Süt Verimini Etkileyen Faktörler

SÜT VERİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Az süt veren inek sahibi az kazançlıdır Çok süt veren inek sahibi çok kazançlıdır Süt verimi çeşitli nedenlere bağlı olarak az veya çok olur
Hangi hayvan çok süt verir? En fazla süt ne zaman alınır? Bu soruların cevapları zor değil Bu bölümde süt verimini etkileyen faktörleri anlatıyoruz

1 IRK

Irk, bir inekten alınacak süt miktarını belirleyen en önemli faktörlerdendir Bazı ırkların süt verimleri çok yüksektir Örneğin bir Yerli Kara inekten en iyi şartlarda bile bir Holştayn ırkının seviyesinde süt alınamaz
Holştayn ineklerin ortalama yıllık süt verimi 4000 - 7000 kg arasındadır
Esmer ırkı da yüksek verimlidir Ortalama yıllık süt verimi 4000 - 5000 kg arasındadır
Jersey ırkının süt verimi de oldukça çok yüksektir Ortalama yıllık süt verimi 3000 - 4500 kg arasında değişir
Yerli Karaların süt verimleri düşüktür Ortalama yıllık süt verimi 450 - 1200 kg' dır
En çok süt veren ırklar kültür ırklarıdır Bizim yerli ırklarımızın süt verimleri çok düşüktür
Sütteki yağ oranı da ırk özelliğidir
Bir ineğin süt verimi arttıkça sütteki yağ oranı azalır Süt verimi sıralamasında Holştayn - Esmer ırk - Jersey yazabiliriz Sütteki yağ oranı bakımından bu sıra tersine düşer: Jersey - Esmer ırk - Holştayn

2 YAŞ

Bir ineğin süt verdiği döneme “ Laktasyon " denir Laktasyon sayılarının ilerlemesine paralel olarak, ineklerin süt verimlerinde artış olur İlk laktasyonda düşük olan süt verimi her geçen yıl çoğalır Bu durum erginlik yaşına kadar yani 6-8 yaşına kadar sürer İnek 8-9 yaşına geldiğinde süt verimi azalmaya başlar

3 CANLI AĞIRLIĞI

Aynı ırktaki ineklerden iri yapılı olanları daha fazla süt verirler İri yapılı ırklar iyi kaliteli ve zengin çayırlara daha çok ihtiyaç duyarlarYeşil yem kaynakları daha zengin olan Marmara, Ege ve Akdeniz bölgeleri için iri yapılı Holştayn ırkının daha uygun olduğu düşünülebilir

4 GEBELİK VE KIZGINLIK

İnek gebe kaldıktan sonra hormonların etkisi ile süt veriminde derece derece bir azalma görülür Genel olarak kızgınlık sırasında süt veriminde bir miktar azalma olur Süt verimindeki bu azalma sütteki yağın artmasına neden olur

5 BUZAĞILAMA MEVSİMİ

İlkbahar ve yaz aylarında buzağılayan ineklerin süt verimleri bu dönemde yeşil yemlerin fazla olması sebebiyle yüksek olur Sonbahar ve kış aylarında ise bu durumun tam tersi söz konusudur

6 ÇEVRE SICAKLIĞI

Sıcak havalarda hayvan fazla yem yiyemediğinden dolayı süt veriminde azalma olur Çevre sıcaklığının 5 ila 20 0 C olduğu dönemde süt verimi etkilenmez 25 0 C'nin üstündeki çevre sıcaklıklarında süt veriminde düşme olur Çevre sıcaklığının artmasından en fazla Holştaynların etkilendiği, Montofonların yüksek çevre sıcaklığına oldukça dayanıklı oldukları, Jerseylerin bu iki ırk arasında oldukları tespit edilmiştir

