Beyin Ve Unutkanlık

Prof Dr Nevzat TARHAN

Beyin Sağlığı ve Unutkanlık

Endüstri devrimi ile kol gücünün yerini makine gücü aldı İnsanlık tarihi büyük değişim yaşadı Bilgisayar devrimi ile zihin gücünün yerini bilgisayarlar alarak çağımız bilgi çağı ismi ile damgalandı Günümüzde güç ve kuvvet bilgi ve teknolojinin eline geçti

Dünyada bilginin ikiye katlanma hızı eski çağlarda bir insan ömrü iken şimdi 8-10 yıla inmiş durumda Bu bilgi yoğunluğu içerisinde ayakta kalmak ve başarılı olmak için bilgilerin kaynağı, deposu, sentezlendiği yer olan insan beynini iyi bilmek ve iyi kullanmak büyük önem taşır

Mucize Organ

İnsan beyni 1,5 kg lık bir mucizedir 140 milyar hücre ihtiva eder Bir hücrenin diğer hücre ile bağlantısı 5-10 bin kadardır Prof Russel ?The Brain Book? isimli kitabında 1 gr beynin dünyadaki telekominikasyon sistemlerinden daha çok bağlantı ihtiva ettiğini belirtmektedir

1 gr beyinde 100-150 milyon hücre vardır Yeryüzündeki insan sayısı ise 5-6 milyar Bu kadar insan birbiri ile aynı gün telefonla konuşmuyor ama insan beyin hücreleri sürekli iletişim halindeler Masadan bir bardak su almak istediğimizde, kola gelen kaslara gevşeme-kasılma talimatı vermesi, bardağın sertliği, sıcaklığı, ağırlığı, hangi açı ile ağza götürüleceği gibi bir çok işlemler, hangi koordinatlarla hareket edileceğine dair bilgiler beynin işlevidir Bunlar yapılırken olağanüstü bilgi işlem süreci işler

İşte böyle harika bir organ kendini yenileme yeteneğine sahip değildirDiğer beden hücreleri yenilenip değişirken beyin için tek yol kapasiteyi arttırmaktırBu işlem de Beyin eğitimidir Beynini iyi bilen ve kullanan kişi başarı ve mutluluğu yakalayacaktır

Bilgileri Akılda Saklamak

Sizi nöron, sinpps, sindptik bağlantı gibi teknik ayrıntılarla bunaltmadan şunu söyleyebilirizİnsan beyni elektriksel ve kimyasal ileti ile çalışan biyolojik bir bilgisayardır Hafıza hard disk, zeka mikro işlemci, programda bizim kişiliğimiz ve ruhsal yapımızdır Elektronik devrelerden oluşan hafızamız o kadar büyük bir kaptır ki orada bilgileri doğru sınıflandırmamızsa bilgiler kayboluyor ve biz unuttuğumuzu düşünüyoruz Aslında bilgiler hafızamızda kimyasal harflerle yazılmış fakat biz kullanmayı bilmediğimiz için unuttuğumuzu düşünüyoruz

Yakın ve kısa bellek dikkatin daha çok elektriksel nitelikte olduğu, orta ve uzun belleğin kimyasal nitelikte olduğu bilinir Bilgisayarda manyetik partiküllerin ?1-0? şeklinde dizilişi gibi beyinde de hem duygular hem düşünme kimyasal olarak dizilir İşte Alzheimer gibi hastalıklarda beynin bu protein yapısı hasara uğruyor

Beynin bilgisayarla kıyaslanması beynimizin nasıl çalıştığını en iyi anlamanın yoludur

INPUT cihazı beş duyunun, ROM sadece okunur hafıza iç organlarımızın nasıl çalıştığı ve otonom faaliyetle ilgili bellek, RAM rast gele giriş hafızasıdır ROM?a hiçbir müdahale yapamayız ana RAM i doğru kullanmamız gerekir

RAM da bilgiler iki biçimde saklanır Kısa dönemli bellek (CD sürücü), uzun dönemli bellek (HARD DİSK)

Beyinde Bilgiler Nerde Saklanır?

