Ruhsal Ve Toplumsal Yapıya Göre Kişilik

RUHSAL VE TOPLUMSAL YAPIYA GÖRE KİŞİLİK :

Spranger :
Alman ruhbilimci Spranger, kişilik yapılarını toplumsal yer, rol, durum ve amaca göre altı temel tipe ayırmıştır:

Teorik tip : Soyut düşünen, düşüncelerini gerçekleştirmek için sürekli arayış içinde olan insanlardır

Estetik tip : Sürekli olarak yenilik ve değişiklik peşinde koşan insanlardır

Ekonomik tip : Maddi çıkarlarını üstün tutarlar

Sosyal tip : Başkalarına yardımcı olmaktan hoşlanırlar

Politik tip : Mevki elde etmek, güçlü, kudretli olmak için çabalarlar

Dindar tip : Günlük yaşamdan çok öbür dünya ile ilgilenen, ikisi arasında sürekli bağlantı kurmaya çalışan insanlardır


Heymans ve Wiersman :

Kişiliğe ilişkin özellikleri, duygulanım, etkinlik ve verilen kararların süresine göre iki uçlu, üç boyutta toplamışlardır (duygulanım, etkinlik, karar) Duygulanım boyutunun bir ucunda, aşırı duygulanım ve coşku (E), öbür ucunda bu durumun bulunmaması (nE), yani duygusuzluk, ilgisizlik yer alır Etkinlik boyutu, aşırı etkinlik (A) ve etkinliğin olmaması (nA), kararlara ilişkin üçüncü boyut da, bunların sürdürülmesi (P) ve sürdürülmemesi (S) ne göre, iki uçla sonlanır Üç boyut üzerinde yer alan bu özelliklerin birleşmesi sonucu sekiz tip tanımlanmıştır:


E A P : Sinirli

E A S : Kuşkulu, endişeli, takıntılı

E nAP : Dışa dönük, neşeli

E nAS : Öfkeli

nE AP : İçe dönük, durgun

nE AS : Tutarsız

nE nAP : İlgisiz

nE nAS : İlgisiz, tutarsız



Jung :


Hippocrates döneminden beri süregelen, içe ve dışa dönük kişilik yapısı görüşlerinden esinlenen Jung, bunlara yeni nitelikler ve özellikler katmış, insanın kişiler ve nesnelerle olan ilişkilerini değerlendirerek, bunlara yönelme ya da bunları iç dünyasına alıp benimseme biçimine bakarak kişiliği, içe ve dışa dönük olarak başlıca iki tipe ayırmıştır: İçe dönük tip ; nesnelerle zor ve olumsuz bağlantı kurar Nesneden çok özneye bağlıdır Nesne geri planda kalır, kişilik yapısı ve davranışın oluşmasına dolaylı olarak etki yapar Bu tiplerin içinde bulundukları ortama uyumları güçtür Toplumsal kurallar ve değerlerin benimsenmesi zorlukla olabilirDışa dönük tip ; nesnelerle kolay ve uyumlu bağlantı kurar Nesnelere değer vererek düşünür Eylemleri nesnelere göre düzenler İlgisi özneden çok nesneye bağlıdır


Kendisinin dışındaki dünyaya daha çok ilgi duyar İçinde yaşadığı ortamın ortak kurallarına ve değerlerine kolay ve çabuk uyum gösterir Jung’a göre, içe ya da dışa dönük kişilik, kişilik gücünün yöneliş biçimidir Bu güç doğuştan vardır, amacı üstün olan ruhsal işlevi belirlemek ve geliştirmektir Genel olarak her kişilik yapısında, denge durumunda olan, içe ve dışa dönük özellikler vardır Bilinç, dışa dönük olduğu zaman, bilinçdışı içe dönüktür, ya da bunun tersi söz konusudur Değişik tiplerin özellikleri, kişiler arası ilişkilerde, evlilik sorunlarında, ana baba çocuk çatışmalarında, insanlar arası sürtüşmelerde, hatta toplumsal ve siyasi olayların ortaya çıkmasında önemli rol oynar Gerçek yaşamda, işlevlerin iki boyut üzerinde dağılmış karışımları bulunur Duyum, duygu, sezgi ve düşüncenin oluşturduğu eksen üzerinde karma durumlar