7 BESLEME

Süt ırkı ineklerden istenilen miktarda süt alınabilmesi için hayvanların yeterli ve dengeli bir biçimde beslenmesi gerekir Hayvanın ırkı ne kadar iyi olursa olsun yeterli ve dengeli bir şekilde beslenmez ise, süt verimi düşük olur İnekler için su da çok önemlidir Hayvanların istedikleri an su içebilecekleri şekilde önlerinde su bulunması sağlanmalı, suyun temiz olmasına ve çok soğuk olmamasına dikkat edilmelidir

8 HASTALIKLAR

Sindirim bozuklukları, meme hastalıkları gibi çeşitli hastalıklar süt verimini azaltır

9 KURUDA KALMA SÜRESİ

Laktasyon dönemi sonunda ineğin sütünü sağmaktan vazgeçerek sütün kesilmesini sağlamaya ineğin kuruya çıkarılması denilir Kuruya çıkma ile bir sonraki buzağılama arasında geçen süre de kuru dönemdir Kuru dönem hayvan vücudunun dinlenmesi, memenin dinlenmesi, yavrunun daha iyi gelişmesi için gereklidir 10 ay sağıldıktan sonra 2 ay kuruda bırakılan ineklerin süt verimi daha fazla olur

Sağımın zamanını ve tekniğini bilmek gerekir İyi sağılamayan ineğin süt verimi az olur Sağım tekniğine göre yapılmazsa ineğin memeleri zarar görür Sağımda temizliğe çok önem vermek gerekir
İşte bu bölümde doğru ve yararlı bir sağımın nasıl yapıldığını göreceksiniz Eğer eskiden beri yapmakta olduğunuz hatalar varsa, düzelteceksiniz
Unutmayın, inek demek, meme demektir

SAĞIMIN ÖNEMİ:

Süt sığırcılığında, fazla miktarda ve kaliteli süt elde edilmesi amaçlanır Süt; buzağılamadan sonra meme içinde oluşup, depolanan ve sağılmak suretiyle alınan bir maddedir Sütün, memeye zarar vermeden alınması gerekir Eğer sağım uygun bir şekilde yapılmaz ise, hem alınan süt miktarı azalır, hem de meme hastalıkları oluşur Bu da karı azaltır

MEMENİN YAPISI:

İneğin memesi, birbirinden bağımsız 4 bölümden oluşur Dıştan bakıldığında memenin sağ ve sol yarımlarının birbirinden ayrıldığı, kesin olarak görülebilir Meme yandan bakıldığında orta uzunlukta ve karın duvarına sıkıca bağlı olarak görülür Genel olarak arka meme bölmeleri ön meme bölmelerinden daha büyüktür ve günlük üretilen sütün %60'ı arka meme bölmelerinden alınır
Her meme bölmesi bir meme başı ile bitmekte ve süt meme başlarından alınmaktadır Meme başlarının orta uzunlukta olması, memeye düzgün bir şekilde yerleşmesi meme başı deliğini büzen kasın sıkı olması gerekir İneklerin bazılarında 4 meme başından başka küçük meme başları da bulunabilir Fakat bunlar süt vermezler Her meme bölmesinin içinde küçük odacıklar şeklinde süt üreten bezcikler vardır ve üzüm salkımı gibi görünürler Buradan gelen süt ince borularla kalın boruya oradan da meme sarnıcına ulaşır



Şekil 1 İnek demek meme demektir

SÜT KANDAN MI OLUR ?

Memede süt yapımı için gerekli besinler kan ile memeye taşınmaktadır Üretilen sütün azlığı veya çokluğu memedeki damarlardan geçen kan miktarı ile ilgilidir 1 litre süt üretimi için memeden 400 litre kanın geçmesi gerekir Memedeki damarlar ne kadar çok kıvrımlı ve kalın olursa o kadar kan geçer ve o kadar fazla süt oluşur
Dikkat

Tımar hayvanda kan dolaşımının hızlanmasına ve dolaylı olarak süt verimine olumlu bir etki yapar

