Çağdaş Yaklaşım Göre Kişilik

ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMA GÖRE KİŞİLİK :

Daha önceki tüm görüşlerin ışığı altında, Eysenck, kişilik yapısına yeni, çağdaş ve günümüzde de geçerliliğini koruyan bir yaklaşımla bakmış, kişiliğin yorumlanmasına yeni boyutlar kazandırmış, “nitelik” ve “tip” kavramlarını getirmiştir Eysenck’göre “nitelik”, kişinin belli biçimde davranışta bulunma eğilimlerinin bütününden “tip” de niteliklerin toplanması ve örgütlenmesinden oluşur Kişilik ise bunların birleşimi, bütünüdür


Bu kurama göre, kişilik yapısı, birbirinden bağımsız iki uçlu yatay ve dikey iki boyut üzerinde değerlendirilmiştir Yatay boyutun bir ucunda içe dönüklük, öteki ucunda dışa dönüklük; dikey boyutun üst ucunda nevrotik, alt ucunda normal tipler bulunmaktadır Bütün insanların kişilik yapıları, bu iki boyut arasında bir yerde bulunur Bu yer, gözlem, dereceli ölçek ve testlerle saptanır

Dikey ve yatay boyutlarda yer alan ve kişiliği oluşturan öğeler, birbirinden ayrı olan, ancak aralarında bağlantı bulunan dört düzeye yerleştirilmiştir:
En alt düzeyde, kişinin tek tek olaylarda ortaya çıkan rasgele tepkileri yer alır Bunlar, kişinin alışılagelen davranışları olabildiği gibi, bir olay, durum, kişi ya da nesne karşısında o anda oluşmuş, aynı biçimde yenilenme olanağı az davranışları da olabilir
İkinci düzeyde, kişinin alışkanlık durumuna gelmiş davranışları bulunur Bunlar, benzer koşullar altında, çoğunlukla benzer biçimde yenilenme eğilimi gösteren kişiye özgü davranışlardır

Üçüncü düzeyde, alışkanlık durumuna gelmiş davranışlara ilişkin nitelikler arasında bağlantılar kurulur Bu “nitelikler” örgütlenir Dördüncü düzeyde, üçüncü düzeyde bulunan niteliklerin örgütlenmesi sonucu “tipler” oluşur Örneğin, katılık, utangaçlık, bir konu üzerinde aşırı direnme, soyut düşünce eğilimi, tedirginlik gibi niteliklerin bir arada kümelenip örgütlenmesi, içe dönük tipi oluşturur Melankolik ve kolerikler güçlü duygulara, sangen ve flegmatikler ise zayıf duygulara eğilimlidirler Buna karşılık, sangen ve koleriklerde yüksek değişme hızı, melankolik ve flegmatiklerde düşük değişme hızı vardır



Normal İçe ya da Dışa Dönük Olanlar :

Bir ucunda içe dönüklük, bir ucunda dışa dönüklük bulunan yatay boyutun iki ucunda yer alan normal tiplerin özellikleri şöyledir:
Tipik içe dönük olanlar ; sessiz, çevreye karşı kapalıdırlar İnsanlardan kaçar, kendi başlarına kalmak isterler Okumak, yazmak, resim, müzik gibi uğraşılardan hoşlanırlar İnsanlarla kolay ilişki kuramazlar, zor arkadaş edinirler Yapacakları hareketi önceden düşünüp tasarlarlar Günlük yaşantıyı, olayları, kişileri ciddiyetle ele alırlar Sakin, telaşsız bir yaşam biçimini sever, duygu ve coşkularını çok sıkı denetim altında tutarlar Aşırı duygulanımdan kaçar, hareketlerini ve davranışlarını iyi denetlerler Çok ender olarak saldırganlık davranışında bulunurlar Güvenilir insanlardır Kurdukları toplumsal ilişkileri sınırlı ve dengeli olarak sürdürürler Ahlak kurallarına büyük değer verirler Yaşama bakış açıları karamsardır