ortaya çıkarJung’a göre içe ve dışa dönük tipler, kişiliğin duyum, duygu, sezgi ve düşünme gibi temel işlevlerine göre biçim alırlar Bireyin içinde bulunduğu ortama, kültür ve zihinsel gelişme düzeyine göre bu işlevlerden biri ön plana geçer, kişilik üzerinde daha etkili rol oynar Böylece ağırlık kazanan işlev, diğerlerini örter, geri planda gölgede bırakır Ağırlık kazanan işlev, kişiliğin bilinçli yanını oluşturur Genel olarak, gölgede kalan işlevlerden biri, üst işleve yardımcı olur Geri kalan iki işlevden üçüncüsü, arada sıkışmış, dördüncüsü ise gelişmemiş olup, denetim dışı kalmıştır Buna alt işlev adı verilir Kişiliğin gelişip olgunlaşması, bu dört işlevin bilinç düzeyine çıkmasına, bilinçli olmasına bağlıdır Kuramsal olarak tasarlanan bu durum, sadece ulaşılması gereken bir amaçtır Günlük yaşamda böyle bir kişilik yapısına rastlama olasılığı ya hiç yoktur ya da çok enderdir Kişilikte bulunan dört işlevden birinin gelişmesi, ergenlik çağı sonunda tamamlanır Ancak, bu çağda olup kişilik gelişmesini tamamlamamış insanlar da vardır Çocuksu kalmış olan bu insanlar, belirli durumlarda dört işlevden hangisine



başvuracaklarını kestiremezler Tutarsız davranırlar, kişilikleri dengesiz ve düzensizdir Her an değişme gösterirler Gelişmiş olan bir kişilik yapısında, söz konusu dört işlevden en az üçünün bilinç yüzeyine çıkması gereklidir İçe ve dışa dönüklükte, uçlara yakın bulunan kişilerde, nevrotik yakınmalar ve belirtiler ortaya çıkar Kişilik gelişmesinde amaç, ruhsal bütünlüğün sağlanmasıdır Dört temel işlev, genel davranış eğilimleriyle birlikte değerlendirildiğinde birbirinden farklı sekiz değişik kişilik yapısı, yani tip ortaya çıkar:


Dışa dönük düşünen tip İçe dönük sezgisel tip

İçe dönük düşünen tip Dışa dönük sezgisel tip

Dışa dönük duygusal tip Dışa dönük duyumsal tip

İçe dönük duygusal tip İçe dönük duyumsal tip



Freud :
Çözümleyici (psychoanalitic) öğretiler, cinsel gelişmenin çeşitli dönemlerindeki saplantılar ya da bu dönemlere doğru gerilemelere göre; kişiliği “Ağız”, “Dışkıl”, “Üretken” ve “Özsever” olmak üzere tiplere ayırmıştır Ancak, cinsel gelişmenin çeşitli dönemlerini birbirinden kesin sınırlarla ayırma olanağı bulunmadığından, Freud, günlük uygulamada üç farklı kişilik tipinin bulunduğunu ileri sürmüştür:
Sevgeç tip (Erotic) : Sevmenin ve sevilmenin egemen olduğu, ağır bastığı duygusal insanlardır

Sado-masohist tip (Sado-masochism) : Üstben ile ben* arasında, sürekli çatışma ve sürtüşme gösteren insanlardır Bir yanda katı kalıpların baskısı, bir yanda bunlara uyamamanın verdiği kaygı ve sıkıntı nedeniyle devamlı tedirginlik gösterirler Takıntılı düşünce ve korkuları olabilir

Özsever tip (Narcissistic) : kendi bedenine ve kişiliğine aşırı düşkün olan, kendisini seven ve beğenen insanlardır



Bu üç tipin karşılıklı olarak biraraya gelmesi sonucu, iki tipin de özelliklerinin bir bölümünü taşıyan değişik kişilik yapıları ortaya çıkabilir: Sevgeç-Özsever, Sado-masohist-Özsever gibi Freud’a göre; “id”, “üstben” ve “ben”, insan davranışlarını yöneten, çoğu kez bilincin dışında kalan, kişiliğin üç temel öğesidir İd, kişiliğin çekirdeğini oluşturur, en eski ve en ilkel yönlerini, en doğal duygu ve dürtülerini içerir; insanın gerçek doğasıdır İçgüdü, içtepki, istek, tutku gibi dinamik güçlerin barınağıdır Biyo-psikolojik ve özellikle cinsel gereksinimler, doyuma ulaşmak için çaba gösteriler İdin önemli bir bölümü baskı altında bulunduğu için, bilince kapalıdır

Üstben ise, idin karşıtı olarak, kişilik yapısında çevreyi, yani bireyin toplum ve kültürden edindiği düşünce, norm ve değerleri temsil eder Üstben, zamanla oluşur Ancak, bir kere gelişip ortaya çıktıktan sonra, bireyin davranışlarını, düşünce, eğilim ve duygularını denetim altına alan, hatta sansür eden güçlü bir etken haline dönüşür

Ben, bir bakıma idin savunucusu ve koruyucusu gibidir Ben’in görevi, idin yinelenen doğal talepleri ile üstbenin sınırlayıcılığı arasında, birey hesabına sağlıklı ve sürekli bir psikolojik denge ve uyum sağlamaktır Yani, bireyin iç evreni ile dış evren arasındaki ilişkileri düzenleyen bir arabulucu olarak ortaya çıkmaktadır