SÜTÜN İNDİRİLMESİ

Sütün indirilmesi sinirsel ve hormonal bir refleks olup ineğin verebileceği en yüksek sütün elde edilmesinde büyük önem taşır Memenin yıkanıp temizlenmesi, meme başlarına yapılan masaj, buzağının sağım yerinde oluşu gibi faktörlerle meme uyarılarak memeden sütün akışı başlatılır Uyarının yapılmasını izleyen en geç bir dakika içinde sağım başlatılıp 10 dakika içinde tamamlanmalıdır Aksi taktirde memedeki sütün bir kısmı içeride kalır
İneğe yapılacak kötü muamele, gürültü veya ineğin kızmasına neden olabilecek herhangi bir olay meme uygun şekilde uyarılmış olsa bile süt çıkışını engelleyebilir Bu olay ineğin sütünü tutması olarak isimlendirilir Böylece memeden alınamayan süt miktarı artar
Bir ineğin sağımı 10 dakika içinde tamamlanmalıdır

SAĞIM TEKNİKLERİ

Süt sığırcılığında genel olarak 12 saat aralıklarla 2 sağım uygulanırMemesinden süt akıtan veya kendi memesini emen inekler günde 3-4 kez sağılabilir

Sağıma başlamadan önce şunlar yapılmalıdır:

1 Meme uygun şekilde uyarılarak sütün indirilmesi sağlanmalıdır Bu uyarı; memenin yıkanıp kurulanması, sağımcı, sağım makinesinin sesi, ineğin önüne yem konulması şeklinde olabilir

2 Sağımcı sadece sağımla ilgilenmelidir

3 Sağımcıların elleri, lastik çizmeleri, sağım tulumları ve sağım aletleri temiz olmalıdır

4 İneğin memesi ve meme başları ılık su ile yıkanmalıdır Yıkamadan sonra temiz bir bez veya kağıt havlu ile kurulanmalıdır Kağıt havlu pahalı olmasına rağmen çok sağlıklıdır Memenin hastalanmasını önler

5 Sağımın başında her meme başından çok az miktarda süt bir kaba süt sağılmalıdır Böylece sütte bir bozukluk varsa anlaşılır

EL İLE SAĞIM TEKNİĞİ

Avuç içi sağım, en iyi elle sağım şeklidir Avuç içi sağımda meme başı avuç içine alınıp, baş parmak diğer parmakların üzerine gelecek şekilde kapatılır ve sıkılır İlk defa sıkılıp süt akışı sağlanınca parmaklar açılır ve yeniden sıkılır Sağım bu şekilde devam edilerek tamamlanır Sağım tamamlandıktan sonra memeye yeniden masaj yapılarak süt bezleri tekrar uyarılır ve sağım yapılarak memedeki sütün tamamının alınması sağlanır Böylece memede hastalık oluşumu önlenir



Şekil 2 El ile sağım
El ile yapılan sağımdaki yanlışlar:

* Meme ucunun büyük kısmının avuç dışında kalması sütün tamamen alınamamasına sebep olurMeme ucu şişer ve meme zarar görür

* Meme başı kesinlikle iki parmakla aşağıya doğru çekilmemelidir

* Baş parmağın birinci boğumunun sırtı ile diğer parmaklar arasına meme başı sıkıştırılarak sağım yapılmamalıdır Aksi takdirde meme başı zedelenir ve yara olur

* Memede süt bırakılmamalıdır Memede mikropların üreyerek hastalanmasına sebep olur



Şekil 3 Sağım Makinesinin memeye takılan kısmı



Makine ile süt sağımında 12 önemli kural
SAĞIM ÖNCESİNDE








1 2 3 4
• Meme sağlığını düzenli olarak kontrol ediniz
• Sağım sırasını düzenleyiniz (Önce genç, sonra yaşlı, en son tedavi görmüş inekler sağılır)
• Her zaman ön sağım yapınız!
• Memeleri dikkatle temizleyiniz

SAĞIM SIRASINDA:










