Yeşilliklerin İçinden Çıkan Bir Sürpriz...Doğu Karadeniz Evleri

Yamaçların çiçekleri Doğu Karadeniz evleri Yöre halkının kültürüyle biçimlenen Doğu Karadeniz evleri, yeşilliklerin içinden çıkan bir sürpriz gibi

Doğu Karadeniz’i görmeyenlere anlatması zordur oraların yeşilini Doğa her vadide, her sırtta sanki başka tür boyalar kullanmış gibidir Gözleriniz inişli çıkışlı tepelerin renk paletine dalıp gitmişken; uzakta, ağaçların arasından sürmeli gözlerle sizi izleyen evleri fark edersiniz birden İçinde kıpır kıpır Doğu Karadeniz insanının yaşadığı; kültürüyle biçimlendirdiği; elleriyle örüp yükselttiği; ahşapla, taşla var ettiği evleri

KAPALI ‘KÜLTÜR HAVZALARI’

Doğu Karadeniz köyleri, sahile paralel sıradağlardan denize uzanan vadi yamaçlarına yerleşmiştir Köylerde düzlük sayılabilecek alanlar bulmak oldukça zordur İnsanlar her eylemleri için yokuş inmek ya da çıkmak zorunda kalırEğer yaşadığınız yerden deniz görünmüyorsa; ağaçlar, tepeler ve dağlar arasında gözünüzü dinlendirecek küçük bir yatay çizgi bile bulamazsınız Bir vadi tabanından akan ırmağı izleyen yol, o vadideki tüm köylerin ortak yoludur Yollar, ancak sahilde birleşir Bu yüzden belli bir vadi çevresinde yaşayan insanların hemen bitişik vadilerde yaşayanlarla ilişkileri yok gibidir Yani vadiler, kapalı birer ‘kültür havzaları’dır Doğu Karadeniz’deki evler, köy sınırları içinde öylesine dağılmıştır ki, genellikle merkez denilebilecek bir alan, bir meydancık oluşamamıştır Peki evler birbirine niçin bu kadar uzak Doğu Karadeniz’de? İnsanların birbirinden uzak durmak istemesi değil elbette bunun nedeni Tek sebep, arazinin engebeli oluşu O nedenle, arazi üzerinde ev kurulan uygun yerler, komşuya yakın olma kaygısı düşünülmeden sahiplenilmiştir Bu yalıtılmış ve yalnız yaşama şeklinin, Karadenizli’nin hırçın, mücadeleci ve bağımsız kişilik yapısının oluşumuna zemin hazırladığı da kabul gören bir gerçek Böylesi bir kişilik, komşularından yardım almaksızın, sorunlarını kendi başına çözebilme yetisi de kazandırmıştır onlara İnsanlar çevrelerinden derledikleri yapı malzemeleri ve öğrendikleri tekniklerle evlerini bölgenin koşullarına uyumlu inşa etmeyi başarmışlardır

Evlerin mekân düzenleri de gündelik yaşantının tüm ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde çözülmüştür

KİMİ TAŞ, KİMİ AHŞAP

Erozyonun bitkisel toprak tabakasını incelttiği bölgede, ekime elverişli arazi neredeyse, ev de oradadır Evin konumuna etki eden bir başka neden ise, köyün değişik yerlerine dağılmış su kaynaklarıdır Doğu Karadeniz’de yapı gelenekleri ile plan tipleri, bölge içinde farklı şekillerde çıkar karşımıza Bu durum, sahil boyunca da değişim gösterir Örneğin en doğuda Artvin’in Şavşat ilçesinde evler tümüyle ahşaptır Yusufeli’nde yan ve arka duvarlar taşa dönüşür İlin sahil kesiminde ‘göz dolma’ tekniğiyle yapılmış duvarlar başlar Rize sahilinde yaygın olan dolma tekniği, içerilere girip yükselince yerini yine ahşaba bırakır Trabzon’a girer girmez de göz dolma tekniğinin dörtgen kutucuklardan oluşan görünümü üçgenlere, yani ‘muskalı dolma’ stiline dönüşür Trabzon’un orman varlığı zayıf olan Araklı, Düzköy vadilerinde, az da olsa tüm cepheleri taş duvarlı evler vardır Sahilde Gürcistan sınırından Trabzon yakınlarına kadar rastlanılan ahşap dış duvarlar, bu noktadan sonra Ordu’ya kadar yinelenmeyecektir

