Monarklar Yön Tespitini Ve Hassas Zamanlamayı Nasıl Yapar?

Bilim adamlarının son yaptığı araştırmalardan birinde, Monark kelebeklerinin gizemlerle dolu göçünün sırlarından biri ortaya çıkarıldı Buna göre kelebekler 'içsel saat'leri sayesinde yönlerini tayin ediyorlar

Monark kelebekleri, sonbahar döneminde gerçekleştirdikleri hayranlık uyandırıcı göçle bilinirler Milyonlarca kelebek sonbaharla birlikte tam 3200 kilometrelik yolculuk için havalanmaya hazırdırlar Göç, çok ilginç bir biçimde, tam sonbaharda gecenin gündüze eşitlendiği gecede başlar Kanada'dan havalanan bu dev kelebek bulutunun hedefi Meksika'dır Bu ülkeler arası yolculukta izlenen rota son derece hassas ayarlanmıştır: Kelebekler Meksika'da her defasında hep aynı dağların yamaçlarını bulur ve kışı buradaki volkanik kayalarla kaplı arazide geçirirler Burada Aralık'tan Mart'a kadar 4 ay boyunca hiçbir şey yemezler Yaşamlarını vücutlarındaki yağ stoklarıyla sürdürürken, yalnızca su içerler İlkbaharda açmaya başlayan çiçekler Monarklar için önemlidir 4 aylık bir bekleyişten sonra ilk defa kendilerine bir bal özü ziyafeti çekerler Mart sonunda yola koyulmadan önce çiftleşirler Tam gece ile gündüzün eşitlendiği gün koloni tekrar geldiği yere dönmek üzere, kuzeye uçmaya başlar

Bu durum bilim adamları için büyük bir merak konusudur Kelebek gibi küçük bir canlı nasıl olup da 3200 kilometre gibi uzun bir mesafeyi havada katedebilmekte, milyarlarca defa kanat çırptığı bu yolculuk için enerji depolayabilmektedir? Dahası, milyonlarca kelebek nasıl olup da aynı anda bu kararı vermektedir? Bilim adamları için asıl bilmeceyi ise kelebek nesilleri hakkında bilinenler oluşturuyor

Bir senede dört ya da beş nesil monark kelebeği yaşar Sonbahar göçünü bu nesillerden sadece bir tanesi gerçekleştirir Bu neslin ömrü diğerlerininkinden çok daha uzundur Diğer nesiller ortalama 6 hafta yaşadıkları halde göçeden nesil 6 ay kadar yaşayabilir Böylece göçeden nesiller her sene yenilenmiş olur Bir diğer deyişle, göçe hazırlanan nesil bu yolculuğa ilk kez çıkmakta, 3200 kilometre uzaktaki bölge, ya da geçilecek yollar hakkında 'hiçbirşey' bilmemektedir Bir göç nesli, bir önceki sene göç neslin, torunlarının torunlarıdır Bu kelebekler nasıl olup da hiçbir bilgileri, haritaları ve yön belirleme pusulaları olmadan bu 'bilinmeyen' yolculuğu başarabilmektedirler?

Güneşe Doğru Ayarlanan Bir Pusula mı?

Bilim adamları arasındaki yaygın düşünce, monark kelebeklerinin bu isabet yeteneğinin güneşin gökyüzündeki konumunun izlenmesine bağlı olduğu yönündeydi Ancak aynı bilim adamları, güneşin gökyüzünde sürekli hareket ediyor olmasının bu varsayım için önemli bir sorun oluşturduğunun hep farkında oldular Bu sorunu ABD'deki Massachusetts Üniversitesi Tıp Okulu araştırmacılarından Lincoln Brower şöyle ifade ediyor:

"Eğer güneydoğu yönünde Meksika'ya gitmek istiyorsanız, gün doğarken güneşe göre açıyı hesaplarsınız Bununla ilgili sorun ise, güneydoğuya doğru yönünüzle güneş arasındaki açı farkının, güneş gökyüzünde hareket ettikçe değişmesidir" (1)

Brower ve arkadaşları, kelebeğin bu sürekli hesaplamayı nasıl başarabiliyor olabileceği sorusuna cevap vermek için bir dizi deney gerçekleştirdiler Sonuçları ABD'nin ünlü araştırma dergisi Science'ın geçtiğimiz ayki bir sayısında yayınlanan deneylerinde, kelebeğin bu hesaplamalarında 'içsel saatin' oynadığı rolü ortaya çıkardılar (2)

Biyolojik saat adıyla da bilinen bu içsel saatler, canlıların genlerinde 24 saatte bir tekrarlanan ritimler sayesinde uyku ve uyanıklık hallerindeki gibi fizyolojik etkinlik seviyelerini düzenlemede rol oynuyor Bu saatlerin hayret verici bir özelliği ise ortamdaki ışık seviyesine göre ritimlerin ayarlanması Işıkları açık bir odada uyumakta zorlanmamızın nedeni de bu ayarlama

Bilim adamları, kelebeklerin yolu üzerindeki ABD'nin, sonbahar mevsiminin ışık şiddetini gece ve gündüze göre taklit edebilen bir laboratuvar ortamı hazırladılar Bu ortamda bir süre tutulan kelebekler daha sonra açık havadaki uçuş simülatörüne (kelebek uçuşunun yapay olarak gözlemlenebilmesini mümkün kılan camekanla kaplı cihaz) yerleştirildi

Kelebekler daha sonra cihaza ince metal bir telle bağlandı Böylece kelebekler ancak ileri-geri ve sağa-sola hareket edebilecek şekilde sabitlenmiş oldular Kelebeklere uçtukları izlenimini vermek için cihazın zemininden kelebeklerin altına doğru hafif bir de hava akımı yönlendirildi

Bu ayarlamalar sonunda görüldü ki, sonbahar günlerini taklit eden laboratuvar ortamında bir süre kalmış olan bu kelebekler sanki Meksika yönüne gidiyormuş gibi güneydoğuya yöneldiler Bu yönelme, kelebeğin, sonbahar ışık şiddetinde güneydoğuya doğru gidecek şekilde 'programlandığını' ortaya koyuyor

İçsel saatin rolünü ortaya çıkaran bu araştırmayı yorumlayan Kansas Üniversitesi böcek bilimcilerinden Orley Taylor, "Bu araştırma, monark göçünü anlamamızda gerekli çok sayıda araştırmadan sadece bir tanesi" diyor