5 6 7 8
• Sağım vakumunu kontrol ediniz
• Memenin hazırlanmasından h emen sonra sağım başlıklarını yerleştirip hortumları ayarlayınız
• Aşırı sağım yapmayınız
• Meme ucunda süt kalmaması için memeyi sürekli kontrol ediniz
SAĞIM SONRASINDA:










9 10 11 12
• Memeleri hemen dezenfektan dolu kaba daldırınız
• Sağım ekipmanlarını hemen deterjanlı suda temizleyiniz
• Sütü hemen soğutarak, bakteri üremesine engel olunuz
• Ekipmanlarınızın bakımını ve servisini düzenli olarak yaptırınız

MAKİNE İLE SAĞIM TEKNİĞİ

Makine ile sağımın esası, vakum uygula***** sütün memeden dışarı alınmasıdırDaha çok büyük işletmelerde uygulanır Meme başlarına takılan emici tüpler sütü emerek sağar Emzik denen bu tüp memeyi bir sıkar bir bırakır Böylece hem sağım yapılır hem de memeye masaj yapılarak süt akımı sağlanır

Sağım makinesi şu parçalardan oluşur:

1 Vakum pompası ve motor : Sağım için gerekli vakumu sağlar
2 Vakum hortumları: Sağım için gerekli vakum etkisini makinenin emzik kısmına ulaştırır
3 Pulsatör : Makinenin kalbidir Sütün kesikli akışını sağlamak için memeyi bir kez sıkıştırıp, bir kez emer Bunun için memeye uygulanan vakumu belirli aralıklarla keser
4 Sağım başlıkları: Sütü emmek için 4 meme başına birer tane takılır Bu 4 tüp sağım pençesi denen kısma sütü yollar Süt oradan süt tankına yada güğümüne gönderilir
5 Süt güğümü veya süt tankı : Sağılan sütün toplandığı yerlerdir
SAĞIM MAKİNESİ NASIL TAKILIR

Sağım başlamadan evvel her meme başından bir miktar kaba süt sağılarak süt kontrol edilmelidir Eğer bozukluk var ise o meme başı tedavi edilmeli ve buradan çıkan süt normal süte karıştırılmamalıdır Memeler kontrol edildikten 1 dakika sonra sağım makinesinin meme başlıkları memeye takılmalıdır Eğer geç kalınırsa memede süt kalır ve meme hastalıkları ortaya çıkar
Sağım sonuna doğru memeye masaj yapılarak, sütün tamamının sağılması sağlanır Masaj meme sağlığı için önemli olup, yaklaşık yarım dakika yapılmalıdır

KALİTELİ SÜT NASIL ÜRETİLİR ?

Süt insanlar için mükemmel bir besin kaynağıdır Sütün kalitesini birçok faktör etkiler Bunlar ineğin sağlığı, süt kovaları, süt kapları ve sağım makinesinin temizliği, sağım kurallarına uyma ve sağılan sütün soğutulmasıdır
Kaliteli süt elde etmenin ilk şartı ineğin sağlıklı olmasıdır İneğin sağlıklı olması için sürüye uygun aralıklarla sağlık testleri uygulanmalıdır
Sütle bulaşan hastalıkların bir kaynağı da insandır Bu nedenle bakıcı, sağımcı ve süt kapları ile uğraşan kişilerin temiz ve sağlıklı olması gereklidir Sağımda kullanılan kova, sağım makineleri ve güğümlerin her kullanımdan sonra ilaçlı su ile temizlenmesi gereklidir
Her sağımdan sonra süt hemen ahırdan çıkarılmalıdır Aksi halde ahırın kokusu kısa sürede süte geçer Güğüm kullanılan çiftliklerde sağılmış olan süt, en az 4 katlı bir tülbentten süzülmeli ve tülbent her sağımdan önce temizlenmelidir Süt sağıldığında 37 0 C'dir Sağımı izleyen 2 saat içerisinde sütün sıcaklığının 10 0 C'ye düşürülmesi mikropların çoğalmasını önler