Evlerdeki iç bölme duvarları ise tüm bölgede sadece ahşap malzemeden yapılmıştır Çatılar sahil boyunda kiremit; yüksek köylerdeyse ince tahta dilmeler (hartama, bedevra) ile örtülüdür

İŞLEVSELLİK VE ESTETİK BİR ARADA

Şimdi sıra, bir Doğu Karadeniz evinin planında Sırtını arkada toprağa dayamış, ön cephesi vadiye bakan Karadeniz evinin toprağa gömülü kısmı, süt hayvanlarının barındığı ahır bölümüdür Bu katın üzeri de ev sahiplerinin yaşama alanıdır Kıvrak zekâlarıyla ünlü Karadenizliler, yatak odalarını ahır bölümünün üstüne inşa ederler Soğuk kış gecelerinde, süt hayvanlarının yaydığı ısıdan yararlanabilmek için Zemin katta, evin yamaca yaslanmış bölümünde döşeme olarak toprak zeminden yararlanılmıştır Burası tüm gündüz eylemlerinin geçtiği ‘aşhane’ bölümüdür Ortada açık ateş yanar Burası, yemeğin piştiği ve yendiği, misafirin ağırlandığı yerdir Dışarıdan gelebilecek her türlü tehlikeye karşı korunmak için bu bölümde pencere yokturBu yüzden karanlık bir mekândır; ışık ancak kapıdan girebilir

Evin vadiye bakan diğer yarısına yatak odaları yerleştirilmiştir Trabzon’un batısında kalan köylerde yatak odalarının kapısı aşhaneye açılırken; doğu yörelerde, önce bir koridora, sonra yatak odalarına geçilir Böylelikle konukların yatak odalarını görmesi engellenir Rize ve Artvin sahil köylerindeyse, koridor büyük bir salona dönüştürülerek ‘hayat’ adını almıştır Burası vadiyi panoramik şekilde görebilen aydınlık bir mekândır Kışın evlere kapanıldığında, ancak burada geçirilebilir sıkıcı günler Hayat bölümü sobayla ısıtıldığından, yatak odaları da sıcaklıktan yararlanır

Doğu Karadeniz evinde gündüz ve gece eylemleri zemin katta düzenlenmiştir Ev işleri yanında sebze, çay, fındık, tütün işleriyle uğraşan, yakacak sağlayan, hayvanları doyurma çabasında olan insanlar, sürekli hareket halindedir Doğal olarak bir üst kat, bu uğraşıların yorgunluğunu, yükünü artıracaktır Merdivenle çıkılan üst kat geleneğiyalnızca Rize’nin Ardeşen ve Çamlıhemşin köylerinde görülebilir Burası yatak odalarının olduğu bölümdür Bu yüzden evin yaşam alanı bir hayli büyümüştür

ÇAMLIHEMŞİN KONAKLARI BİR BAŞKA GÜZEL

Büyük ev denilince, Çamlıhemşin’in konaklarından söz etmemek olmaz İlçenin merkez köylerinde 19 yüzyılın sonu ile 20 yüzyılın başında yapılmış büyük, ihtişamlı ve sağlam görünüşlü evler göz kamaştırıyor Bakmayın siz onların gösterişli olmalarına Öyle ağa evi, yönetici evi falan değiller Rusya içlerinde Moskova, Rostov ve St Petersburg gibi kentlerde çalışarak kazandıkları altınları binaya dönüştüren sıradan insanlardır bu konakların sahipleri Sayıları 30-40 kadar olan Çamlıhemşin konaklarının kapı kolu, pencere demiri ve renkli cam gibi aksesuvarları Rusya’dan getirilmiştir Benzer konaklar, Trabzon’un Sürmene ve Of ilçesi sahil köylerinde de az sayıda görülebilir En ünlüleri, Sürmene’nin 4 km doğusunda, hemen yol üstünde ‘Memiş Ağa’ konağıdır Sahibi de ‘gerçek’ bir ağadır Ne yazık ki, bir dönem yaşama kültürünün bu güzel örnekleri artık yok olma tehlikesiyle karşı karşıya Ekonomik gerekçelerle köylerinden, kasabalarından ayrılan insanların evleri sahipsiz kaldığı anda yok olma süreci de başladı