Her gün sanki veri bombardımanı yaşıyoruz Beynimiz düzenli bu verilerin arasında bilgi seçerBeynimizde filtre görevi gören alanlar var, bu alanlara önemli-önemsiz bilgileri süzer Onayladığımız bilgiler belirli alanlara depolanır Beyinin modüler sistemle çalıştığı konusundaki bilimsel tez gittikçe güçlenmektedirModülleri kişi kendiside oluşturabilmektedirEn kolay saklanan bilgilerin en çok duyulan ve tekrar edilen bilgi olduğu düşünülürse hafıza bankanız bu tüp bilgiler için bildik yollar oluşturmuşturBilgisayar örneğine dönersek bilgisayarda uzun süreli hafızaya dosya eklemeden önce ona özel bir isim veririz Çok bilgiyi akılda tutmak isteyen kimse hafızası ile ilgili özel kodlama ve isimlendirme sistemi geliştirmelidir

1981 de Nobel ödülü alan Roger Sperry beynin sol tarafının mantıksal işlevleri,sağ tarafının duygusal,sanatsal işleri yerine getirdiğini öne sürdüEğitimle ilgili kavram ve bilgiler beynin sol tarafının işlevi ile ilgilidirCaliforniya Üniversitesinden Prof Robert Ornstein ?Beynin iki tarafını dengeli kullanabilen insanların kapasitelerinin diğerlerine göre beş katı fazla olduğu? görüşünü savunuyor

Yedi Duyguyu Kullanmak

Görme,içitme,dokunma,koklama,tatma ve heyecan hissetme,harekete geçme,uzun ve kalıcı öğrenmek için bu yedi duyguyu beraber kullanmak güçlü hafıza demektirBilgileri kuma değil taşa yazan insanlar unutma sorunu yaşamayacaklardırHayvanlarda koklama belleği beyinde daha çok alan kaplarken insanda görsel bellek daha büyük alan kaplar

Duygusal Hafıza

Heyecan uyandıran ve insanı harekete geçiren bilgilerin beyinde kalıcı olduğu bilinmektedirKaza ile veya ameliyatla beynin ön alın bölgesi ( Pre Frontal Korteks ) çıkarılan kişilerde planlama,karar verme,sosyal kurallara uygun davranma yetilerinin kaybolduğu bilinmektedirAyrıca beynin orta bölümlerinde yer alan ?Amigdale? denilen badem büyüklüğündeki alanın cerrahi olarak çıkarıldığında kişinin olaylarla ilgili duygusal boyutunu unuttuğu ve duygusal körlük oluştuğu yeni bilimsel bulgulardır( Antonio RDamasio,1994 ) İnsanda gülmenin gerçek mi,kandırmaca mı olduğu , yüzümüzde gülmekle ilgili kaslardan anlaşılmaktadır Zigomatik majör kası nezaket gülümsemesiyle harekete geçerken Orbikulus Okuli kası irademiz dışı ancak içten gelen gülmelerde kasılırDepolanmış duygular insanın hayatında zihinsel rehberlik yapan sevk edicilerdirBir insanı sigaradan vazgeçirmede için onun depolanmış duygularını bilip harekete geçirmek sonuç aldırırO kişi ölümden korkuyorsa,küçük düşmekten korkuyorsa,sevdiklerini kaybetmekten korkuyorsa ilgili duygu deposu harekete geçirilerek o kişi motive edilir

Modern Batı felsefesi akılla duygunun birbirinden farklı şeyler olduğunu savunduDeskartes ile başlayan Kartezyen sistem aklı tek yol gösterici olarak sunduAkla duyguları karıştırmamak olarak özetlenen bu tez gerçek yaşamda ve beyinin nasıl çalıştığı anlaşıldıkça sarsıldıİnsanın biriktirilmiş duygularının, hayal kurma,karar verme, plan yapma,iletişim kurma,harekete geçme ve kararları uygulamada kişisel rehberlik yaptığı yönünde görüşler gittikçe doğrulanmaktadır

Beyin Kimyasalları

Serotonin,dopamin,norepinefrin,asetil kolin gibi kimyasallar beynin işleyişinde bilgi aktarıcı maddelerdir

Serotonin saldırgan davranış ve hayattan zevk alma ile ilgili kimyasal maddedirDopaminin öğrenme ile ilgili rolü ? Dikkat Eksikliği,Hiperaktivite ? ( DEHB ) hastalığı olan çocuk ve erişkinlerde dikkati çekiyorYapılan araştırmalar dikkatini toplayamayan,kafa yoran şeylerden sıkılan,aceleci,sabırsız,çok konuşan,unutkan,dağınık,sık eşya kaybeden,kıpır kıpır yerinde duramayan bu insanlarda beynin ön bölgesinde dopamin az salgılanmaktadırNitekim beyinde dopamin miktarını arttıran ilaçlarla bu kişilerde belirgin düzelme görülmektedirDopaminin öğrenmenin dikkatle ilgili sürecindeki rolü ve kısa bellek için değeri yeni araştırmalara kaynak olmuştur