Tipik dışa dönük olanlar ; insancıl, cana yakındırlar, insanlarla birlikte bulunmaktan hoşlanırlar Kolay ilişki kurar, çok arkadaş edinirler Kendi başlarına kalmaktan, okumak ve çalışmaktan hoşlanmazlar Heyecan veren olaylardan hoşlanırlar Hareket ve davranışları üzerindeki denetimleri zayıftır O anda içlerinden geldiği gibi hareket ederler Neşeli, hareketlidirler, çok konuşur, şakadan hoşlanırlar Genellikle tasasız, iyimserdirler, gülmeyi eğlenmeyi severler Kolay kızıp öfkelenir, kendilerini kaybederler Saldırgan hareket ve davranışları sıktır Duygularını sıkı denetim altında tutamaz, ahlak ve toplum kurallarına pek aldırmazlar Her zaman güvenilir değildirler



Nevrotik İçe ya da Dışa Dönük Tipler :

Üst ucunda nevrotik, alt ucunda normal kişilik yapısı bulunan dikey boyutun üst ucunda bulunan nevrotik tipte, aşırı ve değişken duygulanım alanı, kaygı, tedirginlik, duyarlılık, alınganlık, kolay ve çabuk tepki oluşturma gibi nitelikler bulunur Normal uçta bulunan tipte ise, dengeli ve düzenli duygulanım alanı, güven duygusu, düşünceli hareket gibi nitelikler yer almıştır

Nevrotik içe dönük tip ; sürekli kaygı ve endişe içindedir Takıntılı düşünceleri ve korkuları vardır Alıngan, sinirli ve tedirgindir Aşırı duyarlıdır Zaman zaman durgunluk, isteksizlik, ilgisizlik durumları olur Gerçeklerden kaçar Gündüz rüyası ve fantezilere dalar Güvensizdir Aşağılık duygusu vardır İnsanlarla kolay ilişki kuramaz Topluluklarda arka planda kalır Devamlı uykusuzluktan yakınır Kendi gerçekleriyle bağdaşmayan amaç, istek ve beklentiler peşinde koşar Bunlara erişemedikçe kaygısı artar Yaptığı, başardığı işleri küçümser Kendisini başkalarıyla kıyaslayıp onlara erişmeye çalışır Olanak, yetenek ve becerilerini geliştirmek için çaba harcamaz Bu tiplerde nevrastani ve takıntılı düşünce ve korkular sık görülür

Nevrotik dışa dönük tip ; kaygılı, endişeli ve tedirgindir Ruhsal gücü zayıf ve yetersizdir İlgi alanı dardır Devamlı bedensel yakınmaları vardır Neşesiz, karamsar, ters huylu, durgun ve isteksizdir Düşünmeden karar verir Çabuk hareket eder, sık sık yanılır Erişmek isteği, amaç, istek ve beklenti düzeyi düşüktür Erişmek istediklerinin de kendi gerçekleriyle bağlantısı yoktur Buna karşılık, yaptığı işleri abartır Kendince başarılı saydığı davranışlarla övünür Bu tiplerde histeri belirtileri kolayca ortaya çıkar
Nevrotik denekler ve suçlular üzerinde yapılan araştırmalardan sonra, nevrotik içe dönüklerin daha çok kaygı, endişe, takıntılı düşünce, korku ve benzeri gibi belirtiler göstermelerine karşın, nevrotik dışa dönüklerin histerik belirtiler yanında, suç niteliğindeki eylemleri daha sık yaptıkları ortaya çıkmıştır

Ruhsal bozukluklar ve hastalıklar, yatay ve dikey boyut dışında, yeni boyut üzerinde yer alır Bu boyut üzerinde de diğer boyutlarda bulunan nitelikler farklı inceliklerle sıralanmıştır Bu tür yaklaşıma göre, normal sayılan kişilik sınırıyla ruhsal bozukluklar ve hastalıklar arasında sadece nicelik farkı olduğu söylenebilir