını tutan, bunlarla ilgili günlük işlemleri gerçekleştiren, 19 yüzyılda ise tapu ile ilgili konularda çalışan en önemli devlet kurumlarından birisiydi İmparatorluğun topraktan alınan vergileri ve ordusunun kayıtlarını tuttuğu için bu büroda yapılan işlemlere aşırı hassasiyet gösterilirdi

Defterhane'nin kayıtlarında yapılacak bir düzeltme sanki bir dini tören havasında gerçekleşirdi Devlet yönetimi ile ilgili kitaplarda Defterhane'nin evrak ve defterlerine büyük dikkat gösterilmesi ilk ele alınan konulardandır Defterhâne-i Âmire'nin başında bulunan kişiye 'Defter Emini' adı verilirdi ve Osmanlı İmparatorluğu'ndaki en büyük altı bürokratlıktan birisiydi

MEMUR EVLİYASI

Defterhane uzun müddet Topkapı Sarayı'nda görev yapmıştı 18 yüzyılda ise Topkapı Sarayı'ndan Sultanahmet'teki yeni binasına geçmişti İstanbul'da Sultanahmet Meydanı'nda bulunan ve Osmanlı İmparatorluğu zamanında Defterhane olarak hizmet veren İstanbul Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü'nün arkasında, incir ağacının altında 1748 tarihli enteresan bir mezar vardır

Mezarın baş tarafındaki kitabede buradan yatan kişinin "Ser verip sır vermeyen Server Dede " olduğu "davasına ve sırrına sahip çıkıp bu uğurda öldüğü ve bu yüzden Defter-i Hakani'ye gömüldüğü" yazılıdır Vazifesi uğrunda can verip memurların evliyası olan Server Dede'nin çok ilginç bir hikâyesi vardır Görevine çok bağlı bir defter emini, yani Defterhane'nin amiri olan Server Efendi, Defterhane kayıtlarının muhafazasına ve herhangi bir suiistimale meydan vermemek için dışarı çıkarılmamasına çok dikkat eden bir bürokrattı

Bir gün iki kasaba arasında bir meranın paylaşılamaması yüzünden çıkan ve çatışma ihtimali gösteren ihtilafın akşamın geç vaktinde saraya aksetmesi üzerine, dönemin padişahı Birinci Mahmud ilgili defteri istetti Fakat hiç ummadığı bir cevap ile karşılaştı Server Efendi: "Fatih hazretlerinin bir kanunnâmesiyle Defterhâne'den gece vakti defter çıkarılması men edilmiştir Hünkârım beni af buyursunlar Gece vaktinde defteri dışarı çıkartamam" diye cevap vermişti Belki de kendisinin bir sınava tabi tutulduğunu sanıyordu

Padişah olumsuz cevap gelince, gazaba gelerek bu küstah defter emininin idamını emretti Sabahleyin huzura kabul edilen sadrazam, defter emininin hareketinde haklı olduğunu söyleyince, padişah emrinin yerine getirilmemesi için yeni bir fermân gönderdi Ancak iş işten geçmişti Bunun üzerine padişah bu görev kurbanı defter emininin, Defterhane'ye gömülmesini emretti

MEZARDAN KORKARLARDI

O günden sonra bu mezar Defterhane'de görev yapan memurlar için kutsal bir yer oldu Efsaneleşti ve memurların evliyası oldu Göreve yeni başlayanlara bu mezar ziyaret ettirilerek, yapacakları işin önemi anlatıldı Memurlar o mezardan korkarlar, rüşvet aldıklarında çekinerek ve yüzlerini yere eğerek "Server Dede'nin" mezarının önünden geçerlerdi

Server Dede efsanesi Osmanlı arşiv belgelerine bile yansımıştı Usulsüz iş yapıp rüşvet alan memurlara hitaben padişahın yazdığı 18 yüzyıl sonlarına ait bir emirde "Defterhane memurlarının önemli miktarlarda gelirleri olduğu halde, iş sahiplerine 'ser vermek olur sırrı açığa vurmak olmaz' diye ölümü göze alan ve bürolarının bahçesinde gömülü olan Server Dede'nin hilafına rüşvet aldıklarından bahsedilerek, dedelerinin görev sadakatinden utanmaları gerektiği ve cezalandırılacakları" söyleniyordu

Erhan AFYONCU