Asetil kolin hafıza ile ilgili diğer beyin kimyasalıdırAlzheimer hastalığının tedavisinde özellikle başlangıç Alzheimer de çok yararlı olan bazı ilaçlar beyinde asetil kolin miktarını arttıran ilaçlardırÇocuklardaki öğrenme güçlüklerinde zihinsel işlevi arttırmak için beyin asetil kolin miktarını arttıran ilaçlar araştırmaları ciddi ilgi alanları oluşturmuştur

Stres hormonu (CRF ) beyinde öğrenme mekanizmasını olağanüstü etkilemektedirHipofiz bezinin salgıladığı bu hormon öğrenme ile ilgili beyin bölgelerine amigdale,hipokampus ve lokuserules da uyarılma yaparAz miktarda stres hormonu zihni açar, dikkati arttırır,öğrenmeyi hızlandırırAşırı salgılanması bedeni gerçekle ilgili olmayan aşırı tepkili ve alarm durumuna iterPosttasamatik stres bozukluğu (PTSB ) denilen bir hastalık ortaya çıkarBu hastalıkta korku,kaygı,aşırı ihtiyat,irkilme,eskileri yaşama,duygusal uyuşukluk,zevk alamama,başkalarının hissettiği ile ilgilenmeme gibi belirtileri vardırBu kişilerin beyinlerinde bağlantılar bozulmuşturSağlıklı bir kişinin arkasına geçip aniden eline çarpsanız ilk seferinde irkilir 3-4üncü seferde irkilmezBeyninde çok fazla stres hormonu (LRF ) salgılanan kişi irkilmeye devam eder

Depresyonla İlişkisi veya Sürmenaj

Stres hormonu uzun süre salgılandığında beyinde hücreler arası enerji transferi ve bilgi akışını bozar Zihinsel yavaşlama,konsantrasyon güçlüğü,dalgınlık,halk arasında sürmenaj olarak bilinen,bildiklerini unuttuğu ve kullanamadığı şeklindeki klinik tablo çıkarDepresyonun sekiz belirtisinden birisi düşünce yoğunlaştırma bozukluğudur( Diğer belirtiler elemli mizaç,zevk alamama,enerji azalması,uyku-iştah bozukluğu,cinsel ilgi azalması,intihar düşünceleridir) Bazı örtülü depresyon türlerinde sadece bu belirtinin göze çarptığı unutkanlık,dalgınlık şeklinde gözüken depresyonlar vardırDaha çok yönetici ve iş adamlarında,beyin işçilerinde görülür

Beyin Kimyasalları Düzelir mi?

Stres,depresyon,dikkat eksikliği,hiperaktivite beynin öğrenme ile ilgili süreçlerini bozan ve tedavide Tıbbın başarılı olduğu alanlardır

Zihinsel yavaşlama,anlama,algılama,kavrama,konsantrasyon güçlüğü çeken kişilerin durumunun psikolojik ve organik boyutu çeşitli nöropsikolojik testlerle ve beyin görüntüleme yöntemleri ile belirlenebilmektedirBu kişilerin genellikle beyin iki yarım küresinin işlevsel asimetri gösterdikleri ve beynin ön bölgelerinde temel işlevlerde azalma dikkati çekmektedirBöyle durumlarda ilgili hekim beynin daha çok serotonin,noradrenalin veya asetilkolin kimyasallarının hangisinin daha çok azaldığını düşünürse ona uygun ilaçlarla tedavi mümkündürTedavi genelde kısa sürede bitirilmemeli ve ilaçlar mutlaka hekim kontrolünde kullanılmalıdırAyrıca kişilere stres yönetimi öğretmek, psikoterapi desteği sağlamak tedavinin bir parçasıdır

Kötü Hafızanın Sorumluları

Kötü hafızanın birinci sorumlusu dikkatsizliktirDüşünceyi yoğunlaştırabilen, bir konuya konsantre olacaktırİnsanlar bilgileri zihinlere kazırlarDikkat edilmeden dinlenen bilgiler kuma yazılmış gibidir hemen silinir

Kötü hafızanın ikinci sorumlusu özgüven azlığıdırİnsan beyninde biyolojik bir saat vardırEğer o saate bilerek ve irade ederek sabah 0700?de kalkacağınızı söylerseniz,öyle programlamış olursunuzSabah 0700?de kalkmanız kesinleşirKolumuzdaki saate güvendiğimiz kadar hafızamıza güvenirsek,o bizi yanıltmaz

Kötü hafızanın üçüncü sorumlusu önem vermemektedirUnutulan bilgiler genellikle o kişi tarafından önemsenmeyen,bilgiler olacaktırUnuttum demek mazeret olmaz,çünkü o konuya önem vermediğiniz anlamına gelir

Kötü hafızanın bir sorumlusu da,akılda tutma tekniğini bilmemektir Örnek vermek gerekirse, araba, kuş, mavi, lale kelimelerini akılda tutmak istiyorsanız doğrudan ezberlerseniz aklınızda kalmayacaktır ?Mavi bir arabanın özerinde ki kuşun, ağzında lale var? şeklinde ezberlerseniz bunu asla unutmazsınız

Kötü hafızanın bir nedeni de duygusal boyutunun ihmal edilmesidirBir tiyatro sanatçısı rolünü ilk öğrenirken heyecanlarıda tekrar eder,böylece rolünü tam uygularİlk öğrenirken heyecan ile kelimeleri beraber öğrenirse kolay unutmayacaktırMerak dürtüsü duygusal gücü arttıracaktırBunun için merak ilmin hocasıdır denilmiştir

Kesinlikle unutmamam gerekir denilen bilgileri not alınBundan 1400 yıl önce HzPeygamber unutmamak için ?Sağ elinizden yardım isteyin? demiştiAldığınız nottan tekrar ederseniz,özellikle 2-3 ayda bir yapılan tekrar sonunda bilgiler,kalıcı hafızaya işlenecektir

Kötü hafızanın önemli bir sebebi bilgilerin kullanılmamasıdırZihinsel uyarıcıların çok olduğu, bilgilerin tekrar edildiği bir beyinde unutkanlık olmazİnsan beyni ?kullan ya da kaybet? kuralı ile çalışır

İnsan beyninde kalıcı hafızaya yazılan hiçbir bilgi silinmez Protein şifreleri olarak yazılıdır Beyin ameliyatı esnasında yarı bilinci açık hastanın beyin kabuğu elektrikle uyarıldığında, çeşitli bilgileri anlatmaya başlar Yaşadığı doğum sancısını, bildiği şiirleri okuyabilir

Demek ki hafıza özel bir biyonik cihazdır İyi kullanarak onu iyi bilgilerle doldurabiliriz

Gıdalar ve Beyin

Beynimiz kalbimiz midemiz gibi bir organımızdır,oksijen ve gıdalarla beslenir Beyni hastalık öncesi korumak koruyucu tıp açısından çok değerlidir

Beynimiz ağırlık olarak vücudun %2 si olduğu halde vücuda gelen oksijenin % 20?sini şekerin büyük bölümünü tikettiği bu gün bilinmektedirOksijen oranı şehir atmosferinde %18-19? a düşmektedir Doğal ortamda % 20-21?dir O halde beynin birinci koruması bol oksijenli doğal yaşama önem vermektir Çevre kirliliği hafıza zayıflamasının ilk sorumlularındandır Temiz hava beyin sağlığı için ilk şarttır

İkinci şart spor ve yürüyüştürSporun özellikle hafta bir yapılan terletecek sporun beyinde morfin benzeri maddeler salgılayarak anti stres etkisi yaptığı artık bilimsel olarak gösterilmiştir

Üçüncü şart beyinde mutluluk hormonu salgılatan pozitif yaşam felsefesinin yaşam tarzı olarak seçilmesidirSevgi duygusunun güçlendiği dolayısıyla korkunun azaldığı,güven duygusunun geliştiği pozitif yaşam felsefesini öğrenmek ve uygulamak hiç zor değildir

Dördüncü şart doğru beslenmedirBeyin kan şekerini doğrudan kullanırKan şekerimizi düşürmememiz gerekirBunun için serbest radikal giderici antioksidan,hücre yeniliyici özellikteki taze sebze ve meyve favori gıdamız olmalıdırE ve C vitamininde zengin gıdalar beyin hücre yıpranmasını önlerÇayın özellikle yeşil çayın tüketilmesi beyin sağlığı için yararlıdır Beyin için gerekli vitamin,mineral, oligoelementleri çokça sağlayan bal, ceviz, fındık, çörekotu,badem karışımını her sabah bir çorba kaşığı alırsanız güne daha sağlıklı başlamış